مروری بر کارنامه علمی و عملی شهید آیت الله قاضی طباطبائی (۲)

گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین سید هادی خسروشاهی
نقش آیت الله اخوی شما و آیت الله قاضی طباطبائی در پیشبرد اهداف نهضت مراجع چگونه بود ؟
البته در آن دوران، کسی به دنبال «نقش یابی »!و یا « سهم خواهی »! نبود و همه ، اعم از مراجع و علماء و مردم عادی و فرهیختگان ، همه و همه ، به دنبال پیگیری هدف و اصلاح امور بودند ... و راز پیشبرد اهداف هم در همین نقطه:«خلوص نیت » و «اخلاص و در عمل » نهفته بود. به هر حال هر دو بزرگوار در آماده سازی مردم ، با سخنرانی های مکرر در مساجد خود و نشر اعلامیه ها ، نقش خاص خود را داشتند . نقل یک گزارش از رئیس ساواک تبریز می تواند چگونگی این نقش را نشان دهد .
سرتیپ مهرداد ، رئیس ساواک آذربایجان شرقی ، این گزارش را در مورد دستگیری علما و وعاظ به مرکز ارسال داشته است . لحن گزارش ، موقعیت و اهمیت مرحوم قاضی و مرحوم اخوی را در مبارزه نشان می دهد:
«مدیریت کل اداره سوم متمنی است به عرض تیمسار قائم مقام ساواک برسد: به فرموده تیمسار قائم مقام سازمان اطلاعات و امنیت کشور ، بااستفاده از دو روز تعطیلات به آذربایجان عزیمت و اینک نتیجه بررسی های معموله را ذیلاً به استحضار می رساند.
1.در نتیجه اقدامات قبلی و پیگیری های مداوم آن ، اختلافات نسبتاً زیادی بین روحانیون طراز اول تبریز به علت تندروی های آقایان میرزا محمد علی قاضی طباطبائی و سید احمد خسروشاهی و چند تن دیگر ایجاد و به تدریج معتقد شده اند که سخنرانی های دو نفر مذکور که معمولاً روزهای چهارشنبه و پنجشنبه هر هفته پس از خاتمه نماز جماعت در مساجد شعبان و حاجی میرزا یوسف مجتهدی به عمل می آید و ارتباطی با مسائل مذهبی ندارد ، بالمال به ضرر جامعه روحانیون منجر خواهد گردید .
2.اکثریت بازرگانان و اصناف که با توجه به رکود فعلی بازار مایل به ادامه کسب و کار خود در محیط آرام هستند ، تا حد زیادی به حقایق امور پی برده و مایل نیستند که بیش از این تحت تأثیر و تلقینات سوء بعضی از روحانیون قرار گیرند .
3.با کمال تأسف مشاهده گردیده مقامات قضائی لشگر 7 نفر از متهمانی که در تاریخ 42/7/14 (روز افتتاح مجلسین ) به علت تحریک مردم به بستن بازار از طرف شهربانی دستگیر و جهت تعقیب قانونی از طرف ساواک به لشگر معرفی شده بودند ، به علت فقد دلیل (یا اینکه دلائل کافی علیه ایشان وجود نداشت ) به فاصله یک ساعت آزاد نموده است. این روش مقامات قضائی لشگر که برخلاف انتظار و رویه قبلی بوده است ، تأثیر بسیار سوئی بخشیده و علاوه بر تجری آزاد شدگان ، منجر به این گردیده است که شهربانی تبریز از دستگیری و معرفی سایر متهمین خودداری نماید .
4.مسجد معروف به قلعه بیگی که از طرف شهربانی بسته شده بود و به وعاظ ناراحت اجازه رفتن بالای منبر داده نمی شد، مجدداً باز و چند نفر از نامبردگان که سابقه طرد از تبریز و تبعید به مرکز را دارند ، دوباره به کار خود و تبلیغ مردم مشغول گردیده اند .
