رمانی که نویسنده‌اش با مطلق نویسی مبارزه می‌کند

به گزارش خبرنگار مهر؛ به همت مرکز مطالعات ترجمه دانشگاه علامه طباطبایی نشستی با موضوع بررسی زیباشناسی رمان پسامدرن ایرانی با خوانشی از رمان «این مرد از همان موقع بوی مرگ می­داد» اثر محمد حنیف روز دوشنبه 20 آذرماه  در این دانشگاه برگزار شد.

در این جلسه رضا ناظمیان، سیروس امیری و طاهره رضایی از اساتید دانشگاه به ایراد سخنرانی درباره چیستی رمان پست مدرن و نمود آن در مغرب ­زمین، ادبیات عرب­ زبان و ادبیات فارسی پرداختند و سپس به بررسی عناصر تکنیکی و محتوای رمان حنیف پرداختند.

رضا ناظمیان، دانشیار و معاون پژوهشی دانشکده ادبیات و زبان­های خارجی دانشگاه علامه طباطبائی، ضمن برشمردن تفاوتهای رمان مدرن و پست مدرن در سه محور نگاه به دنیا از زاویه دید فردی، بازتاب وقایع در ذهن شخصیت­ها و الگوی روایت در داستان ویژگی­های مدرن و رمان پسامدرن را اینگونه برشمرد: پیرنگ به همریخته و پازل­گونه، واکاوی ذهن و ضمیر شخصیت­ها، تلفیق واقعیت بیرونی و واقعیت ذهن نویسنده، برجسته­ سازی زاویه دید، چندصدایی، شخصیت­های شورش­گر، عدم اقتدار مولف، ارائه داستان­های ساختگی درباره شخصیت­های تاریخی.

وی ضمن تأکید بر این نکته که برخی از این ویژگی­ها مثل فراداستان، اختصاص به رمان­های پست مدرن دارد، رمان این مرد از همان موقع بوی مرگ می­داد را یکی از موفق­ترین رمان­های ادبیات فارسی در استفاده از ویژگی متافیکشن دانست

ناظمیان رمان حنیف را رمان تکنیک و فرم برشمرد و سخت­‌خوان بودن اثر را به همین دلیل دانست. وی ضمن اشاره به برخی شخصیت­های غافل­گیرکننده رمان همچون کیوان مجد و دادخواه، این اثر را از نظر تکنیک پست مدرن، اثری بسیار موفق دانست و تأکید کرد این رمان را می‌­توان در زمره رمان­های معروف در حوزه پست­‌مدرن مطالعه و توصیه کرد. این استاد زبان و ادبیات عرب در خاتمه رمان «این مرد از همان موقع بوی مرگ می­داد»را با آثار برجسته سال­های اخیر دنیای ادبیات عرب مقایسه کرد.

سیروس امیری، عضو هیئت علمی و معاون پژوهشی دانشکده زبان­های دانشگاه کردستان نیز در این نشست ضمن برشمردن مرگ مولف به یکی از شاخصه­ های رمان پست­ مدرن، رمان حنیف را در زمینه سلب اختیار از نویسنده بررسی کرد و آن را اثری در راه مبارزه با اعتیاد همیشگی کتاب­خوان ایرانی و برخورد او با یک حقیقت مطلق دانست. در این رمان حنیف خودش را از جایگاه نویسنده محروم می­‌کند تا با مطلق نویسی مبارزه کند. از این منظر رمان را به یادنگاشت نزدیک می‌­کند و روایت­های رسمی از تاریخ را به چالش می­‌کشد. به نظر امیری، این رمان، اتوبیوگرافی نیست بلکه یک تاریخ فردی است اما نه تاریخ فیلتر شده. این استاد دانشگاه برتری تخیل بر واقعیت و استفاده پایان­‌بندی­های چندوجهی را از جمله بدعت­های نویسنده می­‌داند.

طاهره رضایی، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه علامه نیز در این نشست سخنان خود را با این پرسش آغاز کرد که آیا اصلاً صحبت از رمان پسامدرن در بستر جامه ایرانی امکان­پذیر هست یا خیر.

 رضایی با اشاره به سخنان حسن میرعابدینی و پاینده که معتقد هستند جامه ایرانی آمادگی ادبیات پست مدرن را ندارد، با ارائه تعریف تاریخ(مندی) از نگاه فلسفه­­‌های مرتبط با پسامدرن، اینطور استدلال میکند که هنر پسامدرن تعریف خطی تاریخ را برنمی‌­تابد و بنابراین پسامدرن لزوما دوره‌­ای وابسته و برآیند مدرنیسم نیست. این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با استفاده روش تحلیل ژاک دریدا و با تمرکز بر مبحث خودنگاره و آستانگی به واکاوی پساساختارگرایانه رمان حنیف ­پرداخت و خوانشی زیباشناسانه از این رمان ارائه کرد. در این خوانش رضایی فضای آستانه­ای رمان را که در تکثر شخصیت نویسنده در شخصیت­های داستانی اتفاق می‌­افتد پایداری در برابر قطعیت معنا خواند و از این اثر به عنوان یک رمان پسامدرن یاد کرد.

در خاتمه نیز محمد حنیف، نویسنده رمان، ضمن اشاره به تأثیرات تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در ظهور داستان­های مدرن و پست­‌مدرن به سوالات شرکت­‌کنندگان در این جلسه پاسخ داد.