وقتی خداوند ازاراده اش بر ایجاد خلیفه سخن گفت، اعلام کرد که این خلیفه را در زمین ایجاد می کند:
انی جاعل فی الارض خلیفه(1)
من در روی زمین، جانشینی [نمایندهای] قرار خواهم داد
یعنی خلقت او از خاک و ماده است (چون فرمود فی الارض ) و ملائکه می دانستند و دیده بودند که موجودات مادی چون از ماده هستند، دارای قوای غضبیه و شهوانی هستند و دار دنیا و ماده، دار تزاحم و نزاع است و این موجود مادی هم به اقتضای طبع مادی اش مانند دیگر موجودات مادی، اهل نزاع و فساد و خونریزی خواهد بود که این طبیعت جدایی ناپذیر ماده است از این رو سؤال کردند: آیا موجودی می آفرینی که اهل فساد و خونریزی باشد؟
خداوند هم سخن آنان را نفی نکرد بلکه با تایید اجمالی آن فرمود:
انی اعلم ما لا تعلمون(2)
من حقایقی را میدانم که شما نمیدانید.
بنا بر این لازم نیست قبل از آدم حتما انسان هایی بوده و خونریزی کرده باشند تا ملائکه با مشاهده آنها چنین علمی یافته باشند؛ بلکه همین که بدانند آدم خلقتی از خاک و ماده خواهد داشت، یقین خواهند یافت که او اهل فساد و خونریزی خواهد بود.(3)
علاوه بر آن از پاره ای روایات می توان به این نتیجه رسید که حضرت آدم(ع) که پدر نسل کنونی بشر است، اولین انسان روی زمین نبود، بلکه قبل از آدم(ع) انسانهای دیگری در زمین می‌زیسته اند. از امام سجاد(ع)سؤال شد: آیا قبل از این انسان، انسان هایی بوده‌اند ؟ فرمود: آری ، به خدا سوگند! خداوند هزار هزار آدم و هزار هزار عالَم آفرید که تو در آخرین آن عوالم قرار داری .(4)
از امیرالمؤمنین (ع) نیز روایت شده که حضرت در پاسخ کسی که پرسید: قبل از آدم که بود؟ فرمود: آدم . وی سؤال خود را تکرار کرد، فرمود: اگر صد بار بپرسی، خواهم گفت: آدم.
همچنین از امام باقر(ع)روایت شده: خداوند پس از فنای این خلق و جهان، جهان و خلقی دیگر پدید می آورد، با زمین وآسمانی دیگر، که او را به یگانگی پرستش کنند. آیا می پنداری خدا جز شما بشری نیافریده است؟ چنین نیست، بلکه هزار هزار عالم و هزار هزار آدم آفرید که تو آخر آن عالم ها و آدم هایی.(5)
بر اساس این روایات اندیشمندان اسلامی به این نتیجه رسیده اند که از هزاران بلکه میلیون ها سال قبل از خلقت حضرت آدم و بنی آدم، موجوداتی همچون انسان در زمین می زیسته اند ؛ مرحوم علامه طباطبایی می‌فرماید: «از بعض روایات اهل بیت(ع) معلوم می‌شود که این نوع (انسان) ادوار زیادی قبل از این دوره به خود دیده است».(6)در واقع نسل کنونی بشر دوره آخر از حیات موجودی دوپا به نام انسان محسوب می شود.
بر این اساس می توان نتیجه گرفت چه بسا پاره ای آثار تمدنی از هزاره های دور و یا فسیل هایی که امروزه از برخی انسان های اولیه در دست است، متعلق به نمونه هایی نظیر انسان نئاندرتال و مانند آن یعنی نسل هایی از همین انسان نماها باشد؛ البته در مورد حقیقت وجودی این انسان های اولیه اطلاعات چندانی در منابع دینی وجود ندارد ؛ در حدیثی از امام علی(ع) آمده است که پیش از خلقت آدم، موجودی شبیه بشر به نام "نسناس" وجود داشت.(7)
غلامحسین مصاحب در دایره المعارف فارسی، واژه نسناس میگوید:«نسناس در جانورشناسی، نام عمومی گروهی از آدم نمایان است که شبیه به انسان هستند.» (8)
بنا بر این گر چه ملائکه وقتی فهمیدند که انسان هم موجودی مادی است، با توجه به طبع مادی فهمیدند که او به ناچار اهل خونریزی و فساد خواهد شد، ولی در عین حال مانعی هم ندارد که قبل از این انسان، انسان ها و انسان نماهایی هم وجود داشته اند که با توجه به وضع آنها ملائکه این سؤال را مطرح کرده باشند.
پی نوشت ها:
1. بقره(2)آیه30.
2. همان.
3.طباطبایی، المیزان، ترجمه موسوی همدانی، قم، انتشارات اسلامی، 1373ق، ج1، ص177.
4.مجلسی، بحارالانوار، بیروت، الوفا، 1404ق، ج 25 ، ص 25.
5. سید مصطفی دشتی ، معارف و معاریف، ج 1، ص 53 به نقل ازسفینةالبحار.
6. طباطبایی، همان، ج 4، ص 239.
7. مجلسی، همان، ج58، ص 298.
8. مصاحب، دائره المعارف فارسی،-، ج 2، بخش 2، ص 3027، واژه نسناس.
6. مائده (5) آیه 30.
