« یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطارِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ فَانْفُذُوا لا تَنْفُذُونَ إِلاَّ بِسُلْطانٍ »(1)
اى گروه جن و انس اگر مىتوانید از مرزهاى آسمانها و زمین بگذرید، ولى هرگز قادر نیستید مگر با نیرویى (الهى).
خطاب به گروه جن و انس در این آیه شریفه به طورى که از سیاق استفاده مىشود از خطابهاى روز قیامت است، و خطابى است تعجیزى، یعنى مىخواهد بفرماید: روز قیامت هیچ کارى نمىتوانید بکنید.
و منظور آیه این است که اى گروه جن و انس اگر توانستید از حساب و کتاب قیامت بگریزید، این شما و این نواحى آسمانها و زمین، ولى به هر طرف بگریزید بالأخره به ملک خدا گریختهاید، و شما نمىتوانید از ملک خدا درآیید، و از مؤاخذه او رها شوید.
" لا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطانٍ" یعنى قادر بر نفوذ نخواهید بود، مگر با نوعى سلطه و قدرت که شما فاقد آن هستید. و منظور از سلطان، قدرت وجودى است، و سلطان به معناى برهان و یا مطلق حجت است، و به معناى ملک نیز هست.(2)
بنابراین این آیه شریفه بیان می کند که جن و انس در روز قیامت از قلمرو حکومت و فرمانروایی خداوند نمی توانند خارج شوند.
اما آیه 33 احزاب:
« وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولى وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتِینَ الزَّکاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً »(3)
و در خانه هاى خود بمانید و همچون جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید، و نماز را بر پا دارید و زکاة را ادا کنید، و خدا و رسولش را اطاعت نمائید، خداوند فقط مىخواهد پلیدى و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملا شما را پاک سازد.
با توجه به مطالب زیر ثابت می شود که انتهای آیه یعنی « انما یرید الله...» درباره اهل بیت نازل شده است:
1- ضمیرهایى که در آیات قبل و بعد آمده عموما به صورت ضمیر" جمع مؤنث" است، در حالى که ضمائر این قسمت از آیه (إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً) همه به صورت" جمع مذکر" است، و این نشان مىدهد معنى دیگرى در نظر بوده است.
2- روایات بسیار زیادى که در منابع اهل سنت و شیعه درباره شان نزول « انما یرید الله...» وارد شده بیان می کند که:مخاطب در آیه فوق منحصرا پنج نفرند: پیامبر (ص)، على و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام.(4)
3- مرحوم علامه طباطبایی صاحب تفسیر " المیزان" آورده:" ما هیچ دلیلى در دست نداریم که جمله إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ ... همراه این آیات نازل شده است، بلکه از روایات به خوبى استفاده مىشود که این قسمت جداگانه نازل گردیده، اما به هنگام جمع آورى آیات قرآن در عصر پیامبر به دستور ایشان در کنار این آیات قرار داده شده است.(5)
ایشان در ادامه اضافه می کند: روایاتى که در شان نزول آیه وارد شده تایید مىشود، چه در آن روایت آمده که آیه شریفه در شان رسول خدا (ص) و على و فاطمه و حسن و حسین (ع) نازل شده است، و احدى در این فضیلت با آنان شرکت ندارد.
و این روایات بسیار زیاد، و بیش از هفتاد حدیث است، که بیشتر آنها از طرق اهل سنت است.(6)
اما سؤالى که در اینجا باقى مىماند این است که چگونه در لابلاى بحث از وظایف زنان پیامبر ص مطلبى گفته شده است که شامل زنان پیامبر (ص) نمىشود.
پاسخ این سؤال را مفسر بزرگ مرحوم" طبرسى" در" مجمع البیان" چنین مىگوید:" این اولین بار نیست که در آیات قرآن به آیاتى برخورد مىکنیم که در کنار هم قرار دارند و اما از موضوعات مختلفى سخن مىگویند، قرآن پر است از این گونه بحث ها، همچنین در کلام فصحاى عرب و اشعار آنان نیز نمونههاى فراوانى براى این موضوع موجود است".(7)
همچنین چون قرار گرفتن این قسمت آیه که نزول مستقل داشته در کنار آیات مربوط به همسران پیامبر چون به دستور ایشان بوده حکمت های دیگری هم دارد مثل قرار گرفتن آیه اکمال دین که مربوط به نصب علی بن ابیطالب به خلافت است، میان آیه ای که مربوط به حرمت گوشت ها است(8) که آن هم به دستور پیامبر و بخاطر حکمت هایی از جمله حفظ این آیات از دستبرد مخالفان می باشد.
پی نوشت ها:
1. الرحمن(55)آیه33.
2. طباطبایی، تفسیر المیزان،(ترجمه)انتشارات جامعه مدرسین، ج19، ص 179.
3. احزاب(33)آیه33
4. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، انتشارات اسلامیه، ج17، ص295.
5و6. طباطبایی، محمد حسین، المیزان(ترجمه)،انتشارات جامعه مدرسین، ج16، ص465.
7. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، انتشارات ناصر خسرو،ج8، ص560.
8. مائده(5)آیه3.
