«حدود دو سال است که لایحه حوادث غیرمترقبه به مجلس شورای اسلامی رفته است اما در این مدت میان کمیسیون‌های مجلس در چرخش است که امیدوارم این موضوع سریع‌تر حل شده و ابلاغ شود.» اینها بخش‌هایی از صحبت‌های اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور است که نزدیک به دو ماه پیش در آیین بازگشایی اولین نمایشگاه و جشنواره بین‌المللی فناوری‌های نوین شهری در اصفهان در میان خبرنگاران مطرح کرد.
به گزارش ، روزنامه فرهیختگان نوشت: بر همگان واضح و مبرهن است که ایران، کشور حادثه‌خیز و پرچالشی است و تقریبا هر هفته شاهد حوادث تلخ و ناگوار بوده‌ایم. این روزها نیز به‌واسطه آغاز فصل پاییز و سرما، برخی نقاط کشور درگیر بارندگی شدید باران و سیل است و علی‌رغم هشدارهای مسئولان و سازمان‌های ذی‌ربط اما جدی نگرفتن این تذکرات، خسارت‌های مالی و جانی سنگینی بر جای گذاشته است. از سوی دیگر، تمرکز جمعیتی در کلانشهرها با وجود همه پیشرفت‌های علم و تکنولوژی، بحث مدیریت و بحران را پیچیده کرده است.
نجار معتقد است که «باید همواره سطح آمادگی خود را ارتقا دهیم. باید در این مدیریت برنامه‌ریزی صحیح داشت چراکه برای مراکز جمعیتی شهری کشور اگر برنامه نداشته باشیم و تجهیزات‌مان را به‌روز نکنیم، مخاطرات را نشناسیم و پیامدهای مخاطرات را بررسی نکنیم دچار چالش و پیچیدگی می‌شویم.» مدیریت بحران در هر کشوری بازوهای اجرایی متعددی دارد و این بازوهای اجرایی و حیاتی در مواقع بحران در یک هم‌افزایی قابل وصف به کمک مدیریت بحران می‌آیند.
بر همین اساس، نجار معتقد است که «برای مدیریت یک بحران نیازمند هم‌افزایی هستیم و اگر هم‌افزایی خود را در کشور افزایش ندهیم نمی‌توانیم فعالیت مدیریتی خود را به‌خصوص در بحران‌ها به‌درستی انجام دهیم.» به گفته نجار، «کار اساسی در مدیریت بحران پیشگیری و پیش‌بینی است و به‌کارگیری علم و خرد و اندیشه می‌تواند ما را در مقابل حوادث سهمناک، بیمه و از خسارات ناشی از حوادث کم کند، مثل آنچه در ژاپن رخ داده و می‌بینیم در زلزله‌های بیش از هفت ریشتر هم آنها گاهی یک مجروح هم گزارش نمی‌کنند.» تمرکز جمعیتی در کلانشهرهای کشور، نکته مهمی است که همواره مسئولان مدیریت بحران روی آن تاکید دارند و با توجه به اینکه درصد بالایی از این جمعیت آموزش‌های مقابله با بحران‌های طبیعی مانند زلزله و سیل را ندیده‌اند، در نتیجه در اثر بروز یک زلزله 6 ریشتری، با تلفات سنگینی در کشور روبه‌رو خواهیم بود.
بحث تجهیزات و به‌روز بودن آنها مهم‌ترین چالش جدی در راه مقابله با حوادث غیرمترقبه به شمار می‌رود. سال گذشته نیز در جریان حادثه آتش‌سوزی و ریزش ساختمان پلاسکو در مرکز تهران، اگر جرثقیل‌های فوق‌سنگین قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص) سپاه نبود، معلوم نبود که آواربرداری از این ساختمان چند ماه به طول می‌کشید.
دردآورترین قسمت ماجرا آنجاست که رئیس سازمان مدیریت بحران می‌گوید «پس از زلزله بم با بیل و کلنگ مجروحان را از زیر آوار بیرون کشیدیم. آیا در تهران با این همه آهن و بتن می‌شود با بیل و کلنگ کار کرد؟ بر همین اساس، نیازمند ابزارهای به‌روز هستیم. ما نباید بنشینیم که تعدادی از جهت سوءمدیریت جان خود را از دست بدهند. باید ابعاد، نیازها و ضرورت‌های یک بحران را بررسی کرده و در مورد مدیریت آن تفکر کنیم. نباید بگذاریم که صدها هزار آیا ایجاد شود.»
بحران یک طرف و مدیریت آن، یک طرف دیگر ماجراست. قبل از حادثه پلاسکو، در خیابان جمهوری حادثه‌ای در یک تولیدی لباس رخ داد که این حادثه دو کشته بر جای گذاشت. در این سانحه دلخراش، نردبان بلندمرتبه رسید اما پای ساختمان باز نشد. تشک نجات پای ساختمان رسید ولی باز نشد. بر همین اساس نجار معتقد است که «اگر همان موقع نتوانیم از این ابزارها استفاده کنیم فقط انبارداری آنها را انجام داده‌ایم.»
