نگاهی به انگیزه های قیام علامه بلخی...

حجت الاسلام سید غلام حسین موسوی از رهبران جهای افغانستان
درآمد
علامه شهید سید اسماعیل بلخی از مفاخر بزرگ اسلام در افغانستان، برای همیشه بر تارک این سرزمین قهرمان پرور خواهد درخشید. او هیچ گاه بر مبنای گرایشات قومی و نژادی حرکت نکرد، و همواره برای تحقق عدالت اجتماعی، توسعه متعادل برای همه افغان ها مجاهدت ورزید. آثار و اندیشه های بجای مانده از علامه بلخی نشان می دهد که فقرزدایی، تحکیم پایه های وحدت ملی و تجهیز افغان ها به سلاح علم و دانش و رهایی از قید و بند استبداد حاکم و در نهایت تأمین استقلال واقعی افغانستان از جمله اهداف و اولویت های فکری و کاری او بوده است. این مقاله بخشی از اهداف مبارزات شهید بلخی را آشکار می کند:
درباره جوانب گوناگون زندگی شخصیت مبارز و اندیشمند والا مقام علامه سید اسماعیل بلخی زیاد صحبت شده و مقالات فراوانی نیز نگاشته شده که او چه اهدافی را دنبال می کرده است؟ بلخی در مورد حکومت های موجود در افغانستان معتقد بود که این حکومت ها نه با رأی مردم و نه بر اساس معیارهای اسلامی، بلکه با قدرت سرنیزه به قدرت رسیدند. حکومت های خاندانی بوده که یا با عموم ملت درگیر بوده یا سرداران درجه یک شاهان خانه جنگی داشتند.
برخی از این حکومت ها به طور آشکار با اسلام مخالفت نمی کردند، و علمای دین را در کنار خود قرار داده بودند تا در موقع لزوم با فتوای آن ها حکم قتل عام ها را به مورد اجرا بگذارند. در تاریخ معاصر، بارزترین و طولانی ترین حکومت در افغانستان دوره ظاهر شاه بود که از سال 1313 تا 1352 قدرت را در چنگ داشت و شهید بلخی در همین دوره ظهور کرد و پرچم مبارزه را برافراشت.
وظیفه حکومت به وجود آوردن نظم عمومی، برقراری امنیت و برنامه ریزی به منظور توسعه در زمین یا کشوری بر اساس خواست همه انسان ها می باشد. چه انسان موجودی است که فطرت مدنی دارد، و مکلف است به صورت اجتماعی و قراردادی زندگی کند. این همبستگی اجتماعی فقط در چارچوب یک دولت محدود نیست که به داشتن رابطه با همه دول جهان نیاز دارد. ارسطو در مورد دولت می گوید: «دولت از مقتضیات طبع بشر است. چون انسان دارای فطرت مدنی است و ناچار است که به صورت اجتماعی زندگی کند. لذا کسی که وجود دولت را نفی می کند یا انسان وحشی است یا موجود برتر از انسان که نیازی به دولت ندارد».
بزرگترین دلیل انکارناپذیر سیره عملی پیامبر اکرم (ص) در دوران نبوت چه در مکه و چه در مدینه تشکیل پایگاه نظامی و مقر اداری بود که آن را «مسجد» نامید. در مکه مکرکه به منظور استحکام پایه های اسلام تلاش خود را روی جذب کادرهای قوی متمرکز نمود. در مدینه منوره نیز از بدو ورود به این شهر دستورات اجرایی حکومتی صادر کرد، و برای امپراتوری های بزرگ وقت فرمان ها و پیامهای متعدد فرستاد و آنان را به پذیرش اسلام فراخواند. چنانچه به فرمان ها و عزل و نصب ها و پیمان های سازماندهی سپاه و قراردادهای بین المللی در طول دوران مدینه نگاه کنیم جای شکی باقی نمی گذارد که ایشان تمامی خصلت های یک حکومت و دولت را که امروز از آن برداشت داریم پیاده کرده بودند. امضاء قراردادها اعزام نمایندگان از اموراتی می باشد که مو به مو انجام می گرفت و جای هیچگونه شک را باقی نمی گذاشت.
بر اساس این دیدگاه علامه بلخی قیام می کند، تا مفهوم حکومت اسلامی را عملاً نشان دهد. چرا که کسانی که در آن مرحله حکومت می کردند، اسلام را سپری برای پنهان کردن خیانت شان به حکومت قرار داده بودند. او با بیان وضعیت نابسامان افغانستان به قیام خود مشروعیت بخشید. وضعیت آن روز افغانستان ایجاب می کرد تا کسی پیدا شود که بتواند ضمن برشمردن خیانت ها و مفسده جویی ها که روز به روز دامن گیر کشور عقب مانده افغانستان می شد، هشدار جدی دهد. شهید بلخی وضعیت کلی را چنان دقیق زیر نظر داشتند که هر کس نمی توانست اینگونه بیان کند:

