تاریخ حدیث امیرالمؤمنین علی علیه السلام (۲)

فهرست کتب(موضوعات):
 

1-کتاب العقل و العلم و الجهل
2-توحید
3-عدل و معاد
4-احتجاجات و مناظرات و جوامع علوم
5-قصص انبیاء علیهم السلام
6-تاریخ نبینا و احواله صلی الله علیه و آله
7-امامه و فیه جوامع احوالهم علیهم السلام
8-فتن و فیه ماجری بعد النبی صلی الله علیه و آله من غصب الخلافه و غزوات امیرالمومنین علیه السلام
9-تاریخ امیرالمومنین صلوات الله علیه و فضائله و احواله.
10-تاریخ فاطمه و الحسن و الحسین صلوات الله علیه و فضائلهم و معجزاتهم.
11-تاریخ علی بن الحسین و محمدبن علی الباقر و جعفربن محمد الصادق و موسی بن جعفر الکاظم صلوات الله علیهم و فضائلهم و معجزاتهم.
12-تاریخ علی بن موسی الرضا و محمدبن علی الجواد و علی بن محمدالهادی و الحسن بن علی العسکری و احوالهم و معجزاتهم صلوات الله علیهم.
13-غیبه و احوال الحجه القائم صلوات الله علیه.
14-سماء و عالم و هو یشتمل علی احوال العرش و الکرسی و الافلاک و العناصر و الموالید و الملائکه و الجن و الانس و الوحوش و الطیور و سائر الحیوانات و فیه ابواب الصید و الذباحه ابواب الطب.
15-ایمان و کفر و مکارم اخلاق.
16-آداب و سنن و اوامر و نواهی و کبائر و معاصی و فیه ابواب الحدود.
17-روضه و فیه المواعظ و الحکم و الخطب.
18-الطهاره و الصلوه
19-قرآن و دعا
20-زکوه و صوم و فیه اعمال السنه.
21-حج
22-المزار
23-عقود و ایقاعات
24-احکام
25-اجازات و یشتمل علی اسایندنا و طرقنا الی جمیع الکتب و اجازات العلماء الاعلام رضوان الله علیهم اجمعین.(3)
از آنجا که تحقیقات انجام شده، از روی بحار الانوار چاپ بیروت بوده است که بر روی نرم افزار نور5/2 قرار داده شده، در ذیل کتب بیست و پنج موضوعی علامه مجلسی را با مجلدات چاپ بیروت تطبیق می دهیم.

طبق تقسیم علامه مجلسی

چاپ بیروت

جلد اول جلد دوم جلد سوم جلد چهارم جلد پنجم جلد ششم جلد هفتم جلد هشتم جلد نهم جلد دهم جلد یازدهم جلد دوازدهم جلد سیزدهم جلد چهاردهم جلد پانزدهم جلد شانزدهم جلد هفدهم جلد هجدهم جلد نوزدهم جلد بیستم جلد بیست و یکم جلد بیست و دوم جلد بیست و سوم جلد بیست و چهارم جلد بیست و پنجم

جلد 0-1-2 جلد 3-4 جلد 5-6-7-8 جلد 9-10 جلد 11-12-13-14 جلد 15-16-17-18-19-20-21-22 جلد 23-24-25-26-27 جلد 28-29-30-31-32-33-34 جلد 35-36-37-38-39-40-41-42 جلد 43-44-45 جلد 46-47-48 جلد 49-50 جلد 51-52-53 جلد 54-55-56-57-58-59-60-61-62-63 جلد 64-65-66-67-68-69-70 جلد 71-72-73 جلد 74-75-76 جلد 77-78-79-80-81-82-83-84-85-86-87-88 جلد 89-90-91-92 جلد 93-94-95 جلد 96-97 الی ص 97 جلد 97-98-99 جلد 100-101 الی ص 247 جلد 101 جلد 102-103-104-105-106-107»(4)

در بررسی بعمل آمده و جستجو در کلمات زیر، آمار ذیل به دست آمد.

قالی علی بن ابی طالب، 138 مورد عن علی، 6 مورد قال علی علیه السلام، 58 مورد قالی علی ع، 627 مورد یقول امیرالمومنین، 3 مورد

عن امیرالمؤمنین، 1071 مورد قال امیرالمومنین، 1566 مورد یقول علی ع، 5 مورد یقول علی علیه السلام، 2 مورد