روابط ابزار و تکنولوژی و استفاده درست آنها در مواقع بحران نیازمند استفاده از تجارب است که برگزاری مانورهای آموزشی و همچنین جشنواره‌های داخلی و خارجی می‌تواند باعث تبادل تجارب و پیشرفت در مدیریت بحران شود. ایران کشوری بلاخیز است و تقریبا هر هفته شاهد یک بحران از سیل و زلزله گرفته تا تصادفات سنگین جاده‌ای هستیم و در این بین باید هم به لحاظ نرم‌افزاری و هم به لحاظ سخت‌افزاری در بالاترین سطح ممکن باشیم. بر همین اساس نزدیک به دو سال است که لایحه حوادث غیرمترقبه از سوی دولت برای تصویب به مجلس شورای اسلامی رفته ولی متاسفانه در این مدت این لایحه میان کمیسیون‌های مجلس درحال چرخش بوده است.
بر همین اساس، اسماعیل نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران ضمن تشریح آخرین وضعیت بررسی این لایحه در مجلس شورای اسلامی، آخرین وضعیت تجهیزات مورد‌نیاز برای مدیریت و مقابله با بحران را به عرصه نقد کشید.
لایحه حوادث غیرمترقبه در حال حاضر بین کدام کمیسیون‌های مجلس در حال چرخش است و چرا اراده‌ای برای تصویب آن بعد از دو سال وجود ندارد؟
خوشبختانه لایحه نهایی شده و به اداره قوانین مجلس شورای اسلامی رفته است و آنها هم نظر خودشان را اعلام کرده‌اند. در حال حاضر این لایحه در مرحله چاپ است تا برای تصویب نهایی به صحن علنی مجلس برود.
از زمان تصویب این لایحه در صحن علنی مجلس اطلاعی دارید؟
این لایحه مراحل اداری را طی می‌کند و امیدواریم که تصویب آن هرچه زودتر اتفاق بیفتد.
ما در کشور با حوادث غیرمترقبه زیادی روبه‌رو هستیم یا حتی حادثه‌ای مثل پلاسکو از ابعاد ملی آن خارج شده و تبعات بین‌المللی برای ما پیدا کرد. با توجه به موارد ذکر شده چه تدابیری در لایحه حوادث غیرمترقبه اندیشیده شده است تا دیگر شاهد این قبیل اتفاقات نباشیم؟
به هر حال ما در لایحه‌ای که تقدیم مجلس کردیم، سعی کردیم حداقل تغییر را نسبت به قانون گذشته داشته باشیم و برای مواردی که مشکل داشته است چاره‌اندیشی کنیم؛ اما در مسیر تدوین لایحه در دولت و همچنین ارسال آن به کمیسیون‌های مربوطه در مجلس شورای اسلامی، قاعدتا تغییراتی حاصل شده است و به نظر می‌رسد که این لایحه در حال حاضر، جامع باشد و در صحن علنی هم قطعا نمایندگان نظراتی دارند و امیدواریم که اعمال شوند و با کمترین اشکال و بیشترین کارایی در صحن علنی مجلس تصویب شود.
در حال حاضر آخرین وضعیت تجهیزات مورد نیاز برای مدیریت و مقابله با بحران چگونه است؟ این وضعیت قابل‌قبول هست یا خیر؟
بستگی به این دارد که این تجهیزات را چگونه ببینیم. براساس سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری و همچنین قوانینی که موجود است و لایحه‌ای که در مجلس تصویب خواهد شد، تمام امکانات در کشور موجود است. در بحث پیش‌بینی و پیشگیری مستحضر هستید که در درجه اول خود مردم مکلف و موظف به این کار هستند. به‌عنوان مثال خانه‌ای که شما و من می‌خواهیم بسازیم باید طوری ساخته شود که از ایمنی کامل برخوردار باشد و قوانین مربوطه را رعایت کنیم و همان اندازه که به نمای ساختمان و دکوراسیون توجه می‌کنیم باید به کیفیت ساخت آن هم توجه کنیم. همچنین باید اجازه بدهیم که مهندسان ناظر، نظارت دقیق‌تری داشته باشند و نقشه و مشخصات دقیق‌تری از وضعیت ساخت ساختمان داشته باشیم و این مواردی است که مردم در قبال آن وظایفی را برعهده دارند. به‌عنوان مثال مردم نمی‌شود که بروند در حریم رودخانه ویلا یا خانه بسازند و بگویند که سیل نیاید و آب خانه ما را نبرد و سیل به ما خسارت وارد نکند. گاهی مواقع می‌بینیم که طرف می‌گوید هفتاد سال از عمر من می‌گذرد اما در این مسیر سیل به‌وجود نمی‌آمد اما با توجه به تغییرات اقلیمی در کشور، بازگشت طولانی‌مدت صد ساله، دویست ساله و پانصد ساله بحران داریم.
