برلیانت بزرگمهر
یکی از شکایت‌های بسیار معمولی و شایع افراد به شکل افزایش وزن و چاقی است. مقدار زیادی از هموطنان‌مان در پی یافتن راهی هستند که وزن خود را کاهش دهند، اما آیا تاکنون با افرادی برخورد کرده‌اید که از کمبود وزن و لاغری رنج ببرند؟
آیا هیچ‌گونه شکایتی درباره اضافه نشدن وزن و مشکلات ناشی از لاغری شنیده‌اید؟ با وجود آنکه شیوع لاغری در کشور، کمتر از چاقی است، اما این بدان مفهوم نیست که در بین هموطنان مشکل لاغری وجود ندارد.
متأسفانه به علت شیوع چاقی در کشورمان، این مسئله مشکل لاغری را تحت‌الشعاع قرار داده و پزشکان و متخصصین تغذیه، کمتر به این مفهوم در رسانه‌ها پرداخته‌اند. لاغری اختلالی است که تبعات وسیعی در بر دارد و بخصوص از نظر روانی، شخص مبتلا را در معرض آزار و احساس نارضایتی از خود قرار می‌دهد.
بهتر است در این شماره مجله به بررسی لاغری، عوامل ایجاد کننده آن، عوارض این اختلال و راه‌های درمان تغذیه‌ای آن بپردازیم.
علت شناسی لاغری
لاغری به دلایل مختلف ممکن است بروز نماید از جمله:
علت تغذیه‌ای، علت هورمونی، ارث، اختلالات گوارشی، عوامل روانی (اختلال در هضم و جذب مواد غذایی) و تحرک خیلی شدید.
بطور کلی لاغری در شرایطی ایجاد می‌شود که مقدار انرژی دریافتی از غذا کمتر از مصرف آن در بدن باشد.
به عبارت دیگر زمانی که انرژی که در بدن صرف اعمال مختلف (اعمال داخلی بدن و فعالیت‌های جسمی) می‌شود، بیش از مقدار انرژی باشد که شخص از طریق مصرف غذا دریافت می‌کند، این فرد مبتلا به کاهش وزن و لاغری می‌شود. بعد از این مقدمه بهتر است به بررسی علل ایجادکننده لاغری بپردازیم.
علت هورمونی
اختلال در ترشح هورمون‌ها می‌تواند یکی از علل لاغری باشد.
مثلاً چنانچه هورمون‌های مترشحه از تیروئید (تیروکسین و تری‌یدوتیرونین) بیش از حد ترشح شوند، یعنی انسان مبتلا به پرکاری غده تیروئید باشد مبتلا به کاهش وزن و لاغری می‌گردد، چون یکی از وظایف هورمون‌های تیروئیدی در بدن، سوخت مواد انرژی‌زا است و اگر این هورمون‌ها بیش از حد لازم ترشح شوند سوخت مواد انرژی‌زا در بدن بالا رفته و شخص مبتلا به لاغری می‌شود.
به همین ترتیب برخی اختلالات هورمونی دیگر نیز می‌توانند منجر به لاغری شوند.
ارث
داشتن ارث لاغری نیز از دیگر عوامل بروز لاغری است.
برخی از افراد بطور ژنتیکی استعداد لاغری دارند، یعنی به طور ارثی سوخت و ساز پایه (متابولیسم بازال) در آنها بالا است. این افراد معمولاً در معرض کمبود وزن و لاغری قرار می‌گیرند، یعنی احتمال لاغری در آنان بیش از سایر افراد است.
اختلالات گوارشی
عوارض گوارشی می‌توانند بر هضم و جذب مواد غذایی تأثیر بگذارند و آن را کاهش دهند. مثلاً چنانچه اسیدکلریدریک معده به خوبی ترشح نشود و یا اگر شیره‌های گوارشی که موجب هضم مواد غذایی می‌شوند و مواد هضم‌شده را برای جذب آماده می‌کنند به میزان کافی ترشح نشوند و یا اگر اختلال در تولید آنزیم‌های گوارشی که موجب هضم مواد غذایی می‌شوند وجود داشته باشد، همه این عوامل می‌توانند بر هضم مواد خوراکی تأثیر بگذارند.
اگر غذای مصرفی به خوبی هضم نشود نمی‌تواند آماده برای جذب گردد. ضمناً چنانچه اختلالی در دستگاه گوارش وجود داشته باشد که در عمل هضم غذا اشکال ایجاد کند و یا جذب مواد مغذی را کاهش دهد (مثلاً تورم یا زخم معده، تورم یا زخم روده، سرطان دستگاه گوارش و ...) همه این اختلالات می‌توانند در هضم و جذب مواد غذایی تأثیرگذارده و در نتیجه مانع استفاده بدن از غذای مصرفی شوند.
