شخصی گفت: من همیشه نام افراد را فراموش می‌‌کنم! هفته‌ی گذشته به خانمی برخورد کردم که پایین خیابان زندگی می‌کند، من دقیقاً او را می‌شناختم اما نمی‌توانستم نام او را به خاطر بیاورم، واقعاً خجالت آور بود، این روزها اغلب اوقات این امر برای من اتفاق می‌افتد و من نگران آن هستم. آیا امکان دارد که وضعیتم بدتر شود؟ آیا دارم مبتلا به بیماری آلزایمر می‌شوم یا تنها علائم پیری می‌باشد.
این نوع شکایات بسیار متداول می‌باشند. بسیاری از افراد متوجه می‌شوند که هرچه به مرحله‌ی پیری نزدیک‌تر می‌شوند، به نظر می‌رسد کمتر و کمتر می‌توانند به حافظه‌ی خود تکیه کنند، شاید مثل فردی که در مکالمه‌ی بالا به آن اشاره شد.
این چنین افراد گاهاً به فردی برخورد می‌کنند که چهره‌ی بسیار آشنایی دارد ولی با وجود این هرگز قادر نیستند نام او را به خاطر بیاورند. مشکل مربوط به حافظه، اغلب زمانی شدیدتر می‌شود که بخواهیم نام افراد را به خاطر بسپاریم. اما کسانی که حافظه‌شان برای به خاطر سپردن نام افراد مشکل دارد ممکن است دریابند که در موارد دیگر نیز دچار خطای حافظه می‌شوند.
ممکن است مشکل باشد که قرار ملاقات‌ها را به خاطر بسپارند، وظایفی را که دارند انجام دهند، آنچه را که بایستی بخرند خریداری کنند، زمانی را که برای خرید بیرون می‌روند را به خاطر بسپارند یا جایی را که کلید یا عینک آفتابی‌شان را قرار داده‌اند به خاطر داشته باشند.
وقتی که خطاهای حافظه به طور پی در پی بروز می‌کنند، هیچ‌گونه جای تعجبی نیست و نباید افراد نگران این موضوع باشند. ممکن است به تدریج باورشان شود که علائم پیری در آن‌ها در حال ظاهر شدن می‌باشد و یا بیماری آلزایمر در آن‌ها در حال پیشرفت می‌باشد. اگر شما در به خاطر سپردن چیزها با مشکل مواجه هستید امیدواریم که این کتاب به شما کمک کند تا علت را دریابید. مشکل‌تان را از دورنمایی صحیح مورد بررسی قرار دهید تا رویارویی با آن برای شما آسان‌تر شود.
عملکرد حافظه
شاید بهتر باشد که بحث را با چگونگی عملکرد حافظه آغاز کنم. تصور کنید که یک روز صبح یکی از دوستانتان شما را به خانمی با نام زهرا معرفی کند. همان روز مجدداً به طور ناگهانی به او برخورد می‌کنید و می‌گویید: سلام زهرا خانم، ما امروز صبح همدیگر را ملاقات کردیم. کاملاً واضح است که شما نام او را به خاطر سپرده‌اید. اما چطور؟ علیرغم تحقیقات علمی بسیار گسترده هنوز مطالب بسیار زیادی در مورد روش عملکرد حافظه وجود دارد که بایستی آموخته شود. اما تاکنون به مطالب بسیار زیادی دست یافته‌ایم.
یکی از روش‌های مفید بررسی عملکرد حافظه این است که این فرآیند را مورد بررسی قرار دهیم، آن را به سه مرحله تقسیم می‌کنیم:
اطلاعات ثبت شده:
لازم است تا در اولین مرحله‌ی حافظه، اطلاعات جدید را ثبت کنید. زمانی که به شما چیزی یا کسی را معرفی می‌کنند، نام و چهره‌ی او را مورد توجه کامل قرار می‌دهید، مغزتان این اطلاعات را جذب می‌کند و سپس آن را به بخشی انتقال می‌دهد که خاطره‌ها ذخیره می‌شوند.
در مرحله‌ی دوم مغزتان اطلاعات جدید را بایگانی می‌کند تا زمانی که مجدداً با او روبرو شدید، آن را به یاد بیاورید.
