وفادار اما نجس

اسلام درباره سگ و نگهداری آن چه نظری دارد

خانواده، نهاد مظلوم جامعه مدرن است. مدرنیسم، بشر را از اولین، اصلی ترین و مهم ترین نهاد اجتماعی بشری دور کرد و طبیعتاً نتوانست جانشین مناسبی برای خلاء وجود خانواده و روابط خانوادگی بیابد. نیاز به ایجاد ارتباط عاطفی که همواره در بشر وجود داشته، انسان مدرن را به ارتباط با حیوانات وادار کرد. این روزها حیوانات و به خصوص سگ ها در دنیا ملجأ و پناهگاه ارتباطی انسان های مدرن هستند؛ ارتباطی که شرع اسلام به حرام بودن آن تأکید دارد.

خیابان اصلی

هر چند اخیراً ورود سگ ها به خیابان ها و معابر عمومی ممنوع شده، اما به زحمت می توان کله سگ سیاه کوچکی را از پنجره ماشین شاسی بلندش دید. اینجا خیابان ولی عصر (عج) است. بالای پارک وی؛ درست وسط ترافیک عصر. اسم خودش شایان است و در دانشگاه آزاد مهندسی برق می خواند، اسم سگش را هم گذاشته «ژولا». سگش را حتی از ماشین شاسی بلندش بیشتر دوست دارد و این طور که می گوید به اندازه اعضای خانواده اش دوست دارد! می گوید سگش تا به حال بیشتر از هزینه های جانبی ماشین گرانقیمت برای او خرج برداشته. وقتی علت این همه علاقه به سگش را می پرسم چهره اش در هم می رود و می گوید: «این سگ هیچوقت به من نارو نمی زند. سگ هیچوقت نارفیق نیست. من دوستش دارم؛ به خاطر اینکه توقعی از من ندارد و من هم توقعی از او ندارم. او همیشه کنار من است!» این مهم ترین دلیلی است که پسر بیست و چند ساله تهرانی برای مؤانست با سگ گرانقیمتش به «آیه» می گوید.
رفیق قدیمی شایان که بالاتر از پارک وی به او می پیوندد، نگاه دیگری دارد. او حیوانات را دوست دارد و از آنها احتراز نمی کند اما معتقد است برای نگهداری هر حیوانی، دلیل قانع کننده ای باید وجود داشته باشد. از نگاه او، حتی نگهداری پرنده ها در قفس باید دلیل عقلانی داشته باشد.

کتاب

شرع در زمینه نگهداری سگ ها موضع دیگری دارد. از نگاه شرع، «همدم» بودن و «وفادار» بودن سگ و دلایل دیگری از این دست، علت حلال بودن و آزاد بودن همزیستی با آن نیست. موضع سختگیرانه شرع البته بر مبنای علم و با دلالت عقلی است. هر چند لازم به ذکر است که در این نگاه سختگیرانه «اعتدال» رعایت شده؛ یعنی آنچنان که بر نجس العین بودن این حیوان تأکید شده، در استفاده عقلایی و منطقی آن محدودیتی اعمال نشده است.
سگ در فقه اسلامی عین نجاست است؛ این عبارت کوتاه حاوی پیام های زیادی است. این یعنی سگ، حتی با شستن پاک نمی شود و در ذات خود و فی نفسه نجس است. آنچنان که علامه حلی در نهایه الاحکام نقل کرده است؛ عذافر از امام صادق (ع) درباره نوشیدن و وضو گرفتن با پس مانده آبی که بعضی از حیوانات مثل گوسفند، گاو، شتر، الاغ، اسب، استر و درندگان نوشیده اند، سوال کرد. امام فرمود: بنوش و وضو بگیر. سپس از سگ سؤال کرد، امام فرمود: نه! پرسید: آیا او یک درنده مثل دیگر درندگان نیست؟ فرمود: نه به خدا او نجس است.
یا در روایت دیگری از امام صادق (ع) که سید مصطفی حسینی دشتی در «معارف و معاریف» نقل کرده است، آمده: همانا خداوند نیافرید خلقی را که نجس تر از سگ باشد.
ماجرای نجاست ذاتی سگ از منظر شرع تا بدانجا حساس می شود که امام صادق (ع) می فرمایند: سگ پلید و نجس است. از اضافه آبی که آشامیده نباید وضو گرفته شود. آن آب را دور بریز و ظرف را بار اول با خاک و سپس با آب بشوی.