الف. برای اینکه ادامه سخنرانی های میرزا محمد علی قاضی طباطبائی و سید احمد خسروشاهی و اقدامات چند نفر از روحانیون مخالف و وعاظ ناراحت بالاخره باعث گمراهی مردم و موجب وقوع حوادث نامطلوب خواهد شد ، با توجه به نزدیک شدن ماه رمضان ، مصلحت منطقه چنین ایجاب می نماید که در درجه اول اشخاص مشروحه زیر به وسیله شهربانی و با پشتیبانی و راهنمائی های ساواک دستگیر و به مرکز اعزام گردند؛ مشروط به اینکه حداقل به مدت یک سال از مراجعت آنان به آذربایجان قویاً جلوگیری شود، در غیر این صورت بدون تردید نتیجه معکوس گرفته خواهد شد .
1.میرزا محمد علی قاضی طباطبائی .
2.سید احمد خسروشاهی .
3.میرزا محمد علی انگجی ( رئیس کمیته جبهه ملی استان ).
4.اشراقی
5.دروازه ای
6.انزابی
ب.در صورتی که پس از دستگیری نامبردگان ، باز هم سایرین از اعمال خود دست برندارند ، اشخاص مشروحه زیر متعاقباً دستگیر و حداقل به مدت یک سال از منطقه طرد گردند .
1.حاج میرزا عبدالله مجتهدی .
2.ناصرزاده .
3.گوگانی (2)
4.اسحاق (3) اهری .
5.سید جواد هشترودی .
6.بکائی (4)
پ.به احتمال قریب به یقین دستگیری سری اول مخصوصاً ردیف 1 و 2و 3 عکس العمل هائی ایجاد و حوادث سوئی به بار خواهد آورد. برای جلوگیری از خطرات احتمالی و با توجه به اینکه در جریانات چند ماه اخیر در نتیجه تدابیر متخذه هیچ گونه حادثه سوئی در منطقه رخ نداده است ، مقامات استانداری و انتظامی و امنیتی عقیده مندند که به محض احساس خطر و به منظور جلوگیری از وقوع حوادث نامطلوب ، این اختیار قبلاً به استانداری داده شود که حداکثر به مدت یک هفته حکومت نظامی اعلام و طبق مقررات آن رفتار شود .
ت.به موازات دستگیری سری اول در تبریز و برای اینکه عکس العمل هائی در سایر نقاط استان نشان داده نشود ، اجازه داده شود که درباره چند نفر از روحانیون مخالف و ناراحت منطقه من جمله اردبیل ، آذرشهر ، اهر به همین منوال اقدام گردد .
رئیس سازمان اطلاعات و امنیت آذربایجان شرقی - مهرداد ».
با توجه به محتوای این گزارش می توان به نقش آیت الله اخوی و آیت الله قاضی و دیگر علماء تبریز پی برد !
واکنش های علما و مراجع در مورد دستگیری و تبعید علما آذربایجان و در رأس آنها اخوی و آیت الله قاضی چگونه بود ؟
البته واکنش ها مختلف بود. بعضی از مراجع مانند آیت الله حکیم - طبق اسناد ساواک - با وساطت خواستار آزادی آقایان بود و بعضی دیگر مانند آیت الله خوئی طی تلگرافی به آقایان ، این اقدام دولت را محکوم کردند . علماء تهران و علماء دیگر بلاد نیز طی تلگراف هائی اعلام پشتیبانی کردند و عجیب آنکه مرحوم علامه طباطبائی که کمتر در این قبیل امور دخالت داشت ، این بار تلگرافی خطاب به آقایان ، به دادستانی فرستاد. متن بعضی از این تلگراف ها چنین بود :
وزارت پست و تلگراف و تلفن
نجف تهران 71 ک 85 ت 27
ل ت - تهران حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاجی آقا باقر طباطبائی دامت برکاته .