مرحله‌ی سوم، مرحله‌ی بازخوانی این اطلاعات از بخشی از مغز است که اطلاعات در آن ذخیره شده‌اند. این مرحله زمانی رخ می‌دهد که شما مجدداً با آن چیز یا آن کس روبرو شوید. برای این که حافظه‌ی شما درست عمل کند بایستی این سه مرحله انجام شود؛ گرفتن اطلاعات، ذخیره کردن آن و بازخوانی مجدد آن. این فرآیند از بسیاری جهات همانند قرار دادن یک نامه درون یک کُمد یا صندوق بایگانی می‌باشد. به طوری که می‌توانید در آینده در صورت نیاز به آن مراجعه کنید. نامه را به عنوان یک نمونه‌ی جدید اطلاعاتی در نظر بگیرید. نکته‌ی مهم این است که بایستی درک کنید که ممکن است مجدداً به آن نیاز پیدا کنید. پس بایستی آن را در یک مکان امن نگهداری کنید و به دنبال آن، زمانی که مجدداً می‌خواهید آن را بخوانید مجبورید کُمُد یا صندوق بایگانی را باز کنید و آن را از آنجا بردارید. اگر در وهله‌ی اول به اهمیت نامه توجه نکنید و آن را به طور صحیح بایگانی نکنید، نمی‌توانید زمانی که مجدداً به آن نیاز دارید آن را پیدا کرده و بازخوانی کنید.
انواع حافظه
روان شناسان معتقدند که حافظه انواع متفاوتی دارد که هر یک از آن‌ها برای ذخیره‌سازی نوعی از اطلاعات به کار برده می‌شود. بخشی از حافظه که برای ذخیره سازی اطلاعاتی مانند نام افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد، متفاوت از بخشی است که برای ذخیره‌سازی دانش مربوط به انجام کار مورد استفاده قرار می‌دهیم. این امر توضیح می‌دهد که چرا کسانی که در به خاطر سپردن نام افرادی که آن‌ها را به خوبی می‌شناسند با مشکل مواجه هستند، در به خاطر سپردن چگونگی استفاده از یک در باز کن یا روشن کردن یک تلویزیون مشکلی ندارند.
فراموشی چیست؟
به راستی همه‌ی ما چیزهایی را فراموش می‌کنیم. در غیر این صورت حافظه‌ی ما نمی‌توانست به خوبی عمل کند. فراموشی می‌تواند فرآیند مفیدی باشد. در این فرآیند اطلاعاتی که دیگر از اهمیت برخوردار نمی‌باشند کنار گذاشته می‌شوند. به عنوان مثال: عاقلانه نیست که ذهن‌تان را با به خاطر سپردن چیزهایی که هفته‌ی گذشته در سوپرمارکت خریداری کرده‌اید درهم بریزید. ذهن‌تان دائماً تصمیم‌گیری می‌کند که چه چیزهایی را به خاطر بسپارید و چه چیزهایی را فراموش کنید. آنچه را که مهم ارزیابی می‌شوند نگهداری و چیزهایی که از اهمیت کمی برخوردارند کنار گذاشته می‌شوند. اما ذهن هرکسی گاه و بی گاه دچار خطا می‌شود و گاهی اوقات چیزهایی که مهم هستند فراموش می‌شوند.
با گذشت زمان همه‌ی خاطرات به تدریج رنگ می‌بازند، لیکن حقایقی که هر روز مورد استفاده هستند در حافظه جای می‌گیرند. در حالی که اطلاعاتی که به ندرت به آن‌ها نیاز است به سختی به یاد آورده می‌شوند. به عنوان مثال اکثر افراد می‌توانند شماره تلفن خودشان را به خاطر بسپارند ولیکن اگر نیاز پیدا کنند تا به پزشک زنگ بزنند مجبورند تا شماره تلفن را در دفترچه‌ی تلفن بیابند. به خاطر آوردن یک حقیقت یا یک حادثه باعث زنده ماندن آن حادثه می‌شود و برعکس اطلاعاتی که هرگز مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، به تدریج فراموش خواهند شد.