سگ در دیگر مذاهب اسلامی

از این دست روایات در خصوص سگ در کلام معصومین به وفور یافت می شود؛ حتی در سایر مذاهب اسلامی نیز اجماع عالمان آن بر نجاست سگ هاست.
شافعیه و حنابله نیز اعتقاد دارند که این ظرف باید هفت بار تطهیر شود که یک بار آن، با خاکمال کردن انجام می شود.

همه سگ ها نجس هستند

شرع بین انواع سگ و نجاست آنها تفاوتی قائل نمی شود. حکم همه سگ ها از دید شرع یکی است. گروهی تصور می کنند تنها سگ هایی نجس هستند که نگهداری از آنها به حکم شرع نهی شده؛ مانند سگ های ولگرد. در صورتی که محمد بن مسلم از امام صادق (ع) در مورد سگ سلوقی (یک نوع سگ شکاری معروف یمنی) سوال کرد و حضرت در پاسخ فرمود: چنانچه او را لمس کرده ای دستت را بشوی. بنابراین سگ های شکاری و نگهبان که استفاده عقلایی دارند و از آنها استفاده منطقی می شود همان قدر نجس هستند که سگ های تزئینی و آپارتمانی.

سگ و مضرات آن از دید علم

تأکید شرع مقدس بر عدم مؤانست با سگ آنچنان که حجت الاسلام و المسلمین حسین الادری، محقق و پژوهشگر می گوید ممکن است هم اکنون اثبات علمی نشود. او در این خصوص اعتقاد دارد: در پس هر امر و نهی ای، مصلحت و مفسده ای است که گاهی اوقات به خاطر اندک اطلاعات علمی، به مفاسد و مصالح آن پی نمی بریم. البته در عین حال پذیرش آن از روی تعبد منافاتی با عقلانیت ندارد. همان طور که ما بدون اینکه از پزشک در مورد خصوصیات داروها سؤالی نماییم به دستوراتش عمل می کنیم و هیچکس به خاطر این عمل، ما را به نادانی محکوم نمی کند زیرا ما به علم و دانش و تخصص پزشک اعتماد کرده ایم و می دانیم که او جز معالجه و بهبود ما منظور دیگری ندارد. احکام و مقررات دینی هم نسخه هایی است که پیامبران الهی و پیشوایان دینی از طرف خدا برای بشر آورده اند و جز سعادت و خوشبختی بشر منظور دیگری ندارند.
حجت الاسلام الادری یکی دیگر از علت های فهم حرام بودن مؤانست با سگ ها را جلوگیری از انس گرفتن انسان با سگ و در نتیجه غفلت از اطرافیان می داند.