در نتیجه، مجموع بررسی بعمل آمده به شکل فوق، 3476 مورد است.البته احتمال این که برخی احادیث، تکرار یکدیگر باشند و یا احتمالات دیگر وجود دارد تا این آمار را در واقع دقیق نشان ندهد و یا ممکن است احادیث دیگری از آن بزرگوار نقل شده که در عبارات جستجو شدة فوق الذکر، نباشد و ما از آن غفلت ورزیده ایم و با این احتمال، ممکن است آمار واقعی بیش از آن چیزی باشد که ما بدست آورده ایم.خلاصه آنکه ادعا نمی کنیم که تمام موارد را یک به یک بررسی نموده و آمار 100% دقیقی را ارائه نموده ایم. تعداد احادیث به تفکیک موضوع
جلد اول قدیم (العلم و العقل و الجهل): 141 مورد
جلد دوم قدیم (توحید): 30 مورد
جلد سوم قدیم (عدل ومعاد): 140 مورد
جلد چهارم قدیم(احتجاجات و مناظرات و جوامع علوم): 31 مورد
جلد پنجم قدیم(قصص انبیاء علیهم السلام): 64 مورد
جلد ششم قدیم (تاریخ نبینا و احواله صلوات الله علیه و آله): 175 مورد
جلد هفتم قدیم (امامه و فیه جوامع احوالهم علیهم السلام): 186 مورد
جلد هشتم قدیم (فتن، ماجرای غصب خلافت و غزوات علی علیه السلام): 181 مورد
جلد نهم قدیم (تاریخ علی علیه السلام و فضائل و حالات ایشان): 374 مورد
جلد دهم قدیم (تاریخ حضرت زهرا، حسن و حسین علیهم السلام): 52 مورد
جلد یازدهم قدیم (تاریخ امامان چهارم و پنجم و ششم و هفتم علیهم السلام): 6 مورد
جلد دوازدهم قدیم (تاریخ امامان هشتم و نهم و دهم و یازدهم علیهم السلام): 6 مورد
جلد سیزدهم قدیم (غیبت و احوال الحجه صلوات الله علیه): 57 مورد
جلد چهاردهم قدیم (سماء و عالم مثل عرش و کرسی و افلاک): 322 مورد
جلد پانزدهم قدیم (ایمان و کفر و مکارم اخلاق): 415 مورد
جلد شانزدهم قدیم (آداب وسنن، اوامر و نواهی، کبائر و معاصی و حدود): 280 مورد
جلد هفدهم قدیم (روضه و فیه مواعظ و حکم وخطب): 101 مورد
جلد هجدهم قدیم (طهاره و صلاه): 425 مورد
جلد نوزدهم قدیم (قرآن و دعاء): 178 مورد
جلد بیستم قدیم (زکوه و صوم و فیه اعمال السنه): 92 مورد
جلد بیست و یکم و بیست و دوم قدیم (حج و مزار): 102 مورد
جلد بیست و سوم و بیست وچهارم قدیم (عقود و ایقاعات و احکام): 170 مورد
جلد بیست وپنجم قدیم (اجازات و آنچه مشتمل بر اسناد و طرق علامه به تمام کتابها و اجازات اعلام): 4 مورد غرر الحکم و درر الکلم :دیگر کتاب حدیثی که در آن اختصاصاً احادیث علی علیه السلام درج شده است، (غرر الحکم و درر الکلم) است. علت انتخاب این کتاب به این جهت بود که با استقراء ناقص، چند حدیث این کتاب را به طور اتفاقی، انتخاب نموده و در بحار الانوار، آن احادیث را از قول آن امام بزرگوار جستجو نمودم: ولی حدیثی از ایشان، که در (غرر الحکم و درر الکلم) آمده باشد و در بحارالانوار نیز موجود باشد، نیافتم.با این که علامه مجلسی، یکی از مصادر بحارالانوار، را همین کتاب معرفی نمودند، ولی بنده نتوانستم حدیث مشترکی در این دو کتاب از قول علی علیه السلام بیابم. لذا، بر آن شدم که احادیث علوی را موضوع بندی شده و به همراه تعداد آنها، در این مختصر، بگنجانم.قبل از آن، به صورت اجمالی، پیرامون غررالحکم و درر الکلم، مطالبی را عرضه می نمایم.(جمع کثیری از علماء و بزرگان، بر جمع آوری کلمات قصار امام علیه السلام، مبادرت نمودند که اولین آنها، جاحظ (متوفای 255 هـ)است که اسم کتابش به (مائه کلمه) مشهور گردید.بارها این کتاب، با ترجمه و بدون آن چاپ شده و شروحی بر آن نگاشته شده است.نیز کتابهای دیگری در همین راستا نگاشته شده که از نام بردن آنها خودداری می نمائیم و تنها به کتاب شریف غرر الحکم و دررالکلم می پردازیم.گردآورنده کتاب، قاضی سیدناصح الدین ابوالفتح عبدالواحد محمدبن المحفوظ عبدالواحد، التمیمی الآمدی است. او را شخصی فاضل، عالم، محدث و امامی شیعی نامیده اند.زمان ولادت و وفات ایشان، در تاریخ مبهم است،ولی ابن شهرآشوب در کتابش (معالم العلماء) وفات او را در سال 588 تا 585 هـ . معرفی نموده است. اما سیدمرتضی، سال وفات او را 436 هـ . دانسته و هکذا قول بزرگان دیگر. این اختلاف عمیق، حاکی از ابهام موجود در تاریخ زندگانی ایشان است، که از آن گذر می کنیم.اعتبار علمی این کتاب:احادیث منقول در این کتاب، حاکی از سند روایت است که به دلیل رعایه حجم کتاب، این حذف صورت گرفته، الا اینکه قرائن و دلائلی موجوداست که به اهمیت و اعتبار این کتاب، اشاره دارد. که یکی از آنها، مصدر قراردادن این کتاب است برای بحارالانوار توسط علامه مجلسی که قبلا به آن اشاره نمودیم.دیگر اینکه مولف کتاب یکی از مشایخ ابن شهرآشوب بوده و یکی از علماء بزرگ و محدثین بشمار می آید.)(5)در رابطه با این کتاب ارزشمند به همین میزان بسنده می نمائیم.فهرست احادیث امیرالمومنین علیه السلام در غرر الحکم و دررالکلم به ترتیب موضوع به همراه تعداد احادیث نقل شده.
 