به‌هرحال مردم باید توجه کنند که در حریم رودخانه‌ها، ویلا و خانه نسازند و حریم را رعایت کرده و آن را تصرف نکنند؛ این موارد جزء وظایف مردم است. از طرف دیگر همه دستگاه‌های اجرایی هم در قبال پیشگیری و مدیریت حوادث غیرمترقبه مسئول هستند. از سوی دیگر باید دولت توجه و تلاش کند که هم هدایت خودش را داشته باشد و هم دستگاه‌های اجرایی براساس مقررات و قوانینی که برعهده دارند، وظایف خودشان را به درستی انجام دهند. در زمان مقابله با بحران، همه امکانات و تجهیزات کشور، حتی نیروهای مسلح ورود پیدا می‌کنند و امکانات خودشان را در اختیار مدیریت و مقابله با بحران قرار می‌دهند و حتی اگر نیاز باشد از کمک‌های بین‌المللی هم استفاده می‌کنند و بسیاری از مجامع بین‌المللی نیز با همین هدف تشکیل شده است. در حال حاضر بالگردهای هوانیروز ارتش و سپاه و هلال‌احمر با عمر متوسط 28 سال در حوزه مدیریت و مقابله با بحران و سوانح فعالیت می‌کنند و در موقع بحران همه امکانات و تجهیزات در اختیار مقابله قرار می‌گیرد و حتی در قانون جدید هم آمده است که امکانات و تجهیزات بخش خصوصی نیز در زمان بحران باید در اختیار مقابله با سوانح و بحران‌ها قرار گیرد.
شما جایی گفته‌اید که ما در حال حاضر به انباردار تجهیزات مقابله با بحران تبدیل شده‌ایم و در بسیاری مواقع مانند حادثه آتش‌سوزی در خیابان جمهوری، نه‌تنها نردبان بلکه حتی تشک آتش‌نشانی هم عمل نکرده است. با توجه به این موارد عنوان شده در حال حاضر در بحث آموزش و مانورهای آمادگی برای مقابله با بحران در چه شرایطی قرار داریم؟
صحبت من معطوف به بحث آموزش نیروها برای مقابله با بحران و امدادرسانی صحیح بود. چنین اتفاقاتی می‌افتد و ما باید ببینیم با توجه به امکانات خوبی که در کشور وجود دارد و شکر خدا کم هم نیست از آنها درست استفاده می‌کنیم یا خیر؟ به‌عنوان مثال اگر در انبارهای ما هزار دستگاه پمپ وجود داشته باشد اما سر بزنگاه کار نکند، ارزشی ندارند. بر همین اساس مرتبا باید آنها را چک و کنترل کنیم و باید نیروها آموزش داده شوند. همچنین افراد مسئول باید نظارت داشته باشند که این امکانات و تجهیزات در موقع بحران و حادثه، کارایی لازم را داشته باشند.
با توجه به اینکه سازمان‌ها و نهادهای مختلفی مسئولیت مدیریت بحران را برعهده دارند، در حال حاضر آیا میان این دستگاه‌ها شاهد هم‌افزایی هستیم؟
مدیریت بحران در کشور در قالب یک کارگروه اصلی که در آن دستگاه‌های مختلفی عضو هستند، صورت می‌گیرد. در صدر این کارگروه، شورای عالی قرار داشته و شخص رئیس‌جمهور مسئولیت شورای عالی را برعهده دارد. همچنین 12 وزیر مربوطه، نیروهای مسلح و دستگاه‌های اجرایی مربوطه مانند هلال‌احمر، سازمان آتش‌نشانی و... در این کارگروه حضور دارند. همچنین برای مدیریت و مقابله بحران 14 کارگروه ویژه داریم که هر کدام از دستگاه‌های اجرایی متولی یک کارگروه هستند. به‌عنوان مثال وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، متولی کارگروه بهداشت و درمان است یا هلال‌احمر متولی کارگروه امداد است و این وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها دائما در حال برنامه‌ریزی و نوشتن آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها و بهبود آنها هستند تا در زمان بحران بتوانند وظایف خودشان را به نحو احسن و اکمل انجام بدهند. از سوی دیگر، در حال حاضر از بعضی تجهیزات ماهواره‌ای در پایش بسیاری از فعل و انفعالات آب و هوایی و... استفاده می‌شود و ما متاسفانه از تجهیزات روز دنیا در این زمینه بی‌بهره هستیم و امیدواریم که با رفع موانع و مشکلات این مسیر بتوانیم از آنها برای پیش‌بینی و مقابله با بحران‌ها و حوادث استفاده کنیم.
پیش‌بینی شما برای بحران‌های پیش‌رو در فصل زمستان به‌ویژه بارندگی‌های شدید باران و برف یا سرمای فراگیر در کشور چیست؟
پیش‌بینی خیلی حادی نداریم و امیدواریم که در کشور بحران جدی نداشته باشیم و همواره باید آمادگی خود را برای مقابله با بلایای طبیعی حفظ کنیم.
