ادبیات کُرد، ادبیات غنی‌ای است که ریشه در فرهنگ به شدت اجتماعی این قوم دارد. کردها نسبت به قومیت خود، آداب و سنن و موسیقی فولکوریک خود، تعصبی به‌جا دارند و در حفظ و زنده نگه داشتن آن به شدت مُصر هستند. این امر به نوبه‌ی خود اتفاق خوبی است و می‌توان با مولفه‌های آن در جهان فرهنگی متکثر امروز، حرف‌های تازه‌تری برای گفتن یافت. در حال حاضر ادبیات زبان کردی، پیشروتر از سایر وجوه فرهنگی این قومیت است. «جزیری»، «احمد خانی»، «نالی»، «مولوی کرد»، «خان منصور»، «غلامرضا ارکوازی» و «مستوره اردلان» از نامداران ادبیات کلاسیک کردی هستند و از چهره‌های معاصر هم می‌توان به «شیرکو بیکس» و «عبدالله پشیو» اشاره کرد. در یک نظر کلی می‌توان این‌طور عنوان کرد که آثار نظم کردی از نظر کیفیت و حجم آن بیشتر از نثر است. اما در عرصه‌ی نثر نیز به‌خصوص در دوره‌ی معاصر چهره‌های شاخصی معرفی شده‌اند؛ مانند «بختیارعلی» که این روزها طرفداران بسیاری دارد و رمان‌هایش مخاطبان بسیاری به سمت خود جذب کرده است؛ به‌طوری سه رمانش در میان پرفروش‌ترین کتاب‌های هفته‌ی گذشته قرار گرفت که می‌توانید مطلب مربوط به آن را در بنیتا بخوانید. در این هفته قصد داریم نگاهی داشته باشیم به یکی از بهترین آثار بختیارعلی به نام «آخرین انار دنیا». با ما همراه باشید.
بختیارعلی
بختیارعلی در سال 1960 در سلیمانیه عراق به دنیا آمد. تا سال 1994 در همان‌جا ماند و تحصیلات دانشگاهی‌اش را به پایان رساند. در آن سال با شروع جنگ‌های بین احزاب کردستان که به جنگ «برادرکشی» معروف است، به مدت 9 ماه به سوریه رفت و بعد از آن رهسپار آلمان شد و تا به امروز در شهر کلن این کشور ساکن است. اولین اثر ادبی‌اش، مجموعه شعری است به نام «گناه و کارناوال». اولین رمانش هم، «مرگ تک‌فرزند دوم» را هم در سال 1997 در سوئد منتشر کرد. اما شروع موفقیت او و شهرت برون‌مرزی‌اش با رمان تحسین شده‌ی آخرین انار دنیا بود.
شیرکو بیکس درمورد این رمان گفته است: « خدا را سپاس می گویم که پیش از مرگم این اثر را از بختیارعلی خواندم.»
شیرکو بیکس
خلاصه‌ی رمان به این شرح است که «مظفر صبحگاهی» پس از 21 سال اسارت در وسط بیابان، به دنبال پسرش «سریاس صبحگاهی» آمده‌است. در این فاصله حزب وی به قدرت رسیده و در حالی‌که جنگ داخلی کشور را در بر گرفته است، از حزبی انقلابی به جریانی فاسد تبدیل شده است. وی با سه سریاس صبحگاهی مواجه می‌شود، سریاس اول در میدان گاری‌چی‌ها به قتل می‌رسد. سریاس دوم سرباز است و پس از سال‌ها جنگ اسیر می‌شود. سریاس سوم در کودکی در آتش یک بمب دچار سوختگی شده است.
آخرین انار دنیا نشر ثالث
علی این رمان را به سبک رئالیسم نوشته که به رئالیسم جادویی نیز پهلو می‌زند. راوی داستان اوا شخص است و خود مظفر صبحگاهی آن را روایت می‌کند. اما شیوه‌ی روایت مانند راوی‌های اول شخص مرسوم که برای خواننده آشنا باشند، نیست. در این نوع روایت، راوی با آنکه اول شخص است اما روایت را به صورت راوی دانای کل پیش می‌برد. روایت‌ها گاه به صورت مونولوگ، بعضا دیالوگ و در بخش‌هایی نیز به صورت حرف‌های ضبط شده در نوار هستند. اما این امر بنا به گفته‌ی «نافع باباصفری» منتقد ادبی، صدمه‌ای به کلیت ساختار این رمان نمی‌زند؛ چرا که نسبت بین روایت و توصیف متعادل بوده و بازسازی تصاویر برای خواننده به آسانی انجام پذیر است.
این رمان برپایه‌ی تقابل بنا شده است. تقابل بین اسارت و آزادی، زندگی و مرگ، عشق و نفرت، گذشته و حال و تقابل‌هایی از این دست. آخرین انار دنیا رمانی ضد جنگ است. شخصیت اصلی داستان در بسیاری از جاها به بی‌معنایی جنگ اشاره می‌کند. از طرفی دیگر شاید جنگ انسانی‌ترین رفتار انسان باشد. انسانی از جهت مختص انسان بودن این رفتار.
آخرین انار دنیا نشر افراز
نویسنده در این داستان درد انسانی تنها را بازگو می‌کند و همراه و همسفر با او، روی این نکته پا می‌فشارد که منشا رنج همه‌ی انسانها جنگ و دشمنی است. در بخشی از کتاب در مورد این درد می‌خوانیم: «این دروغ محضی است که انسانها شبیه هم نیستند. نگاه کن حتی من و تو هم زندگی‌مان به هم شبیه است... انگار زندگی‌هایمان تکثیر بازتاب تصویر روی آینه است... انگار توی یک جای دور، یک زندگی و یک نفر به عنوان قالب کلی زندگی‌هایمان وجود دارد و زندگی همه‌ی ما از روی طرح اوست. آخر تا زمانی که اسیر هستی، زندگی برایت پرمعناست. هیچ چیز به اندازه‌ی اسارت به زندگی انسان معنا نمی‌دهد، چرا که در آن شرایط انسان برای آزادی در حال مبازره‌ی بزرگی است . ولی این آزادی است که هویت زندگی را تهدید می‌کند. این در آزادی است که انسان معمای آرزو و سرگشتگی را از دست می‌دهد.»
آخرین انار دنیا، کتابی است که در مذمت جنگ نوشته شده. این‌که آتش جنگ‌ها با هر بهانه و هدفی هم که شعله‌ور شوند، حاصلی جز تباهی، سیاهی، ویرانی، فقر، سوختگی و نابودی انسان‌های بی گناه ندارند.
تئاتر آخرین انار دنیا
«ابراهیم پشت‌کوهی»، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر نمایشنامه‌ای را بر اساس رمان آخرین انار دنیا تنظیم کرد. این نمایشنامه در سی و چهارمین جشنوارۀ تئاتر فجر به کارگردانی ابراهیم پشت‌کوهی و اجرای گروه تئاتر «تیتوک» روی صحنه رفت.
این کتاب توسط دو انتشاراتی و به صورت جداگانه منتشر شده است. نشر «ثالث» با ترجمه‌ی «مریوان حلبچه‌ای» و نشر «افراز» نیز با ترجمه‌ی «آرش سنجابی» آخرین انار دنیا را روانه‌ی بازار کتاب کرده‌اند.
منبع: بنیتا