اعتقادی(3339)
معرفت

معرفت (1267)	اهمیت معرفت	14	فهم	10	قلب	40
	علم	190	وسائل معرفت	31	حق و باطل	121
	عالم	90	معرفت و عمل	20	شک و ظن و شبهه	46
	عقل	236	یقین، کمال معرفت	46	جهل	115
	فکر	70	آثار معرفت	57	سفاهت و حماقت	67
	حکمت	43	موانع معرفت	68

الله و معرفت (427)	معرفت الله تعالی	27	اسلام و تسلیم	23	مؤمن، صفاته و علائمه	66
	صفاته تعالی	27	دین	70	شرک و کفر	13
	آثار توحید	26	ایمان	70	نیت	43
	هدایه و ضلاله	62

عدل (240)	معنی عدل و فضله	26	قضاء و قدر	67
	مصائب و فلسفتها	84	خیر و شر	81

نبوه (59)	رسل	6	تاسی	13
	النبی الخاتم و صفاته	8	قرآن	32

الائمه (159)

ائمه (علیهم السلام)

62

علی علیه السلام

97

معاد (1187)	الدنیا	435	عمل	239	جزاء	39
	الآخره	112	عمر	65	سعادت و شقاوت	27
	آثار اعتقاد به معاد	75	موت	151	قیامت	44

سیاسی (438)
 

شئون سیاسی ونظامی (116)	ریاست و سیاست	18	جند	41	قضاء	4
	امر به معروف و نهی از منکر		27		حریه و وطن	10
	جهاد ومجاهدین		12		تقیه	4

حکومت (322)	حاکم و حکومت عادله	51	اخلاق حاکم	21	آفات حکومت	72
	شرائط حاکم	15	مواعظ للحکام	85	حاکم وحکومه جائره	47
	وظائف حکام	19	عمال الدوله	12

اخلاقی (4334)
 

قول و لسان و ماحولهما (588)	قول و لسان	201	صدق	89	غیبته و نمیمه	37
	صحت و آثارها	51	کذب	63	مزاح و فحش و شماتت	59
					موعظه و نصحیت	88

نفس و ماحولها (1872)	نفس	346	موجبات ذلت نفس	175
	موجبات عزت نفس	609	اسباب زلل	78	زهد و شکر	182
	تقوی و ورع	218	صبر وحلم و استقامت	264

آفات نفس (833)	حیل	33	حقد و حسد	96
	بخل	75	غضب و شهوات	195	أمانی	114
	حرص و طمع	177	خیلاء و غرور	143

جمله من اخلاقیات (1041)	مکارم و فضائل	26	سهر وبکور	14	ذم اذاعه السر	13
	عصمت	4	سرور	7	حزن و غم	18
	نزاهت و مدحها	8	جوع	14	کیاسه	14
	عزت و تفرد	26	کتمان السّر	21	عادت	9
			کفران نعمت	28	رذائل و ذمها	6

متفرقات
(94)
عبادی (678)
 

جمله من الفرائض (42)

صلاه

17

صوم وحج

10

اهمیت فرائض و بعض فلسفتها

15

ارتباط الناس مع الله (602)	طاعه الله	219	اعتصام بالله	6	وثوق بالله	6
	ذکر	66	اخلاص	30	عبادت الله	17
	خشیه الله	67	توکل	45	روابط متفرقه	35
	دعا و سوال	43	توبه	71

ارتباط الله مع الناس (34)

توفیق

24

رضی الله و سخطه

10

اجتماعی (1920)
 

اهل (131)	زوج و زوجه	17	والدوولد	20	اصل و نسب	12
	رحم	49	نساء	26	یتیم	7

الفت و اخوه (364)	اهمیت و الفت و اخوت	61	حقوق الاخوه	72	تجانس فی الالفت و الاخوه	13
	خیر الاخوان	81	اخوه فی الله اهمیتها و آثارها	21	الصدیق الصدوق و علائمه	16
	شر الاخوان	73			مواعظ	27

مصاحب و معاشرت (275)	مصاحبت ممدوح	48	آداب معاشرت	83	مواصله	9
	مصاحبت مذموم	102	جوار	13	مواعظ فی المعاشره	20

مصالح اجتماعی (334)	مشاوره	69	حول الاعتذار	20	بر	19
	سعی و جد	23	امن (امنیت)	10	ترحم	12
	تجربه	28	همت	23	نصرت و تعاون	22
	مداراه الناس	36	حول الفطنه و الیقظه	35	ستر و تغافل	10
	عدالت اجتماعی	34	حول اجابه المحتاج	16

