اینجا هورامان است سرزمین ایرانیان اصیل، مهمان نواز و مهربان. مردمی که بکر می زیند و عشیره ای. کوچ هنوز به سبک طبیعت، در میان این مردم معنای خود را حفظ کرده؛ از پای کوه به دامنه و ارتفاعات بلندتر و بالعکس. خداوند، نعمتهای خود را به تمامی بر مردم این دیار بخشیده است. «طبیعت مادر زندگی است» و دامداری اورامانی ها در همین جا ریشه دارد، در طبیعت، زنان هم چون مردان و دوشادوش ایشان. طبیعت، مرد و زن نمی شناسد.
هوای معتدل کوهستانی در این دیار 70 هزار نفری چه غوغایی می کند؟ شور و شعف به پا می کند و چشمه های فراوان، زایش هر لحظه را، گونه ای به تصویر ذهن می کشاند که هر چه از دیدن آن حظ ببری و پرشوی، هنوز احساس خلأ می کنی و عطش برای سیراب شدن از سراب های آن داری. درخت های پهن برگ بلوط و پسته وحشی نیز، یکی از گونه های بسیار زیبای طبیعت را بر لوح این سرزمین حک کرده است. گونه های جانوری متعدد و بسیاری مشاهده می شود و زیباتر، سنجاب ایرانی است که در سکوت متین جنگل، با شیطنت هایش، شور کودکی را یادآور می شود. گل های نیلوفر کبود(زرد) در کنار سراب ها مخیله بیننده را تا جنون زیبا دوستی پیش می برد.
گیاهان دارویی این منطقه چنان گستردگی دارد که انگار طب اورامان نیازی به داروهای شیمیایی ساخت انسان ندارد.
چشمه های بل و اورامان، بزرگترین سراب های این خیالند. بزرگترین سراب های این شهر خیال و رویا. هر جا چشمه ای، زایشی و زلالی آبی بوده، شهری بنا شده و تا زمانی که این سبزینگی، رنگ بودن خود را حفظ کند، مردمان، سبز و جاوید می زیند.
غار «قوری قلعه» در اورامان شکل و ساختاری دگرگونه دارد و اغراق نیست، اگر بگوییم؛ یکی از زیباترین غارهای قاره پهناور آسیا است.
اورامان، خاستگاه قومی است که هنوز به پوشش کردی خود مقیدند. مردمان اصیل، نجیب و استوار که در مرز ایران از شرق با کرمانشاه، از غرب با عراق، از شمال با کردستان و از جنوب با جوانرود همسایه اند و به ایرانی بودن خود می بالند.
در اطراف اورامان کوه خضر، که به روایتی محل سکونت خضر پیامبر(ع) بوده است، دریچه های اندیشه را پیرامون این پیامبر بزرگ و افسانه هایش به تکاپو وامی دارد.
وقتی خسته از راه طولانی و شادمان از این همه زیبایی به شهر باز می گردی، با غذاهای محلی چون خورش خلال بادام یا انواع کباب های محلی، انرژی دوباره می یابی و از خفتن غافل می شوی که این جا سرزمین بیداران سبز است. پس با هشیاری و بیداری می توان از این همه زیبایی لذت برد، آن قدر که زبان بی تکلم، واژه ها گم و حقیر و قلم ناتوان است. اورامان را نمی توان نوشت، باید دید
اورامانات را هزار ماسوله نیز مى نامند. این محل اصالت خود را حفظ کرده و در کنار طبیعت زیباى آن، مدنیت و شهرنشینى منطقه زیبایى خاصى به هزار ماسوله داده است. معنى واژه اورامان چیست؟ واژه اورامان یا هورامان از دو بخش «اهورا» و «مان» به معنى خانه، جایگاه و سرزمین تشکیل شده است. پس اورامان یعنى سرزمین اهورایى و جایگاه اهورا مزدا. «هور» معنى دیگرى هم دارد.
هور در اوستا به معنى خورشید است. هورامان را مى توان جایگاه خورشید هم معنى کرد.
معمارى اورامانات و سرسبزى این منطقه کوهستانى رویاى پله هایى به سمت بهشت را متصور مى کند. خانه هاى این روستا با سنگ و اغلب به صورت خشکه و به صورت پلکانى ساخته شده است. مردم منطقه معتقدند اورامانات تخت زمانى شهرى بزرگ بوده و مرکزیتى خاص داشته به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مرکز (حکومت) ناحیه اى اورامان یاد مى کرده اند. به غیر از وضعیت خاص روستا از نظر معمارى، موقعیت چشمه هاى پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیر شالیار و به ویژه جمعیت و تعداد سکنه قابل توجه آن نشانگر اهمیت منطقه از زمان ساسانى است. پوشاک کردى آمیزه اى از رنگ و نقش است. در کجا و چگونه مى توان زیباترین رنگ هاى دنیا را در کنار هم دید. لباس مردم اورامانات کردى است. پیش از ورود پارچه و کفش هاى خارجى و سایر منسوجات داخلى به استان کردستان، بیشتر پارچه ها و پاى افزار مورد نیاز آنها توسط بافندگان و دوزندگان محلى بافته و ساخته مى شده است.
ساخت پاى افزار «گیوه» یا «گلاش» یا «کالى» بر عهده اوراماناتى ها و مردم و آبادى هاى هجیع، نودشه، بوده و بافت را مردم آبادى هاى نوسود شهرستان پاوه بر عهده داشته اند. جولایى، بافت، پارچه و انواع منسوجات مانند بوزو، ربال، جاجیم، بره بوشمین، موج، جوراب، دستکش، زنگال و کلاء انواع دستبافت هاى این منطقه هستند. مردان کرد اورامانى چوخه، پانتول، ملکى شال، دستار، فرنجى و کله بال و زنان آن جانى، کلنجه، شال، کلاه و کلله مى پوشند. انواع این لباس ها با زیور آلات مختلف تزئین شده اند و رنگارنگ هستند. قارچ، کرفس، کنگر، ریواس، خوژه، پنیر، شیر، عسل، گردو، انجیر موادغذایى این منطقه را تشکیل مى دهند. پلو، «دوغه وا» یا آش دوغ، ساوار، گردول، ترخینه، دوختن یا آش گزنه، هتیمچه با گوشت گوسفند، شدروا، گرما، رشته پلو، رشته رون یک آبه، پرشین، شلغم ترش، و کلانه، از غذا هاى اورامانى است.
از تولیدات هنر هاى سنتى مثل گلیم، سجاده، نمد، سبد، گیوه به عنوان سوغات این محل نام برد. اما دلیل دیگرى به غیر از درمان و سیاحت در یک منطقه سنتى براى سفر وجود دارد. میراث فرهنگى و کهن ایران زمین مى تواند دلیلى براى کشش مسافران به شهر هاى مختلف باشد.