چه چیزهایی حافظه را تحت تأثیر قرار می‌دهند؟
کارآیی و دقت حافظه بستگی به موقعیت‌هایی دارد که در آن‌ها از حافظه استفاده می‌کنیم. همان طور که قبلاً توضیح دادم برای نگهداری قسمتی از اطلاعات در حافظه ابتدا مجبورید که اطلاعات را مورد توجه کامل قرار دهید تا آن‌ها را ثبت و سپس آن‌ها را جذب کنید. هر عاملی می‌تواند سبب اختلال اولین مرحله‌ی پر اهمیت حافظه شود، ممکن است این عوامل به قرار زیر باشند:
اطلاعات اضافی:
اگر به یکباره با اطلاعات بسیار زیادی روبرو شویم، ممکن است بعداً نتوانیم بیشتر آن‌ها را به یاد آوریم. در یک موقعیت اجتماعی با مردمان جدید بسیار زیادی روبرو می‌شویم اما بعداً به خاطر آوردن نام اغلب آن‌ها و یا خصوصیاتی بیشتر درباره‌ی آن‌ها کاری مشکل می‌باشد. علت این است که اطلاعات زیادی ظرفیت ذهنی ما را اشغال کرده است و جایی برای ثبت و نگهداری اطلاعات جدید باقی نمی‌ماند. افرادی که مشغله‌ی بسیار زیادی دارند اغلب می‌توانند دریابند که به علت شلوغی بسیار زیاد، ذهنشان به راحتی فراموش می‌کند. اگر زندگی یک فرد از یک برنامه‌ی روزانه منظم پیروی کند در مقایسه با فردی که زندگی دگرگون و پرفشاری را سپری می‌کند فشار کمتری به حافظه‌اش وارد می‌شود.
موقعیت ذهن:
به خاطر دلایل نسبتاً مشابه افرادی که افسرده و مشوش هستند اغلب درمی‌یابند که عملکرد حافظه‌شان بسیار ضعیف می‌باشد. ذهن این دسته از افراد آن قدر مشغول افکار و احساسات درونی می‌باشد و آن قدر سردرگم این عوامل است که نمی‌تواند توجه کامل به اطلاعات جدید داشته باشد. در نتیجه نمی‌تواند این اطلاعات را به درستی ثبت کند.
• برای رفع کسالت باید طباشیر هندی، درونج، زرنباد، زعفران، پوست هلیله‌ی کابلی، ابریشم مقرض، صندل سفید، پوست بیرونی پسته، هیل قرابی، مروارید، عود، کهربا و بسد از هر کدام 5 گرم، بهمن سرخ، بهمن سفید، گل گاوزبان، شاه‌تره، بادرنجبویه و کبابه چینی از هر کدام 10 گرم، قند یا شکر یا نبات 250 گرم، همه را بسیار نرم بسایید و بعد با آب طلا، آب نقره، آب به، آب سیب درختی قرمز، آب انار شیرین و آب لیمو مخلوط کرده، هر روز صبح، ظهر و شب و هر مرتبه یک قاشق شربت خوری میل فرمایید.
افراد پیرتر که از قوه‌ی شنیداری و دیداری ضعیفی برخوردار هستند ممکن است در به خاطر سپردن چیزها با مشکل مواجه شوند زیرا ناتوانی‌شان آن‌ها را در ثبت و جذب اطلاعات با مشکلات بیشتری مواجه ساخته است.
• برای رفع این مشکل جسمی باید جُند بیداستر، ثعلب، مخمر جو، دانه‌های اسفند، اسپرزه، بسفایج، افتیمون شامی، مغز ناخنک، انیسون، انقوزه، آویشن شیرازی، بابونه‌ی شیرازی، بادآورد، گل بنفشه، پودینه، رازیانه، جاو شیرخشک، شحم حنظل، گل خطمی، زعفران، شوید خشک، شنبلیله‌ی خشک، فلفل سیاه، قسط شیرین، تخم کاسنی، کنجد، بومادران، نخود، میعه سایله و مصطکی رومی را به نسبت مساوی مخلوط کرده، نرم بسایید و هر صبح و عصر یک قاشق شربت خوری از آن را در دهان بریزید و با آب یا آب میوه میل فرمایید.
• هر روز صبح، ظهر و شب بعد از هر غذا یک فنجان نوشابه کومبوچا بنوشید.
بیماری و کهولت سن
بیماری جسمانی به ویژه در افراد مسن‌تر می‌تواند تأثیر مخربی بر روی عملکرد ذهنی داشته باشد. افرادی که از یک بیماری مزمن مانند ناراحتی قلبی یا دیابت رنج می‌برند ممکن است دریابند که تفکر و حافظه‌شان به طور طبیعی عمل نمی‌کند. دلایل دقیقی در مورد این ارتباط بین بیماری جسمی و عملکرد حافظه هنوز به خوبی استنباط نشده است. اما فشارهای حاصل از تحمل بیماری به ویژه اگر بیماری دردناک باشد مطمئناً مضراتی را به دنبال دارد.