حضرات حجج اسلام آقای قاضی و آقای خسروشاهی و آقای دروازه ای و وعاظ عظام آقایان ناصرزاده و انزایی و سایرین، بازداشت آن جنابان در اثر دفاع از دین مبین حق و عدالت موجب تأثر شدید گردیده ، پر واضح است که تحمل این مشقات منظور نظر ولی عصر ارواحنا فداء خواهد بود و لینصرن الله من ینصره ان الله لقوی عزیز .
ابوالقاسم الموسوی الخوئی
اصل در پرونده م - و - 587 بایگانی است .
در پرونده قاضی طباطبائی بایگانی شود .
43/10/12
آیت الله خوئی علاوه بر تلگراف فوق ، تلگراف های متعددی دیگری به آیت الله میلانی در مشهد و آیت الله شیخ محمد تقی آملی و آیت الله سید علی اصغر خوئی و آیت الله حاج آقا باقر طباطبائی در تهران و همچنین اخوی بزرگتر ما در تبریز مخابره کردند که متن آن چنین بود :
حجت الاسلام والمسلمین آقا میرزا عبدالحسین غروی دامت برکاته (کپیه) حجت الاسلام و المسلمین آقا میرزا ابوالفضل خسرو شاهی دامت برکاته
از گرفتاری حضرت مستطاب آقای اخوی و سایر آقایان علمای اعلام و وعاظ عظام تبریز مطلع و بی نهایت متأثر و اقداماتی شد . امید است با توجهات حضرت ولی عصر علیه السلام مفید واقع شوند .
ابوالقاسم الموسوی الخوئی
وزارت پست و تلگراف و تلفن
قم تهران ش 167 ک 26 ت : 43/10/2
دادستانی ارتش ، قزل قلعه ، حضرت حجت الاسلام آقای قاضی ، رونوشت آقای خسروشاهی سایر آقایان . گرفتاری آقایان موجب تأسف ، عافیت همگی از خداوند خواستارم .
محمد حسین طباطبائی
اصل در پرونده محمد حسین طباطبائی بایگانی است . در پرونده قاضی طباطبائی بایگانی شود .
وزارت پست و تلگراف و تلفن
شهری شماره 133ک 115 ت 10/6
تهران - زندان قزل قلعه حضرات حجج الاسلام و المسلمین آقایان قاضی و خسروشاهی و دروازه ای و وعاظ محترم ناصرزاده و انزابی دامت برکاتهم گرفتاری حضرات موجب تأثر و تأسف شدید اینجانبان و عموم روحانیون و مسلمین گردیده امیدواریم مجاهدات و دفاع از حریم مقدس اسلام حضرات مورد توجه خاص حضرت بقیه الله واقع گردد. تأییدات حضرات را از درگاه خداوند خواستاریم .
حسن الحسینی انگجی - الاحقر سید علی خوئی -صدرالدین جزایری - الاحقر حسین غفاری - محمد خوئی - سید ابراهیم علوی - حاج سید جعفر خوئی - سید شمس الدین ابهری - الاحقر حسن الحسینی المیرزائی - الاحقر شیخ عبدالصمد خوئی - حسن سعید - الاحقر سید مهدی کماری - مهدی الحسینی انگجی - باقر القمی طباطبائی - سید محمد علی سبط - حاج سید هادی خسروشاهی - بکائی .
ق - الف - 877 اصل در پرونده ر/791 بایگانی است . در پرونده قاضی طباطبائی بایگانی شود .
واکنش دستگیری آقای قاضی طباطبائی و آقای اخوی در بین احزاب سیاسی کشور چگونه بود ؟
اشاره شد که این اقدام رژیم عکس العمل وسیعی در بین تمام محافل حوزوی و مراجع قم و نجف داشت و اغلب آنها با صدور بیانیه و ارسال تلگراف ، این اقدام شاه را محکوم و تقبیح کردند . و باز اشاره شد که مردم تبریز هم علی رغم اعلام حکومت نظامی به خیابان ها ریختند و به تظاهرات گسترده ای دست زدند و به مدت چند روز ، همه تبریز تعطیل عمومی بود... و رژیم با تانک و سلاح سنگین به خیابان ها آمد و به کشتار مردم پرداخت و با این نوع سرکوب تصور می کرد که مسئله در همه ایران خاتمه یافته است ... اما در چهلم شهدای تبریز ، یزد قیام کرد و نهضت ادامه یافت .