مفاسد اجتماعی (367)	ظلم	97	فجور، ذمها و بعض آثارها	22	فتنه	11
	نفاق	40	راحه و کسل، ذمهما وبعض آثارهما	19	مذمه الاذی و تحریض عن الکف عنه	11
	خیانت و بعض صفات الخائن	23	مراء و لجاج و الحاح	37	عقوبه و تعجیل الیها	9
	لهو و لعب	27			احتیاج الی اللئام	12
	خصومه و عدوان	27			خلاف و فرقه	11
					ذم مدح کثیر	21

مواعظ اجتماعی (245)	اعتبار (عبره)	63	حزم و عزم	68	تانی	14
	اغتنام الفرض	38	ذم الفضول و مالایعن	19	ذم تکلف	10
	عاقبت	18	نقل خبر	7	عز	8

متفرقات اجتماعی
(158)
صحه و سلامت
(46)
اقتصادی (1222)
 

اقتصاد و معاملات (65)

قصد (اقتصاد)

25

تدبیر

21

معاملات

19

انحرافات اقتصادی (101)	ذم اسراف و آثاره	19	بطنه (پرخوری) و آثارها	29
	ذم و تبذیر و آثاره	10	تکدی و آثاره	20
	غش و ذمه	6	احتکار و ذمه	9
			ذم الدین و آثاره	8

فقر وغنی (213)	ذم فقر و آثاره	15	مال	76	مواعظ للاغنیاء	34
	مدح فقر	12	مدح غنی	6	وظائف للاغنیاء	19
	مواعظ للفقراء	37	آفت غنی	14

اخلاق اقتصادی (827)	سخاوت و عطاء	240	صدقه	28	رضا بلکفاف	22
	احسان	303	ایثار	25	یاس عمافی ایدی الناس	21
	قناعت	120	رزق بید الله	36
	انصاف	32