همزیستی با سگ ها به جای از هم گسیختگی کیان خانواده

الادری در مقاله ای که در این خصوص منتشر کرده، می نویسد: وفاداری سگ سبب جلب توجه انسان شده است و در دنیای امروزی که همواره شاهد بی وفایی انسان ها به یکدیگر هستیم، گروهی برای جبران این خلاء عاطفی به این حیوان ابراز علاقه می کنند.
حجت الاسلام الادری همچنین با اشاره به مدرنیزم و تأثیرات آن در روابط خانوادگی و نیاز انسان به ارتباط و ایضا از هم گسیختگی روابط خانواده ها در عصر مدرنیته تصریح می کند: در عصر جدید که خانواده ها با مشکل کار بیش از حد افراد خانه و کم بودن تعداد فرزندان و اعتماد کم اعضای خانواده به یکدیگر مواجهند و به هنگام تنهایی مجالی برای عواطف و انس با یکدیگر و برای دوران پیری یاوری
نمی یابند، خانواده های متمول و ثروتمندی وجود دارند که فرزندان آنها دارای زندگی و اشتغالاتی هستند و والدین یا یکی از آنان، تنها در گوشه خانه های بزرگ و زیبا به سر می برند و برای رفع تنهایی، سگی پرورش یافته و مؤدب را با خود همدم می کنند و محبت و عاطفه خود را نثار او می نمایند و او را همچون کودک خود در بغل می گیرند. سگ در مقابل، با وفاداری و همراهی کامل نزد آنان است و حتی کارهایی نظیر خرید خانه را انجام می دهد و صاحب او، گاه به خاطر نداشتن فرزند و گاه به خاطر ناراحتی از فرزندان، تمامی یا سهم زیادی از دارایی اش را به حیوان می بخشد یا آن را وارث خود می سازد! او در پایان نتیجه می گیرد: سگ موجودی دارای شعور و همتراز با انسان قرار می گیرد تا بهترین عواطف انسانی در پای او ریخته شود.
نهایتاً سگ با همه «وفاداری» و همزیستی مسالمت آمیز با انسان مسکن حقیری است که انسان مدرن برای درد دوری از اصالت و حقیقت گمشده ای به نام «انسانیت» از آن استفاده می کند؛ مسکنی که شرع و علمای آن و معصومین و اقربا متفق القول بر «نجاست ذاتی» آن تأکید کرده اند؛ مسکنی که ممکن است هنوز میزان ضرر عقلانی آن مشخص نباشد و با گسترش علم معلوم گردد.

تجارت و سگ

وقتی موضوع معامله ای حرام باشد طبعاً خود معامله هم حرام خواهد بود. معقول هم همین است. آیت الله مکارم شیرازی در وب سایت دفتر اطلاع رسانی خود در این زمینه این گونه فتوا داده اند؛ یکی از انواع معاملات حرام، معامله عین نجاست است؛ یعنی اگر چیزی نجس است، معامله آن حرام است. علما وقتی نظرشان این است که سگ نجس است، خود به خود معامله آن هم حرام می شود. اما اغلب علما معتقدند اگر معامله عین نجاست، منفعت و سود عقلایی داشته باشد، در آن مورد، حرمت برداشته می شود. حکم تحریم خرید و فروش، دایر بر مدار منفعت و سود «عقلایی» است، نه نجس و پاک بودن. یعنی اگر شیئی سود عقلایی داشته باشد معامله اش جایز است والا جایز نیست؛ چه نجس باشد چه طاهر.
بنابراین نجاست شیء نقشی در حرمت معامله آن ندارد. در این خصوص می توان به «خون» اشاره کرد. خون فی نفسه و بالذات نجس است اما فروش آن در صورت وجود منفعت عقلایی بلااشکال است. به همین ترتیب خرید و فروش اجزا و لوازم جانبی که مربوط به سگ هاست نیز مشمول همین قاعده می شود.
طی تماسی که با دفتر آیت الله العظمی صافی گلپایگانی داشتیم و در این خصوص از مسئول دفتر ایشان سوال کردیم، پاسخ بر حرمت این گونه معاملات بود. همچنین دفتر مرحوم آیت الله بهجت نیز به «آیه» گفتند: این گونه معاملات اشکال دارد.

مضرات علمی نگهداری سگ

بعضی از مشکلات ناشی از نگهداری سگ ها که علم توانسته آنها را اثبات کند بیماری های خطرناکی است که توسط «سگ» به انسان منتقل می شود؛ از جمله میکروب خاصی که موجب سکته، سرگیجه و صداع در انسان می شود. یکی از این میکروب ها در 69 درصد موارد به کبد، 11 درصد موارد به اعضای سفلی و 8 درصد موارد به پوست، عضلات و خلاصه کلیه، طحال و مغز انسان آسیب می رساند. سگ عامل مهم سرایت بیماری «سل» نیز هست. یکی از دانشمندان بزرگ فرانسه به نام «نوکارد» ثابت کرده که احتمال سرایت سل از انسان به سگ و از سگ به انسان خیلی زیاد است و ضمناً ثابت کرده که سگ های شهری زیاد دچار سل می شوند. باکتری سل از طریق تنفس و جهاز هاضمه به بدن سگ وارد می شود زیرا باسیل های کخ یعنی باکتری سل که همیشه در