عرق و مقابله با آن

غده‌های عرق به خصوص برای کسانی که فعالیت بدنی دارند و یا برای آن‌هایی که در آب و هوای گرم زندگی می‌کنند مهم‌ترین ضمایم پوستی محسوب می‌شوند. عرق به وسیله‌ی غده‌های عرق بر سطح خارجی پوست ترشح می‌شود و تبخیر عرق باعث سرد شدن و در نتیجه باعث تنظیم حرارت بدن می‌شود. در سراسر بدن حدود 2 تا 3 میلیون غده‌ی عرق پخش شده‌اند که ظرفیت کل ترشحی آن‌ها تا 10 لیتر عرق در روز است. چگونگی عمل یک غده‌ی عرق شبیه کلیه است. به این ترتیب که غلظت عرق ترشح شده در قسمت غده‌ای مساوی با غلظت سرم خون است ولی هنگام عبور از لوله‌های مارپیچی و تا رسیدن به سطح پوست مجدداً الکترولیت‌های موجود در آن به وسیله‌ی مجاری جذب می‌شوند و در نتیجه عرق نسبت به سرم خون رقیق‌تر می‌شود. این نوع غدد از نوع اکرین (1) هستند سلول‌های آن، آب و مواد محلول را از خون می‌گیرند و به صورت عرق ترشح می‌کنند. این غدد در شرایط عادی روزانه 300 تا 800 سانتی‌متر مکعب عرق ترشح می‌کنند و در شرایط غیرعادی و نامناسب میزان آن به 1500 سانتی متر مکعب و حتی بالاتر نیز می‌رسد. برای رفع عرق بدن که در اثر ضعف بدن تولید می‌شود باید از خوراکی‌هایی مانند: خربزه، به، شفتالو، خرمالو، نارگیل، پرتقال، نارنگی، لیموشیرین، سیب درختی، گلابی، آب هویج، روغن به، کلم قمری، کلم قرمز، کلم پیچ، گل کلم، کنگر، کرفس، لوبیاقرمز، شلغم، شوید، جعفری، ریواس، ماش و کباب چنجه زیاد استفاده کنید. علاوه بر غدد عرق از نوع اکرین غده‌های عرق از نوع آپوکرین (2) نیز در بدن وجود دارند که سلول‌های خود را به عنوان قسمتی از مواد ترشحی از دست می‌دهند. این‌گونه مواد ترشحی به وسیله‌ی یک مجرای لوله‌ای به درون فولیکول مو می‌ریزند. محل اتصال این مجرا به فولیکول مو بالاتر از مجرای غده‌ی چربی به فولیکول مو می‌باشد. غدد عرق از نوع آپوکرین بیشتر در ناحیه‌ی زیر بغل و در نواحی اعضای تناسلی قرار دارند و در انسان وظیفه‌ی شناخته شده‌ی مهمی ندارند مگر این که موجب بوی بدن می‌شوند. در حقیقت بوی بدن ناشی از فعالیت باکتری‌های سطحی پوست بر روی عرق از نوع آپوکرین است؛ در حالی که خود این عرق فاقد بو می‌باشد. در کودکان این نوع غده‌های عرق خیلی کوچک هستند و موقع بلوغ رشد می‌کنند.
سلول‌های این نوع غده‌ی عرق (غده‌ی آپوکرین) همراه با مواد ترشحی از درون غده جدا می‌شوند و به وسیله‌ی مجرای لوله‌ای به درون فولیکول مو می‌ریزند و از آنجا نیز به سطح پوست می‌رسند. ترشحات غدد آپوکرین در سنین بالا کاهش می‌یابد. لازم به ذکر است که ترشحات غدد عرق از نوع اکرین و هم چنین از نوع آپوکرین در ابتدا استریل هستند ولی به تدریج تحت تأثیر میکروب‌های موجود در سطح پوست تولید بوی نامطبوع می‌کنند، به خصوص که ترشحات غدد آپوکرین از نظر مواد غذایی برای رشد میکروبی بسیار غنی هستند. علاوه بر آن موهای زیر بغل و نواحی اعضای تناسلی موجب جمع‌آوری عرق مربوط به غدد آپوکرین شده و در گسترش بو کمک می‌کنند. برای رفع بوی بد بدن و برای خوش بو شدن، محصولات معطر به خصوص برای ناحیه‌ی زیر بغل به فراوانی تولید شده و در دسترس عموم قرار گرفته‌اند، اما باید توجه داشته باشیم که اولاً کنترل بوی زیر بغل تنها یک قسمت از کنترل بوی تمام بدن است و ثانیاً هنوز هیچ جانشینی مطابق با شستشو و حمام منظم که عرق و ترشحات غدد چربی، و تعداد زیادی از باکتری‌های پوست را از بدن دور می‌کند، پیدا نشده است. حمام کردن همراه با پوشیدن لباس پاکیزه از بهترین و سالم‌ترین راه‌های کنترل بوی بد بدن است و بعد از آن می‌توان از ضد عرق‌ها و از (دئودرانت ها) و یا از برطرف کننده‌های بوی نامطبوع استفاده کرد.