متفرقات(6)
(16)حال اگر بخواهیم به ترتیب زیادی احادیث در موضوعات مطرح شده، موضوعات را بنویسیم، به شکل زیر می نویسیم.
اول: اخلاقی، دوم: اقتصادی، سوم: اجتماعی ، چهارم: اقتصادی ، پنجم: عبادی ، ششم: سیاسی . اکنون به کتابهائی که در آنها، گفتارها، نامه ها، خطابه ها و خلاصه سخنان حکیمانه امیرالمومنین علیه السلام در آنها آورده شده است می پردازیم.
نهج البلاغه(7)
نهج البلاغه، پس از قرآن و احادیث نبوی، مهم ترین منبع شناخت اسلام و ارزشهای دینی است.سید رضی، گردآورندة این کتاب، از دانشمندان بزرگ شیعی است که در نثر و نظم، یکه تاز میدان ادبیات عرب به شمار می آید و تالیفات او از جنبه های علمی و ادبی اهمیت فراوان دارد.انتساب نهج البلاغه به سید رضی انکار ناپذیر است. او در دیگر آثار خود به گردآوری نهج البلاغه اشاره کرده و تا زمان ابن ابی الحدید، نسخه ای از آن به خط او موجود بوده است.انگیزه سیدرضی در جمع آوری سخنان علی (علیه السلام)، باز نمایاندن اوج فصاحت و بلاغت در کلام امام است. نه تن از دانشوران، نهج البلاغه را بدون واسطه از شریف رضی روایت کرده اند.علمای شیعه نیز به شاگردان خود اجازه داده اند که این کتاب را روایت کنند.البته پیش از به سامان رسیدن نهج البلاغه، عالمان بسیاری سخنان علی (علیه السلام) را گرد می آوردند که برخی شمار آنان را هفتاد تن دانسته اند. متاسفانه اکنون این آثار ارجمند در دست نیست. بسیاری از دانشمندان کوشیده اند با پژوهشهایی دراز دامن، اسناد و مدارک نهج البلاغه را آشکار کنند. شمار تالیفات مستقل در این موضوع به چهارده اثر می رسد. علاوه بر این نه کتاب نیز با عنوان مستدرک نهج البلاغه تالیف شده است.نهج البلاغه ویژگیها و امتیازات فراوان دارد. مقام و شخصیت علی علیه السلام، فصاحت و بلاغت بی نظیر سخنان علوی، تنوع مفاهیم و جامعیت کلمات، ابعاد سیاسی، دینی، اخلاقی و حکومتی و انسان شناسی علوی، همه از عواملی به شمار می آیند که این کتاب را ستوده اند و عظمت آن را تذکار داده اند.برخی درباره موضوعات نهج البلاغه و انتساب آنها به علی علیه السلام تردید کرده اند و شبهات و انتقاداتی در این زمینه مطرح ساخته اند.عمده این شبهات در چهارده بخش خلاصه می شود که دانشمندان اسلام نیز به یکایک این شبهه ها و انتقادها پاسخ در خور داده اند.در هر حال، تاکنون حدود هزار عنوان کتاب و صدها مقاله درباره نهج البلاغه نگاشته شده است. این اثر ارجمند، شروح گوناگون عربی و فارسی دارد و تاکنون 35 بار به فارسی ترجمه شده است.
اسناد نهج البلاغه(8)
حفظ و تدوین سخنان علی (علیه السلام) در دوران آن حضرت آغاز شده است.حارث اعور و زیدبن وهب از جمله گردآورندگان خطبه های علی علیه السلام بوده اند.جز نامه ها، قریب پانصد خطبه از علی علیه السلام در قرن سوم هجری در دست بوده است. در کتب رجال و تراجم از کسانی که کتابهایی با عنوان (خطب امیرالمومنین علیه السلام) نگاشته اند یاد شده است. به علاوه مورخان مجموعه ای از منابع را گزارش کرده اند که در آنها به وقایع دوران خلافت علی علیه السلام پرداخته شده است.در کتب حدیثی شیعه نیز بسیاری از خطبه ها و نامه های علی علیه السلام نقل شده است. سید رضی (406-359 ق) از منظر فصاحت و بلاغت به سخنان علی (علیه السلام) نگریسته و کمتر از ثلث خطبه های حضرت را در کتابی با عنوان نهج البلاغه گردآورده است.بسیاری اثبات کرده اند که مورخان و محدثان سالیانی پیش تر از سیدرضی، متن نهج البلاغه، را به گونه ای پراکنده در کتابهای خویش آورده اند. ما هو نهج البلاغه، اثر سید هبه الدین شهرستانی، و مدارک نهج البلاغه، اثر هادی آل کاشف الغطاء، آغازین کوشش ها در این زمینه اند و این سلسله، در نهایت به کتاب مصادر نهج البلاغه، اثر سید عبدالزهراء ختم گشته است.اکنون بیش از ده پژوهش تاریخی و روایی وجود دارد که به بررسی و نقل مصادر و اسناد نهج البلاغه، پرداخته است.
شرح های نهج البلاغه(9)
از هنگامی که سید رضی گردآوری کتاب جاودان نهج البلاغه را به سامان رساند، دانشوران و پژوهندگان شروح بسیاری بر آن نگاشته اند.برخی از محققان، شرح موجز سید فضل الله راوندی، عالم بزرگ سدة ششم هجری را نخستین شرح نهج البلاغه دانسته اند. نخستین شرح جامع نهج البلاغه، کتاب ابن فندق بیهقی، دانشمند قرن ششم هجری است. مشهورترین شرح نهج البلاغه در سده هفتم قمری، مصباح السالکین،نوشتة ابن میثم بحرانی است.شرح شیخ محمد عبده و ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، اثر محمدتقی جعفری، شروح عالمان معاصر بر نهج البلاغه هستند.
دسته بندی گفتارهای نهج البلاغه(10)
این کلام معروف، اعتراف جرح جرداق مسیحی- استاد ادبیات عرب در لبنان - است که در یکی از نوشته هایش، بیان داشته: «جاذبه های کلام امام علی(علیه السلام) شوری در من ایجاد کرد که 200 بار نهج البلاغه را مطالعه کردم.»این جمله، تعصب و غرور اعتقادی هر شیعه منصفی را بر می انگیزاند که چرا یک مسیحی 200 بار نهج البلاغه را می خواند، اما من که خود را از شیعیان امام علی علیه السلام می شمارم و ادعای محبت و ولایت او را دارم به راستی چند بار نهج البلاغه را خوانده ام؟بگذاریم و بگذریم که اگر به شکایت کردن باشد، اولین متهمین شاکی، خود ما هستیم.در نهج البلاغه ای که با ترجمه مرحوم دشتی همراه است و با ترجمه نهج البلاغة دکتر شهیدی، شریعت و شرح و ترجمه آیه الله محمدتقی جعفری (رحمه الله علیه) و میرزا حبیب الله خوئی، از نظر شماره های خطبه ها و نامه ها و حکمتها هماهنگی دارد، 241 خطبه، 79 نامه و 489 حکمت و غریب کلام امام علی علیه السلام وجود دارد که مرحوم دشتی با توجه به متن و محتوای گفتارها و نوشتارهای امام علی علیه السلام، در سر سلسلة هر خطبه، نامه و کلمات قصار آن حضرت، موضوعاتی که در آن مطرح شده است را بیان داشتند که با بررسی این موضوعات به نتایج آماری زیر نائل می شویم - با کمی تغییر-

خطبه ها (241)
 

اخلاقی نظامی اعتقادی عبادی تاریخ سیاسی

102 11 130 2 2

سیاسی تاریخی اجتماعی حقوقی معنوی

142 38 13 1 3

اقتصادی علمی قضائی تربیتی عقیدتی

6 22 2 1 8

نامه ها (79):
 

سیاسی تاریخی علمی عبادی

55 5 2 2

اخلاقی اقتصادی مدیریتی اجتماعی

37 9 1 1

اعتقادی تربیتی معنوی نظامی

6 1 1 12

حکمت ها (480):
 

سیاسی تاریخی علمی عبادی اخلاق اجتماعی فقهی تجمل و زیبائی انسان شناسی تجربی بهداشت روانی

76 9 67 9 48 1 3 1 1 1

اخلاقی اقتصادی مدیریتی اجتماعی بهداشتی خانوادگی حقوقی نیایشی فیزیولوژی انسان عقیدتی

