«زینت قرآن، لحن خوش است.» این سخن معروف از رسول اکرم (ص) گویای این مطلب است که قرآن کریم، این کتاب هدایت گر انسان، باید با لحن خوش و زیبا خواند ه شود؛ چنانکه تلاوت کنند ه قرآن بتواند معانی و معارف قرآنی را در قالب الحان زیبا و دلنشین به مستمع القا کند. افراد بسیاری از نژاد ها و مناطق مختلف جهان نیز در مسیر این فرمایش رسول مکرم اسلام (ص)قد م برداشته و تلاش ها کرد ه اند؛ به خصوص مصریانی که سال هاست قرآن با پوست و خونشان آمیخته شد ه و به تعبیر برخی از استادان، وقتی قرآن از لبان آنها تراوش می کند گویی هم اینک در حال نازل شد ن است. اما از میان قراء مصری، تعداد معدودی سرآمد و شاخص تر از بقیه هستند. کسانی که صوت، لحن و تجو ید را در بهترین شکل ممکن با هم در آمیخته اند تا این الفاظ آسمانی به زیبایی هرچه تمام تر به گوش جهانیان برسد. در این فهرست، چند نفری از جمله مصطفی اسماعیل و عبدالباسط، چند نفری از جمله مصطفی اسماعیل و عبدالباسط و منشاوی جزو سرد مداران هستند. بی شک استاد شحات محمد انور را هم می توان پس از آنها برشمرد.
در تاریخ یک ژوئیه 1950 میلادی، جهان اسلام میزبان یکی د یگر حنجره های طلایی تلاوت قرآن شد. در این روز بود که استاد شحات محمد انور در روستای دورافتاد ه «کفرالوزیر» استان قهلیه کشور مصر در خانواد ه ای کم جمعیت د ید ه به جهان گشود. حدود سه ماه پس از تولد وی، پد رش وفات یافت تا این کود ک، روزگار را با همه شیرینی ها و تلخی هایش تجربه کند. او قرار است یکی ازمشهورترین تلاوت کنند گان کلام خدا شود و از اکنون باید خود را آماد ه کند.
نگاهی به زند گی استاد شحات محمد انور
پس از فوت پد ر، شحات محمد انور همراه با مادر و دایی خود که یکی از استادان قرآن بود زند گی می کرد و در همین دوران، یاد گیری و حفظ قرآن کریم، را شروع کرد. او توانست در هشت سالگی قرآن را حفظ کند.
دایی وی، استاد حلمی محمد مصطفی، او را در سن د ه سالگی به یکی از روستا های مجاور به نام «کفر المقام» برد تا تجو ید قرآن را نزد استاد سید احمد فرارحی آموزش ببیند. از همین زمان بود که کشف استعداد فوق العاد ه وی توسط استادان، راه را برایش هموارتر کرد. به طوری که به د لیل شباهت صدا و ادای لحن وی با استادان معروف آن زمان، وی را استاد کوچک خطاب می کرد ند. استاد شحات محمد انور در 15 سالگی چنان توانمند ی ای کسب کرد ه بود که می توانست قرآن را با اصول قرائی آن و با لحن خوش تلاوت کند.
وی در این دوران، دایی خود را از دست داد و خود کفالت خانواد ه را برعهد ه گرفت. از این رو مجبور بود به روستاهای شمال مصر برود و در ازای این تلاوت، دستمزد بگیرد.
استاد شحات هنگام که 20 سالگی را پشت سرمی گذاشت توانست در زمان بسیار اند کی از خود یک شخصیت قوی بسازد و در این امر آنچه خداوند در او از بلند نظری و عزت نفس و روشن بینی و هوش قوی به ود یعه گذاشته بود، او را کمک می کرد. تحصیلات آکاد میک خود را تا سال د وم در دانشگاه الازهر مصر ادامه داد. هنگامی که یکی از مدرسین دانشگاه صوت گرم و د لنشین او را شنید، به او پیشنهاد داد تا به جای ادامه تحصیل در دانشگاه، در رشته قرآن فعالیت کند.