بیشتر بخوانید: درمان های خانگی بوی عرق بدن

 

جلوگیری از عرق

تعریف عرق را می‌توان چنین خلاصه کرد: عرق عبارت است از: ادرار رقیق شده. چرا که ترکیبات عرق و ادرار مشابه یکدیگر هستند. به همین جهت اگر عرق مدتی بماند بدبو خواهد شد و در آن محل ممکن است ناراحتی‌های پوستی ایجاد کند، مانند: خارش، سوزش، پیدایش جوش، قرور و لکه‌های قرمز رنگ به نام عرق سوز که در چنین مواردی بایستی تحت درمان قرار گرفت. عرق کردن به مقدار کم برای نرم شدن پوست لازم است، اما اگر بیشتر از حد طبیعی باشد زیان می‌رساند. بیشتر بیماری‌های قارچی هم چنین باکتری‌ها و میکروب‌ها در محل‌های عرق‌زا زندگی می‌کنند، لذا خیلی زود محل تعریق بدبو می‌شود. اگر بدن عرق می‌کند باید از سماق، عناب، عدس و گشنیز زیاد استفاده کنید.
هم چنین برای جلوگیری از عرق می‌توانید گِل ارمنی و مردارسنگ را با گلاب مخلوط کنید و بمالید.
* گلنار فارسی، مازج و برگ مورد را نرم بسایید، بعد با آب غوره مخلوط کنید و بمالید.
*گلنار فارسی، اقاقیا، حُضُض، کندر، مورد و گل محمدی را به نسبت مساوی نرم بسایید، بعد با گلاب مخلوط کنید و بمالید.
*پس از هر حمام، مردارسنگ ساییده شده را به صورت پودر بر محل تعریق بمالید.
*مورد، عفض و اقاقیا را نرم بسایید و بر موضع بمالید.
*سفیدآب قلع و عفض را نرم بسایید، بعد با روغن مورد مخلوط کنید و بمالید.
*زاج سفید را نرم بسایید و بر آن بپاشید.

عرق از ضعف:

برای رفع عرق بدن که در اثر ضعف بدن تولید می‌شود باید از خوراکی‌هایی مانند: خربزه، به، شفتالو، خرمالو، نارگیل، پرتقال، نارنگی، لیموشیرین، سیب درختی، گلابی، آب هویج، روغن به، کلم قمری، کلم قرمز، کلم پیچ، گل کلم، کنگر، کرفس، لوبیاقرمز، شلغم، شوید، جعفری، ریواس، ماش و کباب چنجه زیاد استفاده کنید.
هم چنین می‌توانید روزی چند عدد آمله‌ی پرورده و مقداری از شربت آن را بخورید.
*پنج سیر نخود الوند را بجوشانید، بعد آب آن را صاف کرده و 5 سیر مغز پسته را در آب آن به مدت 24 ساعت بخیسانید، بعد از 24 ساعت، 5 سیر مغز فندق را با مغز پسته و نخود الوندها مخلوط کنید و نرم بکوبید، سپس 5 سیر نبات ساییده را در آن ترکیب کنید و صبح، ظهر و شب و هر مرتبه به اندازه‌ی یک گردو یا به اندازه‌ی یک قاشق غذاخوری از آن را میل کنید.
*جوز هندی و فوفل سرخ و سفید را به نسبت مساوی بکوبید، بعد به اندازه‌ی دو برابر همه‌ی آن‌ها پودر نارگیل مخلوط کنید و هر روز یک قاشق شربت‌خوری از آن را با یک یا دو عدد زرده‌ی تخم‌مرغ مخلوط کرده و بخورید.
*به مدت 40 روز، همه روزه، صبح و عصر، هر مرتبه نیم لیوان عرق بیدمشک را با نیم لیوان عرق بهارنارنج را مخلوط کنید و بنوشید.
*هر 3 روز یک بار، مغز پسته‌ی خام، مغز بادام خام، مغز فندق خام، مغز گردو، لوبیاچیتی، نخود و کنجد از هرکدام 50 گرم را با گوشت ران گوسفند نر یا گوشت شتر و مقداری آرد گندم بپزید و به جای زردچوبه، زعفران بریزید و بعد کمی هل و دارچین اضافه کرده و به جای آب هم از گلاب استفاده کنید و پس از پخته شدن نیمی از آن را ظهر و نیم دیگر را شب میل فرمایید.
*آویشن شیرازی، بابونه‌ی شیرازی، دارچین، عصاره‌ی شیرین بیان، پونه‌ی کوهی، بهارنارنج، اسطوخدوس هندی، مغز ناخنک، برگ تیول و فرنجمشک را به نسبت مساوی نرم بسایید، بعد به اندازه‌ی وزن همه‌ی آنها نبات کوبیده شده اضافه کنید و صبح و عصر، هر مرتبه یک قاشق غذاخوری از آن را میل فرمایید.
پانصد گرم آرد گندم را با گلاب خمیر کنید، بعد 6 نخود زعفران ساییده شده و مقداری عسل را با آن مخلوط کرده و بعد مقداری روغن زیتون را در ظرفی بریزید و آن‌ها را در روغن‌ها سرخ کنید و صبح، ظهر و شب، هر مرتبه به قدر دو قاشق غذاخوری از آن را بخورید.

تعرق بیش از حد:

تعریق مکرر و بیش از حد، هیپرهیدروز نامیده می‌شود. این وضعیت معمولاً برای اولین بار در زمان بلوغ ظاهر شده و در سن 30 سالگی ناپدید می‌شود. در بیشتر موارد هیچ علتی را نمی‌توان یافت ولی حدود نیمی از افراد مبتلا یک سابقه‌ی فامیلی از این وضعیت دارند که مطرح کننده‌ی وجود یک عامل ژنتیکی است. هیپرهیدروز می‌تواند نشان دهنده‌ی یک مشکل زمینه‌ای مثل فعالیت بیش از حد غده‌ی تیروئید یا مرض قند باشد. هم چنین ممکن است در زنان یائسه نیز دیده شود. در بعضی از افراد استرس با ایجاد حمله‌ی تعریق همراه می‌شود. هیپرهیدروز ممکن است در نواحی زیادی از بدن به ویژه پاها، زیربغل، دست‌ها و صورت رخ دهد. این حالت اغلب با یک بوی نامطبوع همراه است.
گاهی بعضی از نقاط بدن بیشتر از سایر اعضا عرق می‌کنند و این غیر از عرق عمومی بدن است. برای جلوگیری از آن نباید به طور مکرر آن عرق را پاک کرد، زیرا این کار خود باعث ازدیاد عرق خواهد شد، بلکه باید به درمان پرداخت. یعنی مرتباً حمام کرد و از خوردن غذاهای چرب، مانده، غلیظ و سرخ کرده پرهیز کرد. و اگر به علت غذاهای چرب و پر انرژی باشد، با کم کردن چنین غذاهایی رفع خواهد شد، اما به طور کلی خوردن: برنج، سماق، گشنیز، عدس، شربت عناب، شربت زرشک، شربت رب انار، آب لیمو، آب پرتقال و ترشیجات از عرق جلوگیری می‌کنند.
هم چنین برای جلوگیری از عرق زیاد از حد می‌توانید گِل ارمنی، سفیدآب قلع، مردارسنگ، مورد و مازو را نرم بسایید و با گلاب مخلوط کنید و بمالید.
* آب جوشانده‌ی مورد و گلاب را مخلوط کنید و بمالید.
*گل محمدی، گلنار فارسی، کندر، اقاقیا و مازو را نرم بسایید و با گلاب مخلوط کنید و بمالید.
*گل ریواس و مورد را نرم بسایید و با آب مخلوط کنید و بدن را با آن بشویید.
*نخود خام، مورد، گلنار فارسی و پوست انار را نرم بسایید و بر آن بپاشید.
*هر روز 5 گرم غاریقون را نرم بسایید و با نیم یا یک استکان عسل مخلوط کنید و بخورید.
*پوست سبز گردو 5 گرم، گل زوفا 10 گرم و گل پوره 15 گرم، همه را نیمکوب و مخلوط کرده، بعد به 7 قسمت تقسیم شود و هر روز عصر یک قسمت از آن را بجوشانید و آب آن را صاف کرده، سپس با عسل شیرین سازید و بنوشید.
*خرمای سبز و کال را بکوبید و بر آن قسمت از بدن ضماد کنید.
*گلنار فارسی، گل محمدی، اقاقیا، گِل ارمنی، سفیدآب قلع، مردارسنگ، مورد و مازو را نرم بسایید، بعد با گلاب مخلوط کنید و بمالید.

عرق و نمناکی دست‌ها:

برای برطرف کردن عرق دست‌ها و رفع نمناکی دایمی آن باید شب‌ها کمی پودر گوگرد نباتی را بر آن بمالید و بخوابید و هر روز دست‌ها را با آب جوشانده‌ی برگ گردو بشویید.

بوی بد عرق:

اگر دچار عرق بدبو شده‌اید باید مرتباً حمام کنید و از غذاهای چرب، مانده، غلیظ، مواد گوشتی و سرخ کردنی‌ها پرهیز و از داروها و مواد خوشبو کننده استفاده کنید و گه گاهی بادمجان بخورید.
هم چنین برای رفع بوی بد عرق می‌توانید هر روز با آب جوشانده‌‌هایی مانند بابونه‌ی شیرازی یا بسباسه یا مورد یا گلنار فارسی یا پوست انار یا پوست درخت کاج یا میوه‌ی کاج یا مریم گلی، بدن را شستشو دهید.
*گرد غوره را به آن موضع بمالید.
*هر صبح ناشتا مقداری شاهی بخورید و یا همراه با صبحانه شاهی مصرف کنید.
*برگ‌های درخت سیب را بجوشانید، بعد کمی توتیا در آب آن حل کنید و بمالید.
*صندل ساییده شده را با آب غوره مخلوط کرده و بمالید.
*سدر، گل خطمی، پوست لیموترش خشک شده، کتیرا و شاه تره را به نسبت مساوی مخلوط کنید و هر بار که حمام می‌روید، مقداری از آن را با آب یا گلاب خمیر کرده و بدن را با آن شستشو دهید و مدتی هم بگذارید روی بدن بماند پس دوش بگیرید.
*آب شاهی و یا آب بولاغ اوتی را با نصف وزن آن، روغن بادام شیرین یا روغن زیتون مخلوط کنید و بجوشانید تا آب برود و روغن بماند و آن روغن را بمالید.
*شب‌ها خرمای سبز و کال را بکوبید و بر بدن ضماد کنید.
*سفیدآب قلع و مازو را نرم بسایید سپس با روغن گل مخلوط کنید و بر بدن بمالید و از حمام خارج شوید.
*مردارسنگ و گِل ارمنی را نرم بسایید و با گلاب و آب مورد مخلوط کنید و در حمام پس از شستشو به بدن بمالید.
*هر روز به حمام بروید و از خوردن غذاهای چرب، سرخ کرده و غلیظ پرهیز کنید و هر روز 5 گرم مریم نخودی را بجوشانید و آب آن را صبح و عصر بنوشید و مدتی ادامه دهید.