در مورد احزاب سیاسی باید گفت که در آن دوران احزاب سیاسی به مفهوم واقعی کلمه وجود نداشت و سازمان ها و یا گروه هائی هم که قبلاً اعلام وجود کرده بودند ، چندان در صحنه نبودند و فقط اعلامیه ای با امضای «نهضت آزادی » در این مورد منتشر شد . متن این اعلامیه که از جهاتی جالب توجه و قابل تأمل است، بدین قرار بود :
«آفرینندگان مشروطه بر ضد استعمار به پا خاستند .
رگ های غیرتی که نیم قرن پیش ، جوی خونی گلرنگ را جاری ساخت تا نهال آزادی و مشروطیت برومند و سرسبز گردد ، بار دیگر خون مقدسش جوشید و در آذرآبادگان جنبش مقاومتی بر ضد دیکتاتوری و استعمار حامی او برپا کرد . همان مشت درشتی که دیروز از آستین ستارخان ها به در آمد و کاخ استبداد محمدعلی شاهی را بر هم زد ، امروز در آذربایجان گرامی گره شد و بر سینه اهریمنی دیکتاتور، فرومایه ترین نوکر امپریالیسم انگلیس کوبید. چند روز است که آذربایجان آزاده و استبداد شکن ، جنبش مقاومت ضد استعماری ملت ما را گرم کرده و علمای مجاهدش با نطق های مذهبی و مردم شجاعش با اعتصاب چهار روزه ، قهر مقدسشان را علیه دیکتاتور و به عنوان اعتراض به مظالم و بی دینی استعمار انگلیس ابراز داشته اند .
از آذربایجان دلیر و وطن خواهی که در تاریخ میهن ما سپر پولادین تجاوزات عثمانی و روسیه تزاری و بلشویسم استالین بوده اند ، همین گونه سزاست . از آذربایجان ضد اجنبی همان ها که رژیم محمد علی شاه ، عامل روسیه تزاری را سرنگون کردند و غلام یحیی ، مارشال افتخاری ارتش سرخ و بلشویک های تجزیه طلب و خائنش را از خاک پاک وطن راندند ،انتظار می رفت که سیلی مرگ به صورت سیاه دیکتاتور ژنرال افتخاری ارتش انگلیس بنوازند . آذربایجان ، قلب پر ضربان ایران، همواره خورشید درخشان امید و آرمان ملت ما بوده است . شنبه 16 آذرماه آذربایجان، دژ دین و ملت ، چهارمین روز اعتصاب خود را می گذرانید و همان وقت دانشگاه تهران سنگر آزادی خواهان و قم مقدس پایگاه معنویت در اعتصابی پیروزمند به سر می برد و در دانشگاه رضوی مشهد و دیگر شهرهای ایران تظاهرات بود . جهانیان دیدند که ملت چگونه یکپارچه و هماهنگ به بزرگداشت شهداء نهضت ملی ایران و اعتراض و پیکار علیه استبداد ، قانون شکنی ، بی دینی و دست نشاندگی هیئت حاکمه برخاست . جلادان دیکتاتور بیش از سی تن از روحانیون جلیل القدر را دستگیر ساختند و شنبه 16 آذر ماه اعتصابیون تبریز را با تانک و گلوله مورد تجاوز چنگیزی قرار دادند. در تهران بیش از 50 تن از دانشجویان را زندانی کردند . حضرات آیات و حجج اسلام آقایان سید محمد علی قاضی ، سید احمد خسروشاهی - سید مهدی - دروازه ای اینک در پادگان عشرت آباد زندانی هستند و حضرات حجج اسلام آقایان انزابی (5)، وحدت اهری و برادران بنابی مراغه ای که از اجله علما و مجاهدان راه حق می باشد ، در لشگر تبریز محبوسند .
