علی‌اصغر بشیری، پژوهشگر ادبیات، در یادداشت ارسالی‌اش به ایسنا نوشته است: یکی از موضوعاتی که در نظام دانشگاهی در سطوح جهانی مطرح بوده و هست، مقالات دو و یا چندمؤلفی است. موضوعی که در دانشگاههای ایران به خصوص در رشتههای انسانی چندان مرسوم نبوده و بالاخص در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، نمونههای اندک (و حتی کالمعدوم) داشته است. سالها قبل وزارت علوم مصوبهای داشت که دانشگاهها را تشویق به نوشتن مقالات چندمؤلفی میکرد و برای این کار امتیازات فراوانی را قرار داد. این موضوع به دلیل امتیازات مالی و شغلی با استقبال بسیاری از استادان مواجه شد و به مرور زمان به رویهای ثابت در دورۀ تحصیلات تکمیلی تبدیل شد؛ بهگونهای که حتی شرط دفاع در مقطع دکتری داشتن مقالات مشترک با استادان راهنما و مشاور منظور شد.
نگارنده از رشتههای دیگر اطلاعی ندارد و از ورود به موضوع مقالات چندمؤلفی در رشتههای دیگر خودداری میکند؛ اما با توجه به زمینۀ تحصیلی خود، به بیان وجوه مختلف مقالات چندمؤلفی در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی میپردازد. ذکر این نکته نیز ضروری است که بسیاری از پژوهشگران نیز در این زمینه قلمفرسایی کرده و در مقالات و یا در مصاحبههایی به نقد این موضوع پرداختهاند؛ به عنوان مثال دکتر سجاد آیدنلو، در مقالهای با عنوان «مقالات دو یا چندمؤلفی، آفتی نوظهور در تحقیقات ادبی» (گزارش میراث، 1391، ش2، صص: 68 و 69) به آسیبشناسی این مقالات پرداختهاند.
در اینکه آیا این نوع نوشتن مقاله سودمند است و یا خیر و یا تا چه حدی، چرخ علم را در دانشگاههای ما میچرخاند، لازم است که نخست بررسی شود که این نوع مقاله نوشتن چه انواعی دارد. در ادامۀ نوشتار حاضر وجوه مختلف مقالات دو یا چندمؤلفی بررسی میشود.
1- سهم مساوی نویسندگان: یک نوع از مقالات دومؤلفی اینگونه است که دو یا چند نویسنده در نوشتن مقاله سهمی مساوی (یا تا حدی مساوی) دارند؛ یعنی هر کدام از نویسندگان بخشی از کار را بر عهده میگیرند و مقالهای را منتشر میکنند. شاید این نوع مقالهنویسی، بهترین نوع کار علمی چندنفره باشد.
2- معامله: نوع دیگری از نوشتن مقالات چندمؤلفی به این شکل است که دو نفر، دو مقالۀ کاملاً مجزا از هم مینویسند و موقع نشر مقاله، با یکدیگر هماهنگی میکنند که هر کدام از آنها نام دیگری را در مقاله بیاورد. شاید این نوع مقالهنویسی شیوع بیشتری در بین کسانی دارد که میخواهند از امتیاز مقالات خیلی زود استفاده کنند.
3- مقالات مستخرج از رساله: در این مقالات غالباً به خاطر قوانین وزارت علوم و یا دانشگاهها، دانشجو موظف است که نام استاد را بر پیشانی مقاله درج کند. گاهی اوقات دانشجویی چند استاد راهنما و یا مشاور دارد که در این مقالات نیز نام همه را میآورد. در اینکه سهم هر استاد و یا دانشجویی در این مقالات تا چه حدی است، خود بحثی دیگر است.
4- تکالیف کلاسی با اجبار استاد: این مقالات از نوعی است که استادان، دانشجویان را مثلاً در یک درس موظف کنند که مقالهای را بنویسند، و همین مقالات برای چاپ در نشریات نیز ارسال میشوند.
5- نیاز دانشجو: برخی از دانشجویان نیز به چاپ مقالات نیاز دارند و از آن‌جایی که ممکن است کارشان از نظر علمی ضعیف باشد با استادی که ممکن است راهنما و یا مشاور هم نباشد، موضوع را مطرح کنند و از او کمک بگیرند. گاهی نیز، بسیاری از مجلات حاضر نیستند که مقالات دانشجویان را به تنهایی منتشر کنند و همین موضوع نیز بهانهای میشود که دانشجو در مقالهای را که خود تکمیل کرده، فقط نام استادی را بنویسد تا منتشر شود.
البته شاید در این چند نوعی که بیان شد، نوع اول، یعنی مقالاتی که دو یا چند مؤلف تا حدودی سهم مساوی در آن دارند، نوع ایدهآل مقالهنویسی باشد؛ اما اینکه چرا انواع دیگر مقالهنویسی تا حدودی شیوع دارد و یا بسامد کدام یک از این انواع بالاتر است، نیاز به یک پژوهش مفصل و مستوفا دارد تا بتوان از این رهگذر آسیبهایی را که به نظام علمی کشور وارد میشود، راحتتر بتوان بررسی کرد. در نوشتارهایی دیگر، شقوق مختلف این بحث شکافته خواهد شد و زوایای گوناگون دیگری به موضوع مقالات چندمؤلفی پرداخته خواهد شد.