در چنین مواردی، مواد مغذی و از جمله مواد انرژی‌زا به میزان کافی به بدن نمی‌رسد و شخص در معرض لاغری و سوءتغذیه قرار می‌گیرد و ضمناً برای تأمین انرژی مورد نیاز بدن، پروتئین سوخته و به مصرف تولید انرژی می‌رسد که این امر موجب تحلیل عضلانی، ضعف، سستی، خستگی و کاهش کارآیی می‌شود.
تحرک خیلی شدید
فعالیت‌های جسمی، ورزش و پیاده‌روی، همیشه از توصیه‌های متخصصین بهداشت و سلامت جامعه بوده است، ولی چنانچه در قبال ورزش و تحرک جسمی، مقدار کافی غذا مصرف نشود و انرژی مورد نیاز فرد تأمین نگردد، به عبارت دیگر چنانچه انرژی مصرف شده در بدن (به علت ورزش و تحرک جسمی شدید) بیش از انرژی دریافتی توسط غذا باشد، شخص در معرض کاهش وزن و لاغری قرار می‌گیرد.
بنابراین برای پیشگیری و نیز اصلاح کاهش وزن، لازم است به تناسب ورزش و تحرک جسمی، مقدار کافی انرژی از طریق غذا دریافت شود.
عوامل روانی
عوامل روانی تأثیر مهمی در بروز لاغری دارند. استرس، آشفتگی‌های روحی، افسردگی، اضطراب و اصولاً هر عاملی که در شخص ایجاد استرس بنماید و آرامش روحی او را سلب کند می‌تواند بر نحوه غذا خوردن و رفتارهای تغذیه‌ای فرد تأثیرگذار بوده و او را در معرض کاهش وزن و لاغری قرار دهد.
عوامل روانی از چند بعد می‌توانند بر تغذیه و وزن شخص مؤثر باشند:
1- آشفتگی‌های روحی و استرس، تعادل عملکرد دستگاه‌های بدن را به هم زده و موجب ایجاد اختلال در اعمال داخلی بدن می‌شوند.
2- استرس و ناراحتی‌های روحی موجب بروز کم‌اشتهایی و بی‌رغبتی نسبت به مصرف غذا می‌شود.
3- از آنجایی که معده قابلیت ارتجاع زیادی دارد، چنانچه انسان به مقدار کم غذا بخورد و این اشکال به صورت عادت درآمده و دائمی شود، معده جمع و کوچک شده و شخص به خودی خود دچار بی‌‌اشتهایی می‌شود که این امر لاغری را تشدید می‌کند.
تغـذیه
از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر وزن افراد، چگونگی تغذیه آنان است. نوع تغذیه و الگوی غذایی می‌تواند موجب افزایش یا کاهش وزن شود و در صورت پیروی از برنامه غذایی صحیح، متعادل و مناسب، وزن در محدوده طبیعی باقی خواهد ماند. افراد لاغر معمولاً کم اشتها هستند و به مقدار کافی غذا نمی‌خورند.
گاه ممکن است شخص غذای خود را از بین مواد کم کالری انتخاب کند و به این ترتیب انرژی کافی و لازم جهت تأمین نیازهای روزانه، به بدن او نرسد.
یکی از عوامل کم اشتهایی می‌تواند مصرف میان وعده، نزدیک وعده‌های اصلی غذایی باشد.
مصرف آب و مایعات همراه غذا موجب پر کردن معده و احساس سیری می‌شود و در نتیجه شخص نمی‌تواند غذای اصلی خود را به میزان کافی میل کند.
مصرف آب و مایعات به مقدار زیاد، نزدیک به وعده‌های غذایی نیز عامل دیگری برای کم‌اشتهایی است.
مشغول بودن فکر به هنگام صرف غذا، یا داشتن هیجان زیاد قبل یا به هنگام خوردن غذا، بلند شدن از سر سفره (به هر دلیلی) موقع غذا خوردن از عوامل مهم کم‌اشتهایی است.
از آنجایی که بسیاری از افراد لاغر، در هضم غذا دچار اشکال هستند و پس از صرف غذا مبتلا به ناراحتی‌های گوارشی می‌شوند، لذا به علت ترس از سنگینی دستگاه گوارش و نفخ و دل درد، از خوردن غذای کافی امتناع می‌کنند و به تدریج عادت به کم غذا خوردن موجب بروز کم اشتهایی در آنان می‌شود.
از سوی دیگر، ترس از ناراحتی‌های گوارشی، خود عامل مهم دیگری در بروز کم‌اشتهایی و کمبود مصرف غذا در آنان است.