با افزایش سن تغییراتی در بخش‌های مختلف بدن بروز می‌کند. عملکرد ماهیچه‌ها، مفاصل، قلب و شش‌ها، به خوبی گذشته نمی‌باشد. بعضی از قسمت‌های بدن سریع‌تر از قسمت‌های دیگر سالخورده می‌شوند. بروز اولین علائم سالخوردگی در بخش‌های مختلف بدن در افراد مختلف متفاوت می‌باشند. به عنوان مثال در تعدادی از افراد مسن بیماری ورم مفاصل و استخوان بروز می‌کند که آن‌ها را نیازمند به استفاده از زانوبند می‌کند. در حالی که تعدادی دیگر به طور روزافزون دچار کَری می‌شوند و مجبور به استفاده از سمعک می‌باشند.
نکته‌ی جالب توجه این است که با افزایش سن و بروز تغییراتی در بدن فرآیندهای ذهنی نیز دچار تغییراتی می‌شوند. زمان عکس العمل‌ها به تدریج افزایش می‌یابد و پردازش اطلاعات جدید به آهستگی انجام می‌شود. یادگیری مطالب جدید برای افراد سالخورده‌تر مشکل‌تر از یک مبارزه می‌باشد به ویژه اگر اطلاعات بسیار سریع یا به شیوه‌ای ناآشنا ارائه شوند. علت این است که برای افراد مسن بسیار مشکل است که توجه‌شان را بین دو چیز در آن واحد تقسیم کنند و نادیده گرفتن اطلاعاتی که ربطی به کارشان ندارد بسیار سخت‌تر می‌باشد. با افزایش سن عمل دقت نسبت به عمل سرعت بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. گاهی اوقات این امر عملکرد ما را کندتر می‌سازد، لیکن به طور کلی سالخوردگی پیامد بدی نمی‌باشد. تحقیقات نشان داده است که تجربیات بیشتر افراد سالخورده ممکن است منجر به کارایی بیشتر آن‌ها در تصمیم‌گیری شود، طوری که کمبود سرعت فعالیت ذهنی را در آن‌ها جبران کند. علاوه بر این افراد مسن اغلب توانایی‌هایشان را دست کم می‌گیرند.
حافظه و سن
تحقیقات روانشناسانی که بر چگونگی تغییر عملکرد ذهنی در حین افزایش سن مطالعه کرده‌اند، نشان داده است که تغییراتی تدریجی در شیوه‌ی عملکرد حافظه‌ی ما وجود دارد. نمونه‌ای از آن توانایی در به خاطر سپردن مجموعه‌ای از اعداد در یک دوره‌ی کوتاه مدت می‌باشد. افراد جوان قادرند تا زنجیره‌ای از هفت یا هشت عدد را به مدت یک یا دو دقیقه در ذهنشان نگه دارند، در حالی که اکثر افراد بالای 60 سال تنها می‌توانند زنجیره‌ای از چهار یا پنج عدد را در ذهن خود محفوظ دارند. ممکن است خود شما زمانی که در حال گرفتن یک شماره تلفن می‌باشید به این نکته توجه داشته باشید.
به نظر می‌رسد گنجایش به خاطرسپاری ما، به ویژه به دلیل تأثیرات سنی آسیب پذیرتر می‌شود. به هنگام به خاطر آوردن اطلاعات واقعی مانند صحبت‌هایی که در یک مکالمه رد و بدل شده است، محتوای یک برنامه رادیویی یا تلویزیونی یا چگونگی انجام بعضی امور را اکثر افراد مسن کاملاً از عهده آن برمی‌آیند.
افراد سالخورده‌ای که به توانایی حافظه‌ی خود در به خاطرسپاری، اطمینان ندارند بایستی به این حقیقت توجه داشته باشند که گنجایش حافظه‌شان بسیار بیشتر از حافظه‌ی افراد جوان می‌باشد. با توجه به مثالی که مطرح شد می‌توان گفت که کمد بایگانی‌شان پُرتر می‌باشد. در سن 70 سالگی اطلاعات بایگانی شده در حافظه مربوط به دوره‌ای از زمان است که طول آن دو برابر سن 35 سالگی می‌باشد. بدین ترتیب جای هیچ‌گونه تعجبی نیست که افراد سالخورده در بازیابی اطلاعات و ثبت و جذب حقایق جدید بسیار کندتر از 35 سالگان عمل می‌کنند. بنابراین اگر نگران حافظه‌تان هستید روش عاقلانه این می‌باشد که به جای این که عملکردتان را با افراد جوان مقایسه کنید با هم سن‌های خود مورد ارزیابی قرار دهید.