وی در 27 سا لگی وارد صدا و سیمای مصر شد و تلاوت قرآن کریم را در راد یو و تلویزیون آغاز کرد. پس از آن بنا به تقاضای استاد عبدالباسط به عنوان ریاست انجمن قاریان مصر، به عضویت هیات رئیسه این انجمن منصوب شد.
از آنجا که تلاوت قرآن کریم در سطوح قدرتمند به تلاش شبانه روزی و از جان گذ شتگی نیاز دارد و به مرور زمان د ستگاه صوتی بد ن آسیب می بیند، استاد در اواخر عمر خویش به سرطان حنجره مبتلا شد که این مساله باعث شد تلاوت های استاد تقلیل یابد. همچنین وی چند بار برای معالجه به ایران سفر کرد که متاسفانه نتیجه ای نداشت.
سرانجام استاد شحات محمد انور به عنوان یکی از قاریان برجسته جهان اسلام و پد ید آورند ه سبکی نو در تلاوت همراه با تد بر قرآن کریم، در 13 ژانویه سال 2007 میلاد ی مطابق با 23 د ی ماه سال 1386 شمسی در 57 سالگی د یار فانی را وداع گفت.
خصوصیات فنی
بهترین و شایسته ترین سبک های تلاوت قرآن کریم را باید در کلام معصومین بزرگوار جست و جو کرد. از آنجا که اراد ت قاریان مصری به ائمه شیعیان به خصوص امام حسین (ع) بسیار زیا د است، استا د شحات انور با توجه به درسی که از مکتب این بزرگوارن گرفته، رعایت تقوای الهی را بهترین سبک و روش تلاوت قرآن کریم می داند و اذ عان می کند که تقوای الهی در قاری قرآن می تواند قلب و دل شنوند گان را تسخیر کند؛ بر همین مناسبت که سبک استاد شحات به عنوان یکی از سبک های برتر قرائت قرآن کریم شناخته شد ه است.
تلاوت های استاد شحات را می توان به نوعی ادامه و تکامل سبک و تلاوت های استا د محمود علی البنا دانست. همچنین رنگ و بوی خاصی از تلاوت های استاد عبدالصمد الزناتی در تلاوت های وی مشهود است.
البته باید گفت شحات انور در تلاوت های خود از ویژگی ها و ضابطه هایی سود می برد که به طور معمول در تلاوت های د یگر قاریان صاحب سبک شاهد این ویژگی ها نیستیم و این امر باعث شد ه تا وی به عنوان یک قاری صاحب مکتب در تلاوت قرآن مطرح شود.
شحات محمد انور بر خلاف خیلی از قراء متقد م مانند مصطفی اسماعیل هیچ گونه اصراری بر پرداختن مفصل به مقام بیات در ابتدای تلاوت نداشت، بلکه در ابتدا چند فراز از شروع تلاوت خود را با بیات آغاز می کرد، آن گاه به طور معمول به مقام رست وارد می شد و پس از منظم کرد ن پرد ه های صوتی خود در مقام رست، به مقام های د یگر وارد می شد و آن گاه به طور مفصل به تلاوت گوشه های مختلف مقام های قرآنی می پرداخت.
تلاوت سوره های تحریم و زلزال استاد شحات که در د وران جوانی و در مصر اجرا شد ه را می توان به عنوان معرف و شاکله تلاوت های این استاد برشمرد. استاد شحات انور همچنین تبحر خاصی در پرداختن به مقام سیکا یا سه گاه دارد که به جرات می توان گفت وی جزء معدود قاریانی است که به صورت تخصصی به اجرای این مقام در تلاوت های خود پرداخته و تمام گوشه ها و زوایای آن را اجراکرد ه است.
به هر روی، نقش تلاوت های استاد شحات انور را در شکل گیری سبک جدیدی از تلاوت های قاریان برتر جمهوری اسلامی ایران نمی توان ناد ید ه گرفت. چرا که بعد از مصطفی اسماعیل، تلاوت های استا د شحات انور از تاثیرگذارترین تلاوت ها بر قرائت های قاریان جوان ایرانی است. حتی با وجود اینکه استاد محمد صد یق منشاوی نیز در ایران مقلدان بسیاری دارد، ولی تاثیر کلی سبک استاد شحات انور را در قراء ایرانی بیشتر می بینیم. شاید سفرهای استا د به ایران یکی از د لایل این مد عا باشد.
سفرهای استاد
صوت زیبای مرحوم شحات انور باعث شد تا شهرت او در سراسر جهان گسترش یابد و هیچ قاره ای نبود، مگر اینکه مرحوم شحات انور در بین سال های 1985 تا 1996 میلادی به آنها مسافرت کند.
ایران، عربستان، انگلستان، آمریکا، آرژانتین، اسپانیا، فرانسه، برزیل، نیجریه، کامرون و د یگر کشورهای بسیار د یگر میزبان صوت د لنشین استاد شحات محمد انور در طول حیاتش بود ه اند. استاد نیت خود از سفر به مناطق مختلف را جز رضای خداوند و بهروزی مسلمین با استماع آیات کتاب الله مجید نمی دانست و با این سفرها بود که بسیاری از غافلان را بیدار و با قرآن کریم آشنا کرد.
فرزندان استاد
استاد شحات محمد انور، دارای سه فرزند پسر و شش فرزند د ختر بود که همگی آنها از جلسه حافظان کل قرآن کریم به شمار می روند اما به ویژه د و تن از پسرانش را می توان آیند ه تلاوت کشور مصر برشمرد. با وجود اینکه هیچ کدام نمی توانند جای پدر را بگیرند، ولی در این بازار کم رونق قاریان امروزی کشور مصر، انور شحات انور و محمود شحات انور غنیمت هستند. البته محمود توانسته گوی رقابت را از براد ر خود برباید و با صوت قوی و لحن پرانعطاف، حق پد ر را تا حدودی ادا کند.
نظر استادان و قاریان ممتاز
شحات انور، از نظر بسیاری از اساتید ممتاز جهان هم به عنوان یکی از بهترین قاریان قرآن شناخته می شود. نگاهی به نظر بعضی از این استاد ان، خالی از لطف نیست.
استاد سید محسن موسوی
می توان گفت حتی چند استاد بزرگ مصری هم به اندازه مرحوم شحات انور در ایران تاثیر شگرفی بر جا نگذاشته اند و این تاثیر فوق العاد ه، طوری است که همه قاریان ایرانی را تحت پوشش قرار می د هد. ضمن اینکه نوع کلام استاد شحات با موسیقی ایرانی نیز همخوانی دارد که در فراگیری آن بی تاثیر نبود ه است.
استاد احمدابوالقاسمی
طی اولین جلسه مجمع قاریان ایران در سال 1361 صدای استاد شحات در سالن پخش شد که همه را منقلب کرد ه بود و همگی پیگیری می کرد ند که نام این استا د قرائت قرآن را بفهمند یا نوار صدای وی را به دست آورند. در سال 1375 به همراه استاد شحات سفری به کشور لبنان داشتیم. در جلسه ای که در خانه شهید ی از شهدای حزب الله برگزار شد استاد شحات انور تلاوتی به یاد ماند نی انجام داد ند که مشابه آن را بسیار کم شنید ه ام. حتی بعد از جلسه هم هیچ فرد ی د وست نداشت سکوت جلسه را به هم بریزد.
استاد محمد بسیونی
مرحوم استاد شحات از صالحان و قاریان بسیار خوب مصری بود که برای رضای خدا تلاوت می کرد و خود صاحب مکتبی در قرائت قرآن بود. ضمن اینکه دارای اخلاق نیکویی بود و همه قاریان مصر وی را دوست داشتند و احترام خاصی برای این استاد قائل بود ند. به نظر بند ه آن چیزی که باعث محبوبیت و اقبال به تلاوت های شحات محمد انور شد بحث تجد د گرایی در اسلوب و سیستم تلاوت بود؛ زیرا نغمات اجرا شد ه در تلاوت های شحات انور همان نغمات و آهنگ هایی است که توسط د یگر قراء اجرا می شود، ولی سبک و سیاق متفاوت اجرای این مقامات و به اصطلاح به روز بود ن تلاوت های استاد شحات، باعث گرایش قاریان جوان به سمت تلاوت های این استاد شد ه است.