291 50 2 107 7 1 2 1 1 1

اعتقادی تربیتی معنوی نظامی قضائی اخلاق خانواده هنری تفسیری درمانی اخلاق سیاسی

85 40 39 4 2 1 2 2 2 1

غرائب کلامه (علیه السلام) (9):
 

پرهیز از دشمنی کردن سخنوری تاثیر ایمان در روح اخلاق نظامی شجاعه رسول خدا(ص)

1 1 1 1 1

اشاره به ظهور امام زمان(عج) سرپرستی زنان ضرورت پرداخت زکات امید به پیروزی

1 1 1 1

برگرفته از ترجمه نهج البلاغه: از محمددشتی، قم: مشرقین (1379 ش)البته این نکته را عرض نمایم که ممکن است در خطبه، نامه و حتی کلمات قصار آن حضرت، موضوعات مختلفی وجود داشته باشد که ما را بر آن داشت که بر اساس موضوع آمارگیری نمائیم و نه بر اساس تعداد گفتارهای ایشان؛ پس ممکن و بلکه حتماً تعداد موضوعات آورده شده، از جمع گفتارهای آن حضرت بیشتر می گردد.
مصحف امام علی علیه السلام(11)
یکی از موضوعات تاریخ قرآن، مصحف علی علیه السلام است. سلیم بن قیس، ابن عباس و برخی دیگر، به صراحت از وجود مصحف علی علیه السلام سخن گفته اند، اما برخی از اهل سنت، این اخبار را منکر شده اند یا توجیه کرده اند.بنابر گزارش های تاریخی، این مصحف کامل بوده، به خط خود حضرت مکتوب شده میان دو لوح قرار داشته و بدیع بوده است. محتوای مصحف آن حضرت نیز قرآن بوده است؛ اما بحث از تفسیر و تاویل قرآن. این مصحف هرگز به عموم عرضه نشد و به امر امام علیه السلام پنهان ماند.
دیوان امام علی علیه السلام(12)
در میان مجموعه های گردآوری شده از سخنان آن حضرت، دیوان شعری نیز به آن حضرت منسوب است. دربارة کمیت این سروده ها دیدگاههای گوناگونی وجود دارد. برخی از محققان در صحت انتساب بیش از دو بیت به علی علیه السلام تردید کرده اند. برخی نیز آن حضرت را شاعر دانسته اند.نخستین گردآورندة شعرهای منسوب به علی علیه السلام، عبدالعزیز جلودی (متوفای 322 ق) است که نسخه ای از کتاب او در دست نیست.فنجگردی نیشابوری، ابن الشجری، کیدری نیشابوری از گذشته تا امروز، تدوینهای گوناگونی از اشعار منسوب به علی علیه السلام به دست داده اند. آنچه اکنون اساس تدوین های متداول است، همان انوار العقول کیدری است. دیوان موجود، اسناد ومدارکی ندارد.استادان، حسن زادة آملی و سیدجلال الدین آشتیانی در صحت انتساب این اشعار به علی علیه السلام تردید جدی روا داشته اند.در هر حال، دست کم انتساب همه این اشعار به علی علیه السلام، نادرست است.
صحیفة علویه(13)
عالمان بسیاری کوشیده اند تا ادعیة علی علیه السلام را گردآوری نمایند.در سدة دوازدهم هجری، شیخ عبدالله سما هیجی مجموعه ای از دعاهای علی علیه السلام را فراهم ساخت و آن را الصحیفه العلویه نام نهاد. این عالم بزرگ در سال 1086 ق در بحرین به دنیا آمد و سرانجام به سال 1135 در بهبهان درگذشت.شمار تالیفات او به 58 اثر می رسد. مشایخ اجازة او در روایت بسیارند.الصحیفه العلویه کتابی است فراهم آمده از ادعیة علی علیه السلام که سماهیجی برای پرهیز از تطویل، اسناد دعاها و نیز مآخذ کتاب خود را نیاورده است. در این کتاب، 156 دعا از ادعیة علی علیه السلام نقل شده که در موضوعاتی چهل گانه ترتیب یافته اند. سماهیجی در خطبه کتاب خود به براعت استهلال، نام مآخذ خویش را آورده است.میرزای نوری به سال 1303 ق تکمله ای بر این کتاب نوشته و آن را الصحیفه العلویه الثانیه نام نهاده است. او دعاهای دیگری از علی علیه السلام به این کتاب ضمیمه کرده است.الصحیفه العلویه الثالثه، اثر سیدمهدی غریفی بحرانی، از عالمان سدة چهاردهم هجری، صحیفه امام علی علیه السلام، الصحیفه العلویه الجامعه و مسندالامام علی (علیه السلام) تکمله های دیگر این کتاب به شمار می آید.
مسند الامام علی علیه السلام:
این کتاب شریف، که تالیف علامه سیدحسن قبانجی می باشد. سخنان امیرالمومنین را در 10 جلد جمع آوری نموده و جلد یازدهم آن را به فهرست احادیث آن حضرت، اختصاص داده است.در این کتاب شریف، 11451 حدیث از آن حضرت نقل شده است که با اسلوبی زیبا به همراه مدارک و اسناد احادیث، نقل گردیده است.این کتاب که انتشارات دارالاسوه آن را به چاپ رسانده به صورت موضوعی دسته بندی شده است.
موسوعه الکلمه
نام کتابی است 25 جلدی از آیه الله شهید سیدحسن حسینی شیرازی (قدس سره) که روایات و اقوال از کلمه الله، گرفته تا کلمه الاصحاب را در این کتاب جمع آوری نموده که مجموعا 25 جلد از این کتاب را شامل می شود و جلد 26 اختصاص به شرح حال این مولف گرانقدر و کتابهایی که بدست ایشان تالیف گردیده و نیز مراثی شهید و مصادر و منابع این کتاب شریف و نیز دو فهرست از موسوعه را آورده است؛ یکی فهرست اجمالی هر کتاب همراه خصوصیات کمی آن و یکی فهرست موضوعی برای کسانی که در موضوع خاصی، طالب احادیث اهل بیت علیهم السلام و یا احادیث قدسی و یا سخن اصحاب و بزرگان هستند، مفید و قابل بررسی می باشد. مصادر این کتاب به 307 کتاب می رسد.دو جلد از 25 جلد کتاب، اختصاص به کلمات امیرالمومنین علیه السلام دارد که جلد چهارم و پنجم کتاب را تشکیل می دهد کلمات گهربار آن حضرت به صورت موضوعی ارائه شده و در وصیت و یا خطبه ای که شامل چند موضوع بوده، برای هر قطعه ای، موضوعی قرار داده و آن قطعه را تحت آن عنوان آورده است؛ لذا در آماری که در ذیل ارائه می دهیم صرفا تعداد عناوین، مطرح بوده است و این که ممکن است چند عنوان، در یک حدیث، وصیت و یا خطبه وجود داشته باشد. دور از ذهن نیست؛ لذا تعداد و شمارگان ارائه شده به منزله تعداد احادیث و گفتار حکیمانة آن حضرت نمی باشد، بلکه ممکن است گفتاری از ایشان دارای چند موضوع باشد.
 

