آیت الله دکتر بهشتی به مدد بهره جویی از هوش و فراست ذاتی و قدرت مدیریت اجتماعی ، به رغم همه ی ناسازگاری هایی که وجود داشت ،مبارزه با دشمن خارجی و عوامل داخلی آن را امیدوارانه در سال های اولیه ی مبارزه آغاز کرد.او و هم فکرانش می دانستند برای رسیدن به یک جامعه ی سیاسی مطلوب باید با پشتوانه ی قوی علمی و فرهنگی حرکت کرد. او با بزرگانی چون استاد مطهری، مفتح،خامنه ای ،باهنر، طالقانی ،هاشمی رفسنجانی و...به دیدگاه مشترکی رسیده بودند که باید با کارهای فرهنگی و علمی،جامعه را تا سطح آرمان جویی انقلابی و سیاسی آماده کرد. جامعه آن چنان دچار عقب ماندگی فکری و فرهنگی بود که در حقیقت، بدون ایجاد زمینه های فرهنگی به القائات سیاسی و انقلابی نه تنها موثر واقع نمی شد، چه بسا با دست رد توده های ناآگاه نیز مواجه می گشت.اینک مروری اجمالی بر عمده ترین فعالیت های علمی و فرهنگی آیت الله دکتر بهشتی.
مدرسه علمیه حقانی
مدرسه حقانی به همت شهید مظلوم و با هدف تربیت طلاب جوان برای بحث های نوین اجتماعی تاسیس شد. دکتر بهشتی مسئولیت این مدرسه را به «آیت الله قدوسی» که از نظر دانش و نظم زبانزد طلاب علوم دینی بود، سپرد مدرسه ی حقانی یکی از پایگاه های انقلاب بود. از آن جا که در پذیرش طلاب این مدرسه سخت گیری لازم برای کسب صلاحیت داوطلبان ، با مصاحبه های مختلف، انجام می شد، ساواک نتوانست در این مدرسه نفوذ کند.
دبیرستان دین و دانش
دبیرستان دین و دانش در سال 1333 توسط دکتر بهشتی و با همکاری «شیخ عبدالحمید رشید پور» «حاج میرزا اصغر فقیهی» استاد شهید دکتر محمد مفتح تاسیس شد.دکتربهشتی به عنوان موسس مدیریت دبیرستان را نیز بر عهده داشت اما صاحب امتیاز«حاج مرتضی حائری یزدی» فرزند ارشد حاج شیخ عبدالکریم بود.این دبیرستان همچون سایر مدارس اسلامی علاوه بر تربیت فرزندان آینده و نسل انقلابی، همان گونه که از نامش پیداست با پیوند دین و دانش زیربنای حکومت اسلامی را تا حد توان و ظرفیت خود پیگیری می کرد. زیرا دکتر بهشتی با این اهداف آنجا را بنیان نهاد.در یک واکنش کاملا موفقیت آمیز دانش آموزان دبیرستان دین و دانش در واقعه ی 15 خرداد از نهضت روحانیون حمایت کردند و در جریان فیضیه نیز به کمک طلاب و روحانیون شتافتند. این جلسات در تهران و از سال 1338 آغاز شد. که برای انتقال پیام ارسال به نسل جدید برپا می شد. یک نفر سخنرانی می کرد، موضوع سخنرانی از قبل تعیین شده بود تا درباره ی آن مطالعه ی بیش تری انجام شود. این سخنرانی ها روی نوار ،ضبط و سپس پیاده می شد و به صورت جزوه و کتاب در اختیار جوانان قرار می گرفت.
بنیاد تعاون و رفاه اسلامی
این بنیاد خیریه و فرهنگی که در نهایت به «مدرسه ی رفاه» تبدیل شد. پذیرای امام خمینی (ره) در بدو ورودشان به ایران همچنین محل تشکیل اولین دفتر دولت موقت بود.
کانون اسلامی دانش آموزان و فرهنگیان
براساس اظهارات دکتر بهشتی این کانون در سال 39-40 در شهر قم تشکیل شد، شهید دکتر محمد مفتح نیز در این زمینه مسئولیت داشت.در این جلسات هر هفته یک نفر سخنرانی می کرد در حقیقت این یک مدل اولیه برای وحدت حوزه و دانشگاه بود که در سال های نخستین پیروزی انقلاب اسلامی مطرح شد. در این رابطه ساواک از دکتر بهشتی خواست تا قم را در سال 42 ترک کند.
مرکز علمی خواهران مسلمان
این مرکز با مدیریت آیت الله علی قدوسی اداره می شد. در این مرکز زنان مسلمان امکان تحصیل دینی و اسلامی را یافتند. تلاش های دکتر بهشتی در این زمینه در گزارش های ساواک منعکس شده است. در اسناد ساواک این مرکز به نام «مکتب توحید» نیز معرفی گردیده است.
کانون توحید
در سال 1353 هـ .ش یکی از گزارش های ساواک، حاکی از تشکیل یک جلسه در خانه ی دکتر بهشتی که درآن صحبت از کانون توحید شده است.
مجله ی مکتب تشیع
آیت الله بهشتی در سال 1338 مقاله ای تحقیقی با عنوان «حکومت در اسلام»در فصلنامه منتشر کرد که درآن سال ها برای بیشتر حوزویان که در اندیشه ی حکومت و سیاست نبودند، جرقه ای برای آغاز این اندیشه بود خود ایشان نیز بعدها این موضوع را با یک تیم تحقیقاتی پیگیری نمود.
انتشار این فصلنامه تا سال 1344 تداوم داشت.
دکتر بهشتی در مکتب قرآن اقدام به تفسیر قرآن برای جوانان می کرد تا از این طریق، نسل جوان را با محتوا و پیام قرآن آشنا سازد.
مرکز اسلامی هامبورگ
مسجد هامبورگ به دستور آیت الله العظمی بروجردی بنیانگذاری شد و از دکتر بهشتی خواستند تا به آلمان برود و مسجد مسلمانان را در آن جا اداره کند. هجرت وی از سال 44 آغاز شد و تا سال 49 به مدت 5 سال به طول انجامید.
گفتنی است که اولین کاری که دکتر بهشتی در بدو ورود انجام داد، تغییر نام «مسجد ایرانیان» به «مرکز اسلامی هامبورگ» بود.
اقدامات فرهنگی پس از بازگشت از آلمان
در سال 1355،با حملات وحشیانه ی اسراییلی ها گروهی از مردم فلسطین و به ویژه اهالی «تل زعتر»به شهادت رسیدند و خانواده های زیادی بی سرپرست ماندند.
دکتر بهشتی اقدامات برگزاری جلسه ای را فراهم کرد تا در آن برای مردم فلسطین کمک مالی جمع آوری شود.
اما خود نتوانست در آن جلسه شرکت کند،ولی «حاج احمد قدیریان»از کسبه ی بازار و از اعضای هیات های مؤتلفه را به آنجا فرستاد و به او گفت: باید 3/5 میلیون تومان جمع شود.
منبع: ویژه نامه بزرگداشت هفتم تیر/ ضمیمه روزنامه اصفهان زیبا/ تیرماه 1389