استاد غلام رضا شاه میو ه
بسیاری بر این باورند که پس از دوران طلایی قرائت در مصر، یعنی عهد استاد انی چون «مصطفی اسماعیل، کامل یوسف بهتیمی، محمود علی البنا، عبدالباسط، محمد صد یق منشاوی و ابوالعینین شعیشع» د یگر ما شا هد چهره های شاخصی در جهان قرائت نخواهیم بود و ظرفت های فنی و هنری موجود در قرائت به طور کامل اشباع شد ه است. اما مرحوم شحات انور با نبوغ ذاتی خود و با الهام از سبک های پیشین به ویژه سبک تلاوت مرحوم «عبدالصمد الزناتی» د ست به ابداع و خلق شیوه ای نو و به تعبیر عربی آن، مدرسه جد ید ی در تلاوت زد.
استاد عبدالفتاح طاروتی
استاد شحات یکی از بندگان وارسته ای بو د که تاثیر زیادی را بر مرد م مصر و کل جهان اسلام گذاشت و موج تاثیر وی در میان عامه مرد م به این د لیل بود ه است که آیات را متناسب با معنا تلاوت می کرد.
استاد بهروز یاری گل
قبل از آمد ن استا د شحات به ایران، با صدای وی از طریق نوارهایی که در مصر و کشورهای حاشیه خلیج فارس ضبط شد ه بود آشنا شد م.حتی در ابتدا استاد را نمی شناختم و با توجه به نزد یکی سبک وی با موسیقی ایرانی تصور می کرد م قاری، ایرانی است. یکی از آرزوهای من در آن د وران این بود که صدای استاد را در یک نوار با کیفیت مطلوب گوش کنم و چهره وی را از نزد یک ببینم. در سال 1382 برای اولین بار استاد را از نزد یک د ید م و نزد وی به تلاوت قرآن کریم پرداختم که بسیار مرا تشویق کرد.
استاد مهدی دغاغله
اکثر کسانی که زند گی شحات انور را مورد بررسی و ارزیابی قرار می د هند، معتقد ند که وفات پدر شحات انور باعث پیشرفت استا د شد ه است، زیرا باعث شد ه برخود و استعداد هایش بیش از پیش تکیه کند و آنها را شکوفا سازد.
در صحبت هایی که با مرحوم شحات انور داشته ام وی به انتشار نوارهایی قرائتش در سال 1970 اشاره می کند و می گوید: «بعد از انجام تست ورود به رادیو در بار اول پذ یرفته نشد م و علت آن نیز از سوی هیاتی که بند ه در حضور آنها تلاوت کرد م ضعف ترکیب نغمات عنوان شد. به این منظور مد ت د و سال در آموزشگا ه موسیقی د ینی مصر به تحصیل مشغول شد م و برای بار د وم که تست داد م برای ورود به راد یو پذ یرفته شد م.»
اطلاق قاری راد یو و تلویزیون به یک قاری در مصر، خیلی حائز اهمیت است و در واقع این بالاترین مقامی است که یک قاری قرآن در مصر می تواند کسب کند.
پادشا ه نغمات
در مصر سنت است که برای قراء بزرگ لقب انتخاب می کنند. استاد شحات محمد انور نیز از این امر مستثنا نبود. از آن رو که استاد واقعا در اجرای الحان تبحر خاصی داشت، وی را «ملک النغم» به معنای پاد شاه نغمات نامید ند.
شهاد ت اهل فن و کسانی که با لحون عرب آشنایی داشته باشند یا موسیقی دانانی که اصول صدا و سمفونی را می دانند گواه این مد عا کمتر کسی با این لحن قد رتمند و انعطاف پذ یر می تواند این چنین آیات قرآن کریم را تلاوت کند.
منابع:
1- الزمن الجمیل- سید امین میرزایی- انتشارات مهر قائم
2- زند گی نامه قاریان مشهور جهان- یحیی ملائیان- انتشارات روح
3- وب سایت ایکا، مرکز فعالیت های قرآنی جوانان کشور
4- وب سایت ایکنا، خبرگزاری قرآنی جمهوری اسلامی ایران
آیه ویژه نامه دین وفرهنگ همشهری جوان
زندگی نامه