هیئت حاکمه به دستور اربابانش دسته دسته از رهبران ملی ما را که در میدان مبارزه، رشادت و بصیرت و ایمانشان را ثابت کرده اند ، تسلیم دژخیمان می کند. دکتر محمد مصدق پیشوای نهضت ملی ایران ، حضرت آیت الله العظمی خمینی مقتدای شیعیان ، سران عالیقدر نهضت آزادی ایران و علمای ارجمند و دانشجویان مبارزمان ، محبوس و از خدمت به دین و ملت محرومند .
همکیشان ، آزادیخواهان ، حق طلبان !
رهبری نهضت آزادی ایران از شما دعوت می کند صفوفتان را منظم تر ساخته و جهادی همه جانبه ، پیگیر ، آتشین و بی امان را بر ضد دیکتاتور و استعمار در پیش گیرید . اتحاد ، تشکل و نظم توأم با ایمان و بصیرت ، ما را به پیروزی می رساند .
نهضت آزادی ایران»
گفته می شود مسجد آیت الله قاضی یکی از پایگاه های اصلی مبارزه بود ، آیا شما از این پایگاه استفاده می کردید یا فعالیت ها در آن زمان هم جناحی بود! و فعالیت دوستان شما در آنجا مقدور نبود ؟
به هر حال مسجد ایشان یکی از مساجد فعال شهر تبریز در امر نهضت و مبارزه و نشر اندیشه های مبارزاتی بود ... و این جناح بندی ها هم که اشاره کردیم در آن ایام به این شدت مطرح نبود! و در واقع به علت حضور جوانان در آن مسجد ، پاتوق ما و دیگر دوستان هم بود ... من نشریاتی را که در تهران و قم چاپ می کردیم ، به تبریز می فرستادم که در مسجد ایشان توسط نوجوانان توزیع می شد . ساواک در گزارشی نام سه کتاب را می نویسد که هر سه تای آنها را من در قم و تهران و تبریز چاپ و منتشر ساخته بودم . متن گزارش ساواک چنین است :
«نخست وزیری
گیرنده :اداره کل سوم
فرستنده :ساواک آذربایجان
تیمسار ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور
1. روز چهارشنبه 28 جاری قبل از سخنرانی آقای قاضی طباطبائی در مسجد شعبان ، جزواتی به نام جنگ دیروز و فردا نوشته مهندس مهدی بازرگان و الفبای فکری حسین(ع) از محمد رضا صالحی کرمانی و بحثی درباره ماتریالیسم و کمونیسم از ناصر مکارم با مقدمه ای از سید هادی خسروشاهی، به وسیله اطفال خردسال فروخته می شد . چون با وضعی که مسجد داشت ، هیچ گونه اقدامی مقدور نبود ، علیهذا مراتب برای شناسائی اشخاصی که جزوات فوق را جهت فروش در اختیار آنان گذاشته بودند ، مورد بررسی و تحقیق می باشد .
2. عین سه جلد از جزوات فوق الذکر جهت استحضار به پیوست تقدیم می گردد .
رئیس سازمان اطلاعات و امنیت آذربایجان شرقی -مهرداد.»

پی نوشت ها :
 

2.آیت الله حاج شیخ حسین گوگانی(حفظ الله)
3.مراد آقای شیخ عیسس اهری است.
4.محمد حسن بکائی-واعظ
5-آقایان ناصرزاده و انزابی از وعاظ معروف همراه آقایان،به زندان تهران انتقال یافته بودند و بقیه وعاظ، در لشکر تبریز محبوس بودند.
 

منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره 51
ادامه دارد...
/ج