تحریریه ماهنامه کودک سالم
استفراغ به معنی تخلیه محتویات معده با فشار و معمولا با عق زدن از راه دهان است. قبل از استفراغ معمولا ترشح بزاق افزایش می‌یابد و بعد از آن بیحالی و رنگ‌پریدگی ممکن است دیده شود.
علل استفراغ در کودکان
استفراغ در کودکان علامت بسیاری از بیماری‌ها می‌تواند باشد. علل استفراغ بر حسب سن کودک می‌تواند از علل کاملا شایع و بدون نگرانی مثل ریفلاکس معده تا علل جدی و نگران کننده نظیر مشکلات مغزی و اختلالات سوخت‌وساز بدن را شامل شود. استفراغ ممکن است سیرحاد داشته باشد (یعنی تنها چند ساعت تا حداکثر چند روز ادامه داشته باشد) یا مزمن شود (یعنی بیش از دوهفته ادامه یابد). هرچند استفراغ حاد هم نیاز به بررسی توسط پزشک دارد، اما استفراغ مزمن را حتما باید جدی گرفت و برای مشخص شدن علت آن به متخصص کودکان یا در صورت نیاز به پزشک فوق تخصص گوارش کودکان مراجعه کرد. در اینجا مروری بر علل شایع و مهم استفراغ در کودکان خواهیم داشت.
گاستروانتریت
گاستروانتریت (اسهال واستفراغ) یا (مسمومیت غذایی) شایع‌ترین علت استفراغ در همه کودکان به شمار می‌رود. این بیماری می‌تواند ناشی از باکتری، ویروس، انگل یا مسمومیت با سموم موجود در غذاهای آلوده باشد. این بیماری بسته به عامل آن ممکن است با تب، اسهال، بی‌اشتهایی، دل‌درد و دل‌پیچه همراه باشد. معمولا این بیماری چند روزه رفع می‌شود. مهمترین عارضه این بیماری کم آبی بدن کودک است و حتما باید برای اقدامات درمانی به پزشک مراجعه کرد.
عفونت‌ها
غیر از گاستروانتریت، بسیاری از عفونت‌ها می‌توانند باعث استفراغ شوند. عفونت ادراری، عفونت گوش میانی، سینوزیت و عفونت‌های تنفسی (حتی سرماخوردگی) می‌توانند استفراغ ایجاد کنند (نکته قابل توجه آنکه کودک دچار استفراغ همراه با تب بویژه اگر علامت دیگری نداشته باشد حتما باید توسط پزشک از نظرعفونت‌های جدی نظیر مننژیت معاینه شود).
ریفلاکس معده به مری
برگشت محتویات معده به مری یا ریفلاکس معده به مری، ناشی از شل بودن دریچه بین معده و مری است و در همه سنین بویژه چند سال اول زندگی می‌تواند به صورت استفراغ بروز کند. این کودکان علاوه بر استفراغ ممکن است علائم دیگری مثل بیقراری، بیدار شدن مکرر شبانه، شیرخوردن مداوم، وزن نگرفتن و... داشته باشند. در شیرخواران مبتلا به ریفلاکس، اقداماتی نظیر شیر دادن به دفعات زیاد و مقدار کم هر بار، ایستاده نگهداشتن به مدت 20 دقیقه بعد از هر بار تغذیه کودک در بغل مادر و بدون تکان‌های شدید کودک، بلندتر بودن زیر سر و تنه کودک در موقع خواب و در موارد خاص مراعات رژیم‌های غذایی خاص با نظر پزشک، در کنار اقدامات دارویی باعث بهبودی علائم ریفلاکس می‌شوند. نکته قابل ذکر اینکه بیماری ریفلاکس با افزایش سن در اغلب موارد تا حدود دوسالگی خوب می‌شود. یک علت شایع استفراغ در شیرخواران، شیرخوردن بیش از حد است. این کودکان معمولا وزن‌گیری بیش از حد دارند و با کاهش دفعات و مقدار تغذیه با شیر، استفراغ تا حد زیادی رفع می‌شود.
سایر مشکلات گوارشی
اغلب بیماری‌های گوارشی نظیر التهاب و زخم معده و روده، هپاتیت‌ها، التهاب لوزالمعده، التهاب و سنگ کیسه صفرا، آپاندیسیت و... می‌توانند باعث استفراغ شوند. سبز رنگ بودن محتوای استفراغ نشانه انسدادهای دستگاه گوارش بوده و نیاز به بررسی جدی دارد. وجود خون در استفراغ هم علامت مهمی است که باید فورا به پزشک مراجعه شود.
داروها
بسیاری از داروها از جمله آنتی بیوتیک‌ها و داروهای شیمی‌درمانی می‌توانند باعث استفراغ شوند. بیماری‌های متابولیک (مربوط به سوخت و ساز بدن)، کتواسیدوز دیابتی، نارسایی غده فوق کلیوی و مشکلات کلیوی از جمله علل بسیار جدی، اما نادر استفراغ در کودکان هستند که عدم تشخیص‌شان می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری داشته باشد.
بررسی استفراغ
پزشک ممکن است بسته به نتایج معاینه برای کودک آزمایش‌های مختلف، سونوگرافی، عکس‌های رنگی، سی‌تی‌اسکن یا حتی آندوسکوپی درخواست کند و نهایتا با جمع‌بندی نتایج، به تشخیص علت استفراغ برس
عوارض استفراغ
گذشته از عوارض ناشی از بیماری که منجر به استفراغ شده است، خود استفراغ می‌تواند عوارض زیر را به همراه داشته باشد.
کم آبی بدن: کودک دچار استفراغ به دلیل تهوع چیزی نمی‌تواند بخورد و در نتیجه ممکن است دچار کم آبی بدن شود.
ورود محتویات استفراغ به ریه و عفونت ریه
وزن نگرفتن: استفراغ مزمن می‌تواند باعث توقف رشد کودک شود.
خونی شدن استفراغ
بیحالی، رنگ پریدگی و امتناع از خوردن
عفونت سینوس‌ها و گوش
پوسیدگی دندان‌ها در استفراغ‌های طول کشیده
التهاب و زخم مری (بیقراری، درد پشت قفسه سینه، پرهیز از خوردن و خونی شدن استفراغ)
درمان
مهمترین درمان استفراغ، رفع علت آن است اما اقدامات عمومی زیر به درمان اغلب استفراغ‌ها در کودکان کمک می‌کنند:
تغذیه باحجم کمتر، اما دفعات بیشتر.
تغذیه با غذاهای سبک، مایع و نیمه مایع (در شیرخواران بهترین تغذیه ادامه شیر مادر است و به‌طور موقت می‌توان تا قطع استفراغ غذاهای کمکی را قطع نمود، اما مایعات کافی برای کم آب نشدن بدن کودک باید رسانیده شود).
خنک بودن غذاهای کودک: غذاهای ولرم باعث تحریک عق زدن و استفراغ می‌شوند و غذاهای خنک یا گرم کمتر استفراغ را تحریک می‌کنند.
داروها: داروهای ضد استفراغ با توجه به عوارض‌شان حتما باید با نظر پزشک تجویز شوند.
