غنا و موسیقی از منظر روایات(۳)

3. روایات در نکوهش شخص خواننده و نوازنده
 

علاوه بر روایاتی که در نکوهش غنا و موسیقی وارد شده، روایات دیگری نیز از پیشوایان معصوم اسلام (ع) رسیده است که عامل غنا و موسیقی (شخص خواننده و نوازنده) به عنوان انسان ملعون، پست و... معرفی شده است. در این قسمت، برخی از این روایات آورده می شود:

آوازخوان ملعون
 

1. در حدیث «احتمالاً حسن»، نصر بن قابوس می گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود:
المغنیه ملعونه، ملعون من اکل کسبها؛
زن خواننده و کسی که از کسب او بخورد، ملعون و مطرود از رحمت خداست.(1)
2. در حدیث دیگر از نصر بن قابوس آمده است: از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود:
المنجم ملعون، و الکاهن ملعون، والساحر ملعون، و المغنیه ملعونه، و من آواها و اکل کسبها ملعون، و قال (ع): المنجم کالکاهن، و الکاهن کالساحر، و الساحر کالکافر، و الکافر فی النار؛
منجم ملعون است، کاهن ملعون است، ساحر ملعون است و زن خواننده ملعون است و هم چنین کسی که او را منزل دهد و از کسب و درآمد او مصرف کند ملعون است. و فرمود: منجم مثل کاهن، کاهن مانند ساحر، ساحر مثل کافر و کافر در آتش دوزخ است.(2)

قیمت کنیز خواننده
 

3. در حدیث «صحیح» ابراهیم بن ابی البلاد می گوید: به امام کاظم (ع) عرض کردم: فدایت شوم، مردی از دوستان شما چند کنیز آواز خوان دارد که قیمت آنها چهارده هزار دینار می باشد، ثلث آن را برای شما قرار داده است که باید به شما تقدیم شود.
امام (ع) فرمود:
لا حاجه لی فیها؛ ان ثمن الکلب و المغنیه سحت؛
آن پول برای من لازم نیست؛ زیرا قیمت سگ ولگرد و کنیز خواننده سحت (باطل و حرام) است.(3)
4. هم چنین در توقیع شریف که به خط مبارک امام زمان (ع) به وسیله محمد بن عثمان (دومین نایب امام، در زمان غیبت صغری) برای اسحاق بن یعقوب (برادر شیخ کلینی صاحب کتاب کافی) صادر شده، آمده است:
اما ما سالت عنه - ارشدک الله وثبتک - من امر المنکرین لی - الی ان قال - و اما ما وصلتنا به، فلا قبول عندنا الا لما طاب وطهر، و ثمن المغنیه حرام؛
اما مسائلی که پرسیده ای - خدا تو را ارشاد نماید و در مقابل شبهات منکران ثابت قدم گرداند - (سپس پاسخ سؤالات را نوشته تا رسیده به موضوع پولی که به ایشان ارسال شده بود): و اما آن چیزی که فرستاده ای، پیش ما قبول نمی شود، مگر چیزی که طیب و طاهر (حلال بدون شبهه) باشد و قیمت کنیز خواننده حرام است.(4)
اگر چه در این چند حدیث تعبیر به «مغنیه» (زن خواننده) شده، ولی روشن است که مرد مغنی نیز همین حکم را دارد، هم چنان که در موارد دیگری که به «مغنی» تعبیر شده شامل زن نیز می گردد.

دور از رحمت خدا
 

5. در حدیثی از پیامبر (ص) می خوانیم:
خمسه لا ینظر الله الیهم یوم القیمه - الی ان قال: والمغنی؛
خداوند در قیامت به پنج طایفه نظر نمی کند و یکی از آنان مغنی (آواز خوان) است.(5)
شاید نگاه نکردن خدا حاکی از خباثت آنان و در نتیجه موجب شدت عذابشان باشد.