بیشتر بخوانید: بوی بدن

 

عرق و عفونت پا:

خوردن بادمجان، خیار، خربزه، جوز هندی، پر سیاوشان، زنجبیل، دارچین، انیسون، تخم خبازی یا گل خبازی و آب دم کرده‌ی گل گاوزبان از عرق و عفونت پا جلوگیری می‌کند.
هم چنین می‌توانید هر روز با محلول پرمنگنات تمام پا و اطراف انگشتان و ناخن‌ها را خوب بشویید و مالش و ماساژ دهید.
*جفت و پوست انار شیرین را نرم بسایید، بعد با روغن حیوانی خمیر کرده و به پا و لای انگشتان بمالید، این عمل باید هر شب موقع خواب تکرار شود.
*مازو را نرم بسایید و با الکل 80درجه خمیر کرده و شب به پا ببندید و صبح بشویید و بعد نیم ساعت هم پاها را در محلول پرمنگنات نگه دارید.
*هر روز یک قاشق چای‌خوری زاج سفید را در یک لگن آب ملایم حل کنید و پاها را در آن بشویید.
*مازوی ساییده را با حنا مخلوط کرده و خمیر کنید و شب به پاها ببندید و صبح بشویید.
*یک گرم جوهر لیمو را در 100 گرم آب حل کنید و با آن پاها را بشویید و بگذارید تا خود به خود پاها خشک شوند و شبی یک بار تکرار کنید.
*هر روز قبل از پوشیدن کفش، پاها را با ادکلن ماساژ دهید، سپس پودر تالک بر آن‌ها بپاشید.
*روزی یک بار آب روی آهک بریزید و پاهای لخت را روی بخار آن بگیرید.
*روزی سه بار پاها را با آب سرد بشویید.
*هر روز پاها را در خون حیوان تازه ذبح شده ماساژ دهید.
*هر روز پاها را با محلول نمک و زیرفون بشویید، سپس پودر تالک بر آن‌ها بپاشید.

بوی عرق زیر بغل:

برای رفع عرق زیر بغل باید روزها قبل از صبحانه شاهی بخورید و یا همراه با صبحانه شاهی مصرف کنید.
*هر روز تخم ریحان و تخم شاهی را با شکر مخلوط کنید و بخورید.

عرق آور

خوردن تمشک، طالبی، گرمک، انجیر، سیر، کرفس، والک، مرزه با انجیر، زنجبیل، تاج‌ریزی، انیسون و تره‌فرنگی، هم چنین حمام و آفتاب عرق‌آور است.
در ضمن برای تولید عرق می‌توانید عصاره‌ی پونه را با عسل شیرین کنید و بخورید.
*هر روز آب جوشانده‌ی اکلیل کوهی یا آب دم کرده‌ی گل بومادران یا آب دم کرده‌ی پر سیاوشان یا آب جوشانده‌ی ریشه و برگ باباآدم را بنوشید.
*روزی یک مرتبه، هر بار 4 گرم زنجبیل را در نیم لیتر آب جوش، 10 دقیقه دم کنید و آب آن را به مرور بنوشید.
*هر روز صبح ناشتا مقداری آب لیمو را با عسل مخلوط کرده، میل فرمایید و مقداری از آن را هم بمالید.
*آب کرفس یا سرکه یا گلاب یا روغن بابونه یا بابونه با نمک یا درمنه با نمک یا فلفل با نمک یا پیه یا زرآوند یا روغن سوسن یا دارچین یا اگیر ترکی یا آب ترب و یا روغن ترب را بمالید.

پی‌نوشت‌ها:

1.Eccrine
2.Apocrine

منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم.