به گزارش الف، شبکه تلویزیونی الجزیره عربی اخیراً ویژه برنامه «سناریوها» را به سناریوهای پیش روی آینده برجام اختصاص داد. خلاصه ای از این برنامه و دیدگاه های میهمانان آن در ادامه آمده است.
چند سناریو درباره آینده برجام مطرح است: سناریوی نخست سناریوی خروج آمریکا از برجام است.
سناریوی دوم سناریوی باقی ماندن در برجام و اعمال تحریم های جدید علیه ایران است. بر اساس سناریوی دوم باید گفت نگرانی هایی که از خروج آمریکا از برجام وجود دارد باعث شده است برخی کشورهای اروپایی و در راس آنها کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان در ماه آوریل طرحی برای اعمال تحریم های جدید علیه ایران ارائه کنند، با این حال تعدادی دیگر از کشورهای اروپایی معتقدند این تحریم ها دولت آمریکا را به باقی ماندن در برجام راضی نمی کند و باعث می شود موضع اروپا که حامی برجام است تضعیف شده و منافع اروپا را در معرض تهدید قرار می دهد.
این در حالی است که آمریکا برای براندازی نظام سیاسی حاکم بر ایران دست به تحرک زده است. جان بولتون تنها به برهم زدن توافق هسته ای اکتفا نمی کند بلکه خواهان آن است که از لغو توافق هسته ای فراتر رفته و برای سرنگونی نظام سیاسی ایران از همه شیوه های ممکن استفاده شود، او یکی از شیوه های ممکن برای سرنگونی نظام ایران، فراهم آوردن پوشش سیاسی برای مخالفان خارج نشین نظام ایران که روابطی تنگاتنگ با بولتون دارند می داند یا اینکه از هرگونه تحرکی که در ایران صورت می گیرد حمایت به عمل آورده شود.
دولت آمریکا به اعمال تحریم های پیشین علیه تهران می اندیشد تا اقتصاد ایران را با هدف قرار دادن بخش نفت و حمل و نقل دریایی و هوایی فلج کند. به گفته بولتون اموال ایران در خارج، امنیت نخواهد داشت.
به گفته مسئولان ایرانی خروج آمریکا از برجام با واکنشی مشابه از سوی تهران مواجه خواهد شد. این بدان معنا است که ایرانی ها درصد غنی سازی اورانیوم را به بیست درصد افزایش خواهند داد و بر تعداد سانتریفیوژهای خود خواهند افزود.
سناریوی سومی انجام اقدام نظامی علیه ایران است. هرچند دست زدن به چنین کاری، آسان نیست اما احتمال آن وجود دارد. سوال این است که آیا بازهای جدیدی که در دولت ترامپ حضور یافته اند تنها به عنوان یک اهرم فشار از گزینه نظامی دم می زنند یا آنکه به سمت انتخاب گزینه نظامی پیش می روند. این تغییر و تحولات تنها به خاطر تعیین جان بولتون به عنوان مشاور امنیت ملی نیست بلکه از برکناری رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا نیز ناشی می شود.
ترامپ در خصوص علت برکناری تیلرسون گفت میان من و او اختلاف هایی در خصوص برنامه هسته ای ایران وجود داشته و آن ها را از یکدیگر دور کرده است. در مقابل ترامپ گفت مایک پمپئو نامزد جدید پست وزارت خارجه در زمینه برنامه هسته ای ایران با او هم نظر است و همچون او خواهان لغو یا اصلاح برجام است. اگر در سایه عزل و نصب های جدید در دولت ترامپ گزینه بکارگیری قدرت نظامی علیه ایران گزینه ای باشد در بالا قرار می گیرد، آنکه مامور طرح ریزی و اجرای این گزینه است وزارت دفاع است اما این در حالی است که وزارت دفاع آمریکا از برجام حمایت می کند. در این باره هم جیمز متیس وزیر دفاع و هم جوزف ووتل فرمانده نیروهای مرکزی آمریکا از برجام دفاع می کنند.
برخی معتقدند نهایتاً ترامپ کشورش را درگیر جنگی جدید در خاورمیانه نخواهد کرد زیرا او کسی است که از حمله آمریکا به عراق انتقاد می کند و آن را بدترین تصمیمی می داند که در تاریخ آمریکا اتخاذ شده است. در مقابل برخی از آن بیم دارند که ترامپ در مواجهه با تحقیقات رابرت مولر بازرس ویژه، دست به فرار به جلو زده و با برافروختن آتش جنگ علیه ایران کاری کند که دود این آتش مانع از نگاه به تحقیقاتی شود که در خصوص ریاست جمهوری وی و تیمش وجود دارد.
سناریوی دیگری نیز محتمل است که با شیوه ترامپ در مذاکرات همخوانی دارد و آن این است که ترامپ برای انعقاد معامله با دیگران، به تنش ها دامن می زند تا دشمن خود را به دادن امتیاز وادارد، بنابراین احتمال می رود ترامپ اینگونه می خواهد ایران و دیگر امضا کنندگان توافق هسته ای را به امتیاز دادن وادارد.
مهمانان برنامه نیز به گفتگو درباره سناریوهای احتمالی پرداختند.
حامد موسوی استاد دانشگاه تهران گفت: شالوده برجام در زمینی سست قرار داده شده است، رئیس جمهور آمریکا هر چهار ماه یکبار در خصوص تایید یا عدم تایید برجام تصمیم می گیرد و همین مساله باعث می شود که نوعی تردید در مورد برجام ایجاد شود و این شک و تردید برای اقتصاد بسیار زیانبار است و باعث می شود که سرمایه گذاران اروپایی جرات نکنند در ایران سرمایه گذاری کنند چرا که نمی دانند سرنوشت برجام چه خواهد بود از این رو انعقاد برجام باعث بهبود اقتصاد ایران در دو سال گذشته نشده است. به عنوان مثال در دوماه گذشته که ترامپ گفته است بار دیگر برجام را تایید نخواهیم کرد بیست درصد از ارزش پول ایران کاسته شده است. حتی اگر برجام لغو نیز نشود ایران احساس می کند که در این معامله مغبون شده است زیرا ایران تمام تعهدات خود را انجام می دهد اما آمریکایی ها طی دو سال گذشته تعهدات خود را انجام نداده اند و این مساله باعث می شود که امتیاز دادن در دیگر مسائل امر دشواری باشد.
احمد مجدیار کارشناس امور ایران در پاسخ به این سوال که اگر کشورهای اروپایی بتوانند تحریم های جدیدی علیه ایران وضع کنند آیا این اقدام ترامپ را از ایده خروج از برجام منصرف می کند؛ گفت: بر اساس قوانین اتحادیه اروپایی برای اعمال تحریم علیه کشورهای بیگانه باید اجماع اعضای اتحادیه اروپا محقق شود و کشورهایی مانند اسپانیا، ایتالیا و اتریش با این تحریم ها موافقت نکرده و گفته اند این اقدام به روابط تجاری آنها با ایران لطمه وارد می کند و دیگر اینکه این اقدام نمی تواند ترامپ را برای باقی ماندن در برجام قانع کند.
از سوی دیگر اروپایی ها می خواهند برجام را حفظ کنند و در جهت خروج از برجام و اعمال تحریم های بیشتر، با واشنگتن همرای نیستند. همچنین روابط آمریکا با روسیه خراب شده است و دولت ترامپ در آستانه آن قرار دارد که جنگی تجاری با چین به راه اندازد از این رو به هیچ وجه نمی توان روی حمایت روسیه و چین از آمریکا در زمینه اعمال تحریم های بیشتر علیه ایران، حساب کرد. این به معنای آن نیست که تحریم های آمریکا به اقتصاد ایران ضربه نمی زند اما این تحریم ها به اندازه ای نیست که ایران را مجبور به دادن امتیاز کند.
فیصل ابوصلیب استاد دانشگاه کویت گفت: در خصوص حمله نظامی آمریکا به ایران نوعی مبالغه وجود دارد. مشکلات مالی ای که برای آمریکا در پی مداخله در منطقه خاورمیانه و از جمله حمله به عراق به وجود آمده است این کشور را وا می دارد که خود را درگیر جنگ های خارجی نکند. همچنین ترامپ رئیس جمهور آمریکا یک بازرگان است و حساب سود و زیان را می کند و می داند که وقوع هرگونه جنگی به معنای وارد آمدن زیان های اقتصادی به آمریکا است.
احمد مجدیار مدیر بخش ایران انستیتو خاورمیانه واشنگتن نیز گفت: بولتون به طور علنی خواهان بمباران ایران شده است البته او خواهان حملات گسترده علیه ایران -بر خلاف آنچه بر افغانستان و عراق گذشت- نشده بلکه خواهان انجام حملات محدود علیه تاسیسات هسته ای ایران شده است. مشکل این است که حمله به تاسیسات هسته ای ایران می تواند زیان به تاسیسات زیربنایی ایران وارد کند اما دانش و توانمندی هسته ای ایران را از بین نمی برد. بنابراین هرگونه حمله نظامی علیه ایران نمی تواند راه حلی دائمی برای پایان دادن به برنامه هسته ای ایران باشد.
حامد موسوی استاد دانشگاه تهران گفت: آمریکایی ها گزینه نظامی را به عنوان یک تهدید و عامل باج خواهی مطرح می کنند و بسیاری از تحلیلگران ایرانی می دانند احتمال آنکه آمریکایی ها دست به یک جنگ تمام عیار علیه ایران بزنند بسیار ضعیف است، زیرا واشنگتن برای اجرای چنین عملیاتی، دارایی کافی ندارد، دولت کنونی آمریکا بدهی بسیاری دارد. علاوه بر این افکار عمومی آمریکا نیز از حمله به ایران حمایت نمی کند. با وجود این تصور می کنم یکی از سناریوهای ممکن در صورت نابودی برجام این است که اسرائیلی ها و نه آمریکایی ها به ایران حمله کنند و این اقدام با هدف کشاندن آمریکایی ها به جنگ با ایران صورت گیرد و هرچند که آمریکایی ها خواهان مداخله در این جنگ نیستند اما مجبور به دخالت می شوند و در نتیجه چنین احتمالی وجود دارد.
فیصل ابوصلیب کارشناس کویتی درباره اینکه آیا به غیر از این سه احتمال، احتمال دیگری نیز وجود دارد یا نه، گفت: به عقیده من سناریویی که بیش از همه محتمل است باقی ماندن بر وضعیت کنونی است. یعنی نه آمریکا از برجام خارج می شود، نه تحریم های بیشتری علیه ایران اعمال می شود بلکه هر چهار ماه تهدید به خروج از برجام صورت می گیرد. آمریکا همچنین بر تنش ها در منطقه دامن می زند و از وقوع درگیری منطقه ای سخن می گوید و از این طریق اموال سعودی و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس را به چنگ می آورد و اقتصاد ایران را تضعیف می کند و شرکت های تسلیحاتی آمریکا از این وضعیت بهره می برند.
احمد مجدیار نیز در پاسخ به سوال مشابه گفت: تصور می کنم لغو برجام پیامدهای وخیمی بر امنیت و ثبات منطقه خاورمیانه داشته باشد، بر این اساس بهترین سناریو برای واشنگتن باقی ماندن در برجام است اما در عین حال آمریکا با همکاری همپیمانان اروپایی اش و دیگر نیروها می کوشد نگرانی هایی را که درباره برنامه موشکی ایران وجود دارد بر طرف کند.
حامد موسوی نیز در پاسخ به همین سوال گفت: سناریویی که احتمال آن بیشتر است خروج واشنگتن از برجام است.