کارآیی حافظه‌تان چقدر می‌باشد؟
در اینجا پرسشنامه‌ای طراحی شده است تا درباره‌ی عملکرد حافظه‌ی روزانه اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دهد. این سؤالات به شما کمک خواهد کرد تا قوت و ضعف حافظه‌تان را تشخیص دهید. یک مکان آرام را بیابید و برای پُر کردن این پرسشنامه دقایقی را آنجا سپری کنید. سعی کنید تا حد ممکن صادق باشید. هر یک از سؤالات پرسشنامه‌ی زیر چهارگزینه‌ای است. همه‌ی این سؤالات با توجه به این نکته است که هرچند وقت یک بار با نوعی خطای حافظه روبرو می‌شوید. زمانی که پرسشنامه را کامل کردید از یکی از اعضای خانواده یا یک دوست نزدیک بخواهید تا عملکرد حافظه‌ی شما را در به خاطر آوردن مطالب ارزیابی کند. مقایسه‌ی نمره‌ای که به خودتان داده‌اید با نمره‌ای که دوست یا یکی از بستگان به شما داده است دورنمایی واقع بینانه‌تر از عملکرد حافظه در اختیار شما قرار خواهد داد.
ارزیابی حافظه
ضعیفی حافظه با چهار درجه ارزیابی می‌شود لذا شما می‌توانید برای ارزیابی عملکرد حافظه‌تان این پرسشنامه را مورد استفاده قرار دهید. به هریک از پاسخ‌ها نمره‌ای بدهید. هر یک از سؤالات که هرگز یا به ندرت در شما صدق می‌کند (دفعات بسیار کمی در یک سال یا کمتر) نمره 1، اگر حادثه توصیف شده، گاه‌گاهی رخ می‌دهد (دفعات بسیار کمی در هر ماه) نمره2، و اگر اغلب اوقات اتفاق می‌افتد (چند بار در هفته) نمره 3 و اگر دریافتید که اکثر اوقات رخ می‌دهد (هر روز) نمره 4 به آن بدهید.
-فراموش کردن مکانی که اشیاء را در آن قرار می‌دهید و گم کردن اشیاء در اطراف خانه.
-عدم شناسایی مکان‌هایی که قبلاً اغلب اوقات را آنجا سپری کرده‌اید.
-مرور مجدد برای بررسی این که آیا کاری که مد نظرتان بوده است انجام گرفته یا نه.
-فراموشی و جا گذاشتن بعضی از لوازم موردنیاز، زمانی که قصد بیرون رفتن دارید.
-فراموش کردن چیزهایی که دیروز یا چند روز قبل به شما گفته شده است و نیاز به یادآوری آن دارید.
-عدم شناسایی چهره‌ی بستگان نزدیک یا دوستانی که مکرراً آن‌ها را ملاقات می‌کنید.
-عدم توانایی در دنبال کردن رشته‌ی داستان و گم کردن رشته کلام به هنگام خواندن روزنامه، کتاب یا مجله.
-فراموشی در بیان مطالبی مهم به کسی یا فراموشی در رساندن پیغام یا یادآوری چیزی به کسی.
-فراموشی جزئیاتی مهم درباره‌ی خودتان، به عنوان مثال تاریخ تولدتان یا جایی که زندگی می‌کنید.
-درهم ریختگی جزئیات مطالب گفته شده به شما.
-فراموش کردن مکان نگهداری همیشگی اشیاء و جستجوی آن‌ها در مکان دیگر.
-گم کردن یا مسیر اشتباهی رفتن ساختمانی که قبلاً اغلب اوقات را آنجا سپری کرده‌اید.
-کارهای روزمره را دوبار انجام دادن، به عنوان مثال دوبار چای (بسیار زیاد)در قوری ریختن یا شانه کردن موهای‌تان در حالی که قبلاً آن را انجام داده‌اید.
-تکرار آنچه که قبلاً گفته شده بود یا تکرار سؤالات قبلی.
منبع‌مقاله: حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم.
منبع مقاله :
متن منابع 