لقد کرّمنا بنی آدم و حملناهم فی البر و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلاً: (1) گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا، (بر مرکب های راهوار) حمل کردیم و از انواع روزی های پاکیزه به آنان روزی دادیم و آنها را بر بسیاری از موجوداتی که خلق کرده‏ایم، برتری بخشیدیم.

در جواب شما به دو نظر اشاره  می کنیم:

1-کثیر در آیه به معنای جمیع (همه) آمده است:

بعضی از مفسران این آیه را دلیل بر فضیلت فرشتگان بر کل بنی آدم دانسته‏ اند، چرا که قرآن می‏گوید ما انسان ها را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری دادیم، و طبعا گروهی در اینجا باقی می ماند که انسان برتر از آنها نیست و این گروه جز فرشتگان نخواهند بود.

ولی با توجه به آیات آفرینش و خلافت آدم و سجود و خضوع فرشتگان برای او و تعلیم علم اسماء به آنها از سوی آدم، تردیدی باقی نمی‏ماند که انسان از فرشته برتر است، بنا بر این،" کثیر" در اینجا به معنی جمیع خواهد بود و به گفته مفسر بزرگ طبرسی در مجمع البیان، در قرآن و مکالمات عرب، بسیار معمول است که این کلمه به معنی جمیع می‏آید.

طبرسی می‏گوید: معنی جمله این است انا فضلناهم علی من خلقناهم و هم کثیر:"ما انسان را بر سایر مخلوقات برتری بخشیدیم و سایر مخلوقات بسیارند".( 2) 

2- کثیر در معنای خودش ( بسیار) آمده است:

یکی از دیدگاه هایی که در این رابطه مطرح است و قابل تایید به وسیله دیگرنصوص دینی هم می باشد، تفکیک بین  ویژگی های اولیه خلقت انسان و کمالات اکتسابی ناشی از عمل اختیاری می باشد:

 الف) انسان از نظر ذاتی و در خلقت اولیه، بر موجودات زمینی برتری دارد؛ زیرا موجودی هوشمند، خردورز و دارای ویژگی های ممتازی است که جمادات، نباتات و حیوانات از آن بی بهره اند؛ لیکن از ملائک و فرشتگان برتر نیست؛ زیرا آنان موجوداتی بالذات معصوم اند و به گونه ای آفریده شده اند که صرفاً مطیع اوامر الهی اند؛ ولی انسان موجودی است که در او هم اطاعت راه دارد و هم نافرمانی . بنابراین چون آدمی ترکیبی از عواملی است که امکان نافرمانی خدا را فراهم می آورند، در مرتبه ای نازل تر از فرشتگان قرار می گیرد. از این رو انسان بر همه مخلوقات برتری ندارد؛ بلکه بر بسیاری از آفریدگان برتر است.

 ب) از نظر عمل اختیاری، آدمی می تواند با وجود بهترین شرایط کمال بخش، راه انحطاط را در پیش گیرد - که در نتیجه از حیوانات نیز پست تر خواهد شد - و نیز می تواند با وجود همه زمینه ها و گرایش های شدید به سوی گناه، در برابر خواسته ها و تمنّیات نفسانی، یوسف وارمقاومت نموده و با تمام وجود سر به فرمان پروردگار نهد و هوای نفس خویش را در بند کشد. چنین کسی قطعاً از ملائک و فرشتگان نیز برتر می شود؛ زیرا آنان به سادگی و بدون مانع  به عبادت می پردازند؛ ولی انسان با هزاران مانع سخت و دشوار رو به رو می شود که قهرمانانه باید با همه آنها پیکار کند. بنابراین کسی که راه عبودیت الهی را در پیش گیرد، مقامی برتر از فرشتگان خواهد یافت. از این جا روشن می شود که تعبیر آیه شریفه یا در رابطه با ویژگی های اولیه و ذاتی خلقت انسان است و یا ناظر به افراد معمولی است که نه از حیوانات پست ترند و نه از فرشتگان برتر.

علامه طباطبایی در تحلیل مسئله دیدگاهی نظیر همین قول را دارد، ولی بدین بیان که آیة یاد شده، ناظر به کمال انسانی از حیث وجود مادی است. تکریم و تفضیلش در مقایسه با سایر موجودات مادی است، بنابر این ملائکه چون از تحت نظام مادی خارج هستند و از محل بحث بیرونند.

 خلاصه تفضل و برتری دادن انسان بر بسیاری از موجودات، تفضیل از غیر ملائکه از موجودات مادی این عالم است اما ملائکه اصولاً وجودشان غیر این وجود است.(3)

پی نوشت ها:

1. اسراء (17 ) آیه70.

2. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، نشر دار الکتب الاسلامیه، تهران 1379ش. ج 12، ص 199.

3. علامه طباطبایی، المیزان، ترجمه موسوی همدانی، نشر جامعة مدرسین قم، 1366ش، ج 13، ص 219.