حاجتی نیست به پرسش که چه نام است اینجا
جهل را مسند و بر فقر مقام است اینجا

شهید بلخی از نادانی و فقر عمومی رنج می برد، و علت انواع عقب ماندگی ها را در ناآگاهی و نادانی می دانست. کوشید مردم را متقاعد کند تا فرزندان شان را به مدارس رسمی بفرستند تا جامعه از این عقب ماندگی نجات پیدا کند. در شرایطی که ملت های جهان از منابع طبیعی و معندی شان بهره مند بودند و با تکیه بر علم به صنعت و تکنولوژی دست می یافتند، شاه افغانستان به منظور تداوم سلطنت خود سعی داشت مردم را در نادانی و عقب ماندگی نگه دارد. ولی بلخی با درک همین مقصد شوم دیدگاه خود بیان می کند:

دیگران را به فلک سبقت و دانش بدوام
رفتن ما به عقب هم بدوام است اینجا

او در مورد خوشگذرانی عوامل سلطنت و گسترش رشوه خواری به نام هدیه در ادارات دولتی، به خصوص میان مسئولان دولتی اینگونه اظهار نظر کرده است:

مجلس گرم به سالون مجلل در قصر
نیست بر غفلت شان حاجت برهان امشب

آن یکی خوش که فلان تاجر لوکس از خارج
هدیه آرد به من از همه سامان امشب

آن یکی خنده به لب داشت که از طرف هرات
کرک خوب آمده و پسته خندان امشب

شاد یک سفله که از خاطر جلب نظرم
دو لک افغانی فرستاده حکمران امشب

هر یکی در صدد اخذ فمن یعمل بود
از وزیران و رئیسان و مدیران امشب

علامه بلخی با انتقاد از چشم پوشی مقام های دولتی نسبت به آزادی های بی حد و مرز زنان و اینکه چگونه زنان حجاب را از دست می دهند و به گردش روز و خوشگذرانی می گذرانند، با طنز غلیظ اما جدی و قاطع اینگونه هشدار می دهد:

هست آوازه گمانم که غلط هم نبود
سرمه را یخ زده در چشم غزالان امشب

خنک امش به شوخی نپذیرد خواهر
چادر خویش بکش خوب به پایان امشب

سال ها زندگی ما و تو در پرده گذشت
شده میوند سرک علت نقصان امشب

خواهرک پرده نگه دار که در چادر دهی
کره را یخ زده در اشکم مادیان امشب

ناکارآمدی و بی تدبیری مسئولان دولتی در به کار انداختن سرمایه های عظیم کشور که در هر گوشه و کنار به وفور یافت می شوند، یکی دیگر از دردهای شهید بلخی است که در سروده ها و گفتارش آشکار است. تا جایی که می گوید:

شرم است که شد رنگ لب و شانه ما قرض
شیر و ککو (کاکائو) و مسکه صبحانه ما قرض

کوه ها سنگ ذغال است به زمین نفت ولی

چوب محروق نیابند به کوپان امشب

مگر از صحنه بوستان طبیعت دوریم
پخته شد میوه هر کشور و خام است اینجا

مصداق دیگر این اعتراض معروف است که می گوید:

سال ها دل طلب جام جم از ما می کرد
آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می کرد

زمانی که زمامدار به بیراهه می رود، و از خط اصیل اسلام و ملت دور می شود در حقیقت قبله حقیقت و تحقیق را گم می کند. لذا شهید بلخی با سوز و گداز می سراید:

گم گشت چو از رهبر ما قبله تحقیق
از منکر هر قبله کند قبله نما قرض

همه این فریادها به خاطر این است که کشور به جای اینکه روی پای خود بایستد، و به خود کفایی برسد، به دست بیگانگان نابود می شود. لذا بلخی قهرمان زد و بند مسئولان نظام را به نظم در می آورد و می سراید:

بعد آمد سخن چند ز دکان به میان
گفت آن پیرک هوشیارک لرزان امشب

بهتر آنست به امریکه فروشیم وطن
تا ضمانت کند آینده مایان امشب

دیگری گفت که امریکه بدور است ز ما
در کف روس گذاریم گروگان امشب

دگرش گفت که پس وعده به ملت چه دهیم؟
گفته شد نقل بزک با جو لغمان امشب

در آن دوره وجود جناح بندی در داخل دربار ظاهر شاه آشکار بود، و این جناح بندی باعث شده بود که افرادی مانند داود خان صدر اعظم در تشکیل باند چپی های طرفدار شوروی نقش فعال داشته باشد، که همین گرایش باعث بدبختی ملت گردید، و سرانجام به تجاوز ارتش سرخ به افغانستان منجر شد. شهید بلخی تیغ تیز حمله خود را متوجه علت العلل درماندگی ملت افغانستان که همانا درباریان می باشند می کند و اینگونه فریاد بر می آورد:

داده دزدان بهر خود شاهی لقب
در کف یغماست هست و بود شرق

فکر مجموع درین قافله جز حیرت چیست
زانکه اندر کف یک دزد زمام است اینجا