آشنایی با اصطلاحات شرعی

طاهر و مطهر
 

این دو اصطلاح در ابتدای رساله ها که معمولاً به بخش طهارت و نجاست اختصاص دارد، زیاد به چشم می خورد و در زندگی عادی هم زیاد احکام مربوط به این دو اصطلاح سرو و کار داریم، اما باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم که طاهر به معنای پاک است، اما این پاکی به معنای نظافت و بهداشت و تمیزی عادی نیست.
در حقیقت در همه شریعت ها، نوعی از پاکی برای اعمال خاصی مانند عبادات، لازم و ضروری دانسته شده که این تکلیف در اسلام بسیار به نظافت شخصی نزدیک است، اما حقیقت و فلسفه ی دیگری دارد.
در اسلام به غیر از چند مورد محدود، همه چیز پاک محسوب می شوند که در فقه به آن ها «طاهر » گفته می شود؛ اما برخی چیزها هستند که علاوه بر پاک بودن، عامل پاک شدن چیزهای ناپاک هم می شوند، مانند آب که به وسیله آن می توان چیزهای دیگر را هم پاک کرد. به این چیزها «مطهر» گفته می شود.

نجس، منجِّّّس و متنجِّّس
 

در مقابل چیزهای پاک یا طاهر، چیزهای ناپاک یا نجس قرار دارند که در چند مورد خاص مانند خون، سگ، ادرار، مدفوع و ... خلاصه می شوند. گاهی این موارد ناپاک به صورتی هستند که عامل ناپاک شدن چیزهای پاک دیگر هم می شوند و گاهی این گونه نیست. در صورت اول به این نجاسات، «منجس» یعنی نجس کننده هم گفته می شود.
مثلاً خون به هرچیزی بخورد، آن را هم نجس می کند، اما اگر خون خشک شود، با وجود آن که نجس است، اما با تماس با اشیای خشک دیگر، عامل نجس شدنشان نمی شود و منجس آن ها نیست. در هر حال اگر چیزی به خودی خود پاک باشد، اما به چیز نجس کننده ای مانند ادرار برخورد کند، ناپاک یا به اصطلاح «متنجس » می شود.
اگر چه در تعبیراتمان می گوییم، دستم نجس شده، باید بدانیم که دست ما نجس نشده، بلکه متنجس شده، زیرا نجس حقیقی همان چیزهایی هستند که ذات شان نجس است و این نجاست ذاتی هم با آب و مانند آن برطرف نمی شود، همان طور که نجاست سگ و خوک، با شستن و ... برطرف نمی شود.

مطلق، مضاف
 

حال که به بحث طهارت و نجاست رسیدیم، اجازه بدهید در مورد چند تعبیر رایج توضیحاتی بدهیم. همان طور که می دانید، «آب » یا همان مایه حیات و نماد پاکی و زندگی است؛ اما باید بدانیم هر آبی با هر شرایطی پاک کننده یا مطهر نیست و این مایع گران قدر برای پاک کردن چیزهای نجس باید چند شرط داشته باشد:
شرط اول این است که این آب، آب طبیعی و عادی یاشد، نه آبی که مخلوط با چیز دیگر است. در علم احکام، دو نوع آب مطرح است؛ آبی که اصلاً با چیزی مخلوط نیست یا اگر هم مخلوط است، در حدی نیست که از آب طبیعی بودن خارج شده باشد که به این آب «آب مطلق » گفته می شود.
همه آب های نوشیدنی و حتی آب رودخانه ها و دریاها، قدری نمک و گل دارند، اما آب مطلق محسوب می شوند. برخی آب ها هم از ابتدا از چیزی گرفته شده اند، مانند همه آب میوه ها که آب خالص نیستند و از میوه های تازه گرفته شده اند یا مانند گلاب که از تقطیر برگ گل ها به دست می آید. بخش عمده این قبیل مایعات، آب است، اما چون به چیز دیگری اضافه شده اند و «آب میوه » یا «گلاب » نام دارند، «آب مضاف » محسوب می شود.

کر، قلیل
 

کر و قلیل هم از کاربردی ترین اصطلاحات باب طهارت و نجاست هستند. در واقع این دو تعبیر، اشاره به دو نوع آب از نظر حجم و اندازه دارند. از نظر فقه اسلامی، آبی که از نظر مقدار و اندازه به حدود 378 کیلوگرم برسد، آب «کر » نامیده می شود، اما اگر مقدار آب کمتر از این اندازه باشد، آب کم یا قلیل خوانده می شود؛ اما تفاوت بسیاری با آب قلیل دارد. مثلاً اگر دست انسان که قبلاً نجس شده، وارد آب حوض شود و بعد خارج شود، نه دست پاک می شود و نه آب دیگر پاک است.
آب قلیل، تنها در وضعیت و شکل خاصی برای پاک کردن چیزهای نجس کاربرد دارد و طهارت با آن قدری سخت تر است، اما آب کر به راحتی چیزهای نجس را پاک می کند و به این آسانی ها هم در تماس با چیزهای نجس، پاکی خود را از دست نمی دهد.
حال که صحبت از آب کر و قلیل شد، بد نیست این نکته را هم تذکر بدهیم که آب موجود در لوله های معمولی خانه ها و مجتمع ها که به آب شهری متصل است، آب کر است، نه آب قلیل، زیرا اگر همه آب های به هم پیوسته در لوله ها را در نظر بگیریم، حجم آن ها از هزاران کر هم بیشتر می شود. در نتیجه شستن چیزهای نجس با آن آسان تر از آب قلیل است.
باید توجه داشته باشیم که این آب تا زمانی از لوله خارج می شود و در حال اتصال با آب های قبلی در شبکه است، حکم آب کر را دارد و به محض آن که در درون ظرف یا لیوان قرار گرفت یا حتی اگر در مشت مان جمع و از جریان اصلی جدا شد، دیگر حکم آب قلیل را دارد و در تماس با شیء نجس، متنجس می شود.
منبع: نشریه انتظار نوجوان، شماره 65.