شیطان و مغنی
 

6. در روایتی که ابو امامه از پیامبر اسلام (ص) نقل کرده، چنین آمده است:
ما رفع احد صوته بغناء الا بعث الله شیطانین علی منکبیه یضربان باعقابهما علی صدره حتی یمسک؛
کسی صدایش را به آواز خوانی بلند نمی کند، مگر این که خداوند، دو شیطان بر او مأمور می کند که بر دو، دوش او سوار می شوند و با پاشنه پایشان بر سینه وی می زنند تا وقتی که از آواز خوانی باز ایستد.(6)
قرآن کریم نیز مضمون روایت را تأکید کرده است، آن جا که می فرماید:
(و من یعش عن ذکر الرحمن نقیض له شیطاناً فهو له قرین)؛ (7)
هر کس از یاد خدا روی گردان شود، شیطان را به سراغ او می فرستیم، پس همواره قرین اوست.

پست ترین فرد
 

7. در روایتی از امام صادق (ع) سؤال شد: پست ترین فرد کیست؟
فرمود:
من یشرب الخمر و یضرب بالطنبور؛
پست ترین فرد کسی است که شراب بخورد و ساز بزند.(8)
آری، نوازندگی نیز همانند شراب خواری، از عوامل پستی انسان شمرده شده است.

کسب آواز خوان
 

8. در روایتی از علی (ع) می خوانیم که پیامبر خدا (ص) فرمود:
بعثت بکسر المزامیر، و اقسم ربی عزوجل لا یشرب عبد فی الدنیا خمراً الا سقاه الله یوم القیامه حمیاً معذباً کان او مغفوراً. ثم قال (ص): کسب المغنی و المغنیه حرام، و کسب الزانیه سحت، وحق علی الله ان لایدخل الجنه بدناً نبت من السحت؛
مأمور شده ام که مزمارها را بشکنم، سوگند به پروردگارم ! هیچ بنده ای در دنیا شراب نمی خورد، مگر این که خدا در قیامت از حمیم (آب سوزان) جهنم به او می خوراند، چه معذب باشد و چه آمرزیده.
سپس فرمود: کسب و درآمد آواز خوان - مرد باشد یا زن - حرام است و کسب زناکار، سحت (حرام) است و برای خدا حق است بدنی که از حرام رشد کرده به بهشت راه ندهد.(9)
شاید مراد از جمله «به شراب خوار از حمیم جهنم خورانده می شود، اگر چه مورد آمرزش قرار گیرد» این باشد که، چنین فردی پیش از آن که به بهشت رود، از حمیم (آب سوزان) جهنم خورانده می شود و پس از آن مورد غفران خدا قرار گرفته و به بهشت می رود، و گرنه حمیم جهنم با بهشت تناسبی ندارد.

بی شرمی آواز خوان
 

9. در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است:
اما یستحیی احدکم ان یغنی علی دابته و هی تسبح؛
چرا بعضی از شما شرم نمی کند! و روی مرکبی که سوار شده آواز خوانی می کند، در حالی که آن حیوان تسبیح خدا می گوید. (10)
10. و در حدیث دیگر از آن حضرت روایت شده است:
لاتغنوا علی ظهورها، اما یستحیی احدکم ان یغنی علی ظهر دابته و هی تسبح؛
بر پشت مرکب سواری آواز نخوانید، آیا بعضی از شما حیا نمی کند پشت مرکبش آواز می خواند؟ در حالی که آن حیوان به تسبیح خدا مشغول است.! (11)
از حدیث های بالا دو مطلب استفاده می شود:
الف) همه موجودات، حتی حیوان سواری مانند: اسب، الاغ و شتر نیز مشغول تسبیح خداست، که در قرآن کریم نیز آیاتی بر این مطلب دلالت دارد، آن جا که می فرماید:
(تسبح له السموات السبع و الارض و من فیهن و ان من شیء الا یسبح بحمده و لکن لاتفقهون تسبیحهم)؛
آسمان های هفت گانه و زمین و کسانی که در آنها هستند، همه تسبیح او می گویند، و هر موجودی تسبح و حمد او می گوید؛ ولی شما تسبیح آنها را نمی فهمید.
ب) شخص آوازخوان بسیار بی حیا و بی شرم است؛ زیرا نه از خدا شرم می کند، نه از فرشتگان و نه از بندگان خدا، بلکه با کمال بی شرمی آواز خوانی می کند! در بی شرمی او همین بس که مرکب وی (اسب، الاغ و...) مشغول تسبیح خدا، و او مشغول معصیت خداست! و از این عمل شرم نمی کند و به خوانندگی می پردازد.

نماز آواز خوان
 

11. از ابن مسعود روایت شده است: هنگامی که پیامبر خدا (ص) شنید مردی آواز خوانی می کند، سه بار فرمود:
لا صلاه له، لا صلاه له، لا صلاه له؛ (12)
نمازش قبول نیست، نمازش قبول نیست، نمازش قبول نیست.

عدم قبولی دعای اهل موسیقی
 

12. از نوف بکالی نقل شده: در یکی از شب ها علی (ع) را دیدم که برای عبادت از بستر خود خارج شد، نگاهی بر ستارگان آسمان افکند. سپس به من فرمود:
ای نوف ! خوابی یا بیدار؟ عرض کردم: بیدارم. فرمود:
ای نوف! خوشا به حال پارسایان در دنیا، متمایلان در آخرت؛ آنان که زمین را فرش، خاکش را بستر، آب آن را عطر و قرآن را همچون لباس زیرین و دعا را لباس رویین قرار دادند، سپس دنیا را به روش مسیح (ع) طی کردند.
و فرمود:
یا نوف! ان داود(ع) قام فی مثل هذه الساعة من اللیل، فقال: انها لساعة لا یدعو فیها عبد الا استجیب له الا ان یکون عشاراً، او عریفاً او شرطیاً، او صاحب عرطبة، او صاحب کوبة؛
یا نوف ان داود (ع) در چنین ساعتی از خواب برخاست و گفت: این همان ساعتی است که هیچ بنده ای در آن دعا نمی کند جز این که مستجاب می شود، مگر آن که مأمور جمع مالیات برای حاکم ظالم، یا جاسوس مخفی او، یا مأمور انتظامی او، یا این که نوازنده ساز و طنبور و یا دایره و طبل بوده باشد.(13)

چگونگی حشر اهل موسیقی
 

13. در روایتی از پیامبر خدا (ص) می خوانیم:
یحشر صاحب الطنبور یوم القیامه و هو اسود الوجه، و بیده طنبور من نار، و فوق رأسه سبعون الف ملک بید کل ملک مقمعه یضربون رأسه و وجهه و یحشر صاحب الغناء من قبره اعمی، و اخرس و ابکم، و یحشر الزانی مثل ذلک و صاحب المزمار مثل ذلک، و صاحب الدف مثل ذلک؛
صاحب طنبور، در قیامت رو سیاه محشور می شود، در دست او طنبوری از آتش است و هفتاد هزار ملک (از مأمورین عذاب ) بالای سر او قرار می گیرند و در دست هر کدام عمودی است که بر سر و صورت او می زنند، صاحب غنا (آواز خوان و شنونده آن) از قبرش کور و کر و لال برانگیخته می شود. زناکار، صاحب مزمار و صاحب دایره نیز همانند او محشور می شوند.(14)

ناراحتی پیامبر از گناه خواننده و نوازنده
 

14. صفوان بن امیه می گوید: در خدمت پیامبر (ص) بودیم که مردی به نام عمرو بن مره عرض کرد: یا رسول الله ! خداوند شقاوت و بدبختی را برای من حتمی کرده است به گونه ای که مخارجم را نمی توانم تأمین کنم مگر از راه دایره زدن! شما اجازه بدهید من خوانندگی و نوازندگی بکنم بدون این که گناه دیگری بر آن بیفزایم.
حضرت با ناراحتی فرمود: اجازه داده نمی شود و هیچ کرامتی برای تو نیست، تو دروغ میگویی ای دشمن خدا ! روزی تو را خدای مهربان از راه حلال مقدر فرموده است و تو آن را از راه حرام به دست می آوری و به جای رزق حلال قرار می دهی ! برخیز و برو به درگاه خدا توبه کن. آگاه باش! اگر دیگر از این کارها بکنی، تو را به سختی خواهم زد، سرت را می تراشم و از میان قبیله ات تبعید و اموالت را برای جوانان مدینه حلال می کنم تا غارت کنند.
صفوان می گوید: وقتی که عمر و با شرمساری بلند شد و رفت، حضرت فرمود:
اینها معصیت کارانند (هولاء العصاة). هر کدام بدون توبه بمیرد، روز قیامت در حال عریان محشور می شود و نمی تواند سر پای خود قرار گیرد؛ هر چه سعی می کند بایستند، دوباره به زمین می خورد (کلما قام صرع).(15)
با توجه به صراحت آیه شریفه قرآن که، رسول گرامی اسلام (ص) دارای خلق عظم بوده(16) و نسبت به مؤمنان بسیار رئوف و مهربان می باشد. (17) در ابتدای نظر به ذهن می آید که این روایت مخالف قرآن بوده وبا روش پیامبر رئوف و مهربان موافق نمی باشد!؟
ولی باید توجه داشت، همان طوری که دکتر معالج و علاقه مند به سلامت مریض وقتی مشاهده کند که، یک مریض با داشتن مرض مهلک و خطرناک از استعمال دارو سرپیچی نموده و اهمیت موضوع را درک نمی کند، ناگزیر با وی به جای ملاطفت و مهربانی از در خشونت و بدرفتاری وارد می شود.
رسول گرامی نیز در برابر شخصی که به یک مرض مهلک و خطرناک و یک گناه خانمان سوز مبتلا شده و در عین حال نمی تواند اهمیت و بزرگی آن را درک کند و اصرار دارد که رسول خدا نیز اجازه آلودگی به چنین گناهی را به او بدهد، این جاست که رسول خدا (ص) قیافه خشونت آمیز به خود گرفته و او را توبیخ و تهدید می کند، آری، توبیخ و خشونت در چنین مقامی هر چه بیشتر باشد دلیل بر علاقه و محبت شدید به طرف خطاب است، نه دلیل بر کدورت و بی علاقگی.

رابطه نوازندگی با نفاق
 

15. کلیب صیداوی می گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود:
ضرب العیدان ینبت النفاق فی القلب، کما ینبت الماء الخضره؛
نواختن آلات موسیقی، نفاق را در دل می رویاند همانند رویاندن آب سبزی را.(18)

هلاکت خواننده و نوازنده
 

16. در حدیثی از حضرت علی (ع) می خوانیم:
طرق طائفهً من بنی اسرائیل لیلاً عذاب، فاصبحوا و قد فقدوا اربعه اصناف: الطبالین و المغنین، و المحتکرین للطعام، و الصیارفه آکله الربا منهم.
بر طایفه ای از بنی اسرائیل، شب هنگام بلایی نازل شد، صبح فهمیدند چهار گروه از میان آنان گرفتار عذاب الهی گشته و هلاک شده اند که عبارت بودند از: طبل زنان، آوازخوانان، احتکار کنندگان مواد غذایی و صرفان رباخوار.!(19)

نفرین طنبور بر نوازنده خویش
 

17. نقل شده است: حضرت علی (ع) اطلاع یافت که مردی ساز می زند، امام او را از آن عمل زشت باز داشت و ساز او را شکست، سپس از وی خواست توبه کند، او نیز پذیرفت و توبه کرد. سپس فرمود: آیا می دانی هنگامی که ساز نواخته می شود چه می گوید؟
عرض کرد: نه، البته وصی پیامبر داناتر است.
فرمود: ساز در هنگام نواخته شدن می گوید:

ستندم ستندم ایا صاحبی
ستدخل جهنم ایا ضاربی(20)

به زودی پشیمان شوی ای دارنده من
داخل دوزخ شوی ای نوازنده من

نفرین کبوتر بر خوانندگان و نوازندگان.
 

18. در روایت آمده است: روزی امیر مؤمنان علی (ع) در مسجد کوفه نشسته بود مردی شامی برخاست و سؤال هایی مطرح کرد. از جمله پرسید: معنای هدیر (تکرار صدای )کبوتر چیست؟
حضرت فرمود:
تدعو علی اهل المعازف و القیان و المزامیر والعیدان؛
بر نوازندگان موسیقی و آواز خوانان نفرین می کند.(21)
آن چه در بعضی روایات از امام صادق (ع) آمده است که کبوتر، بر قاتلان امام حسین (ع) لعن و نفرین می کند، (22) منافانی با این روایت ندارد، زیرا در زمان حضرت علی (ع) امام حسین (ع) شهید نشده بود و در زمان امام صادق (ع) حضرت شهید شده بود و اشکالی ندارد که کبوتر از طرف خدا مأمور شود تا زمان شهادت امام حسین بر اهل موسیقی و سپس بر قاتلان آن حضرت لعنت کند. یا این که بگوییم نوع کبوترها فرق می کند؛ آن کبوتری که بر قاتلان امام حسین (ع) لعنت می کند کبوتر راعبی است (هم چنان که در حدیث با این نام آمده است) و کبوتری که بر اهل موسیقی نفرین می کند غیر راعبی است.)

پی نوشت ها :
 

1. وسائل الشیعه، ج 17، ابواب ما یکتسب به، باب 15، ص 121، حدیث 22147 (4). در سند این حدیث اسحاق بن ابراهیم توثیق نشده (احتمالاً برادر علی بن ابراهیم قمی صاحب تفسیر قمی باشد ) بقیه رجال سند همه توثیق شده اند.
2. جامع احادیث شیعه، ج 22، ص 241، ابواب ما یکتسب به، باب 20، حدیث 31966 (6)؛ بحار الانوار، ج 100، ص 58.
3. وسائل الشیعه، ج 17، ابواب ما یکتسب به، باب 16، ص 123، حدیث 22152 (4). «شاید تعبیر به «سحت» برای بیان شدت حرمت باشد.»
4. همان، حدیث 22151 (3).
5. جامع احادیث، ج 22، ص 233، ابواب ما یکتسب به، باب 19، حدیث ( 18) 31935.
6. همان، ص 236، حدیث 31948 ( 31).
7. زخرف ( 43) آیه 36.
8. وسائل الشیعه، ج 17، ص 314، ابواب ما یکتسب به، باب 100، حدیث ( 11) 22636.
9. کنز العمال، ج 15، ص 226، حدیث 40689.
10. بحارالانوار، ج76، ص246؛ وسائل الشیعه ج11، ص 419، ابواب آداب السفر، باب 37، ح2(15150).
11. وسائل الشیعه، ج 11، ص 419، آبواب آداب السفر، باب 37، ح 3 ( 15151).
12. نظره الاسلام الی الموسیقی و الغناء، ص 41، به نقل از نیل الاوطار، ج 8، ص 264.
13. نهج البلاغه، حکمت 104.
14. جامع احادیث، ج 22، ص 247، باب 21، حدیث 10 ( 31986 )؛ بحار الانوار، ج 76، ص 253، باب المعازف والملاهی، حدیث 12.
15. سنن ابن ماجه، ج 3، ص 265، حدیث 2613؛ کنز العمال، ج 15، ص 221، حدیث 40671.
16. قلم ( 68) آیه 4.
17. توبه (9) آیه 128.
18. فروع کافی، ج 6، ص 434، کتاب الاشربه، باب الغناء،حدیث 20.
19. مستدرک الوسائل، ج 13، ابواب ما یکتسب به، باب 78، حدیث 12؛ جعفریات، ص 27، حدیث 1154.
20. جامع احادیث شیعه، ج 22، ص 248، ابواب ما یکتسب به، باب 21، حدیث 15 ( 31991).
21. همان، ص 249، حدیث 22 ( 31998).
22. وسائل الشیعه، ج 11، ص 519، کتاب الحج، ابواب الدواب، باب 33، حدیث 1( 15425) و 3 ( 15427).
 

منبع: موسیقی وغنا از دیدگاه اسلام.