موضوع	موارد	موضوع	موارد	موضوع	موارد
الهیات	70	اجتماعیات	58	حکم	479
نبویات	54	ادعیه	89	بعض کلامه المحتاج	9
ولائیات	66	مناقضات	145	الی التفسیر
اخلاقیات	131	پایان جلد چهارم		وصایا	106
عبادات	31	سیاسیات	289	متفرقات	113
مواعظ	159			پایان جلد پنجم

البته آن چنان که در جلد 26 از کتاب موسوعه، بیان شده است – یعنی در فهرست بیست و پنج جلد موسوعه – تعداد زیادی از روایات امیرالمومنین علیه السلام، آورده شده است و نه تمام روایات.(14)چند کلمه ای نیز پیرامون مولف کتاب موسوعه، گفتاری را به عرض می رسانم.«آیه الله شهید سیدحسن حسینی شیرازی، در سال 1354 هجری قمری در نجف اشرف دیده به جهان گشود و در خانه ای بدنیا آمد که بیش از یک قرن، به مرجعیت، فقاهت، فضیلت، علم، تقوی، جهاد، اجتهاد، خدمت به دین و اهل بیت علیهم السلام و سیاست اشتهار داشت.پدر ایشان، مرجع دینی، حضرت آیه الله العظمی، سیدمیرزا مهدی شیرازی (قدس سره) بود. پسر عموی ایشان، مرجع شیعه آیه الله العظمی سیدعبدالهادی شیرازی بود و دائی ایشان، مرجع شیعه، آیه الله العظمی میرزامحمدتقی شیرازی بود و خود از نوادگان مجدد شیرازی – آیه الله العظمی سیدمیرزا محمدحسن شیرازی – بود.ایشان خدمات ارزنده ای در زمینه های مختلف، اعم از سیاسی، فرهنگی نمودند و تالیفات زیادی نمودند که نمونه بارز آن که در راس تالیفات ایشان قرار دارد، همین موسوعه الکلمه است.»(15) روح ایشان و اجداد طاهرینشان شاد.
روایات علی علیه السلام در کتب اهل سنت
متاسفانه با رجوع به برخی از کتب حدیثی معروف اهل سنت، احادیث و روایات بسیار اندکی را یافتم که مظلومیت علی علیه السلام را در ذهنم، زنده کرد.در صحیح مسلم که از معتبرترین کتب حدیثی عامه است، در فهرستی که در آخرین جلد این کتاب پنج جلدی آورده بودند، تنها 68 حدیث از وجود مبارک آن حضرت نقل نموده است که به ترتیب موضوع به شرح ذیل است.
 

موضوع	تعداد	موضوع	تعداد	موضوع	تعداد
مقدمه	1	زکات	4	صید و ذبائح و مایوکل من الحیوان	1
ایمان	1	حج	6	أشربه	3
طهارت	1	عتق	1	لباس و زینت	8
حیض	3	نکاح	4	فضائل الصحابه	4
صلاه	5	رضاع	1	قدر	2
مساجد و مواضع صلاه	4	حدود	3	ذکر و دعا و توبه و استغفار	2
صلاه المسافرین و قصرها	3	اماره	2
جنائز	4	اضاحی	5

منبع: صحیح مسلم (تحقیق: محمدفؤاد عبدالباقی) ج5 نشر: داراحیاء التراث العربی (بیروت)در صحیح بخاری نیز با جستجو در دو عبارت (قال علی) و (عن علی) در نرم افزار معجم فقهی، تنها 41 حدیث به دست آمد.در معجم کبیر طبرانی نیز با جستجو در عبارات (عن علی رضی) (عن علی بن ابی طالب) (قال علی رضی) (قال علی بن ابی طالب) تنها، 33 حدیث از وجود مبارک ایشان بدست آمد که این جستجو نیز در نرم افزار معجم فقهی صورت گرفت.در کنزالعمال که تالیف متقی هندی است و او این کتاب را از جمع الجوامع سیوطی (متوفای) گردآوری نموده با این تفاوت که آن را به ترتیب حروف مرتب نموده است و تمامی احادیث صحاح ست و مسانید عشره و غیره که جمعا حدود 50 کتاب است را مشتمل می شود.(16)در این کتاب 16 جلدی با آن همه فراوانی حدیث، تنها 125 حدیث ازامیرالمومنین علی علیه السلام، نقل نموده است که برای عامه، جای بسی تأسف است که خود را از وجود نازنینی همچون علی علیه السلام، به اینگونه محروم نموده و می نمایند.بنده با جستجو در عبارات (قال علی بن ابی طالب) (عن علی بن ابی طالب) (عن علی رضی) (قال علی رضی) در نرم افزار معجم فقهی، به این تعداد روایت دست یافتم.البته همانگونه که قبلا اشاره کرده ام، ممکن است با جستجو در عبارت دیگری که به ذهن بنده نیامده است، به احادیث دیگری دست یابیم که البته با جستجو در فهارس بعضی کتب اهل سنت که قبلا به آن اشاره شد و نیز در ذیل می آید، احادیث زیادی به نقل از آن حضرت نمی توان یافت. به عنوان نمونه در کتاب فهارس فتح الباری شرح صحیح البخاری، نشر: ریاض، مکتبه دارالسلام، در باب (فهرس الصحابه الرواه فی صحیح البخاری) شماره احادیث منقول از صحابه را که روایت نموده اند را به ترتیب حروف الفبای اسامی صحابه، آورده است که در این میان تعداد احادیث منقول از امیرالمومنین علی علیه السلام را، 67 عدد بیان داشته است. این در حالی است که تعداد احادیث روایت شده از ابوهریره به 267 حدیث می رسد که خود گویای بعضی مسائلی است که گفتنش، جز غم و درد بر دل انسان نمی افزاید و تاسف انسان را بر آنها بر می انگیزد.امید که این حقیر، توانسته باشد، حق مطلب را با قلت علم و قصور عملی که دارد، اداء کرده باشد و این فتح بابی شود تا در احادیث این بزرگوار ودیگر امامان معصوم و مادر تمام خوبیها، فاطمه زهرا سلام الله علیها دقت بیشتری نموده و سعی در بکار بستن فرامین و مواعظ و حکمتهای آن بزرگواران بنمائیم.

پی نوشت ها :
 

3.بحارالانوار ج1 ص80 و 81
4.آشنائی با بحار الانوار ص 285 و 286
5.ر.ک: تصنیف غررالحکم و دررالکلم(1378 ش)(مقدمه)
6.ر.ک: همان
7.دانشنامه امام علی علیه اسلام (درآمد) (1380 ش)، ص 274 و 275
8.همان ص 276 و 277
9.همان ص 277 و 278
10. ر.ک: نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی (1378 ش)، قم: مشرقین.
11.ر.ک: دانشنامه امام علی علیه السلام، در آمد، زیر نظر علی اکبر رشاد (1382)، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ص280 و 281
12. ر.ک: همان ص281 و 282
13. ر.ک: همان ص 283 و 284
14. ر.ک: موسوعه الکلمه ج 26 ص 27
15 ر.ک: همان ص 24 تا 9
16 ر.ک: علم الحدیث مدیر شانه چی، کاظم

فهرست منابع:
1. نهج البلاغه، ترجمه محمددشتی، قم، مشرقین، 1378 ش
2. لجنه التالیف اعلام الهدایه، مرکز طباعه و النشر للمجمع العالمی لاهل البیت علیهم السلام، 1425 ق.
3 . علامه مجلسی، بحارالانوار
4. عابدی، احمد ، آشنایی با بحارالانوار، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،1378 ش.
5. تصنیف غررالحکم و دررالکلم ، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، تحقیق: مصطفی درایتی. حسین درایتی، 1378 ش.
7. دانشنامة امام علی علیه السلام، زیر نظر علی اکبر رشاد، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،1382 ش.
8. موسوعه الکلمه ، آیه الله شهید سیدحسن حسینی شیرازی (قدس سره)
9. صحیح مسلم، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی
10. نرم افزار معجم فقهی
11. علم الحدیث، مدیرشانه چی، کاظم.
12. نرم افزار نور 5/2 (جامع الاحادیث)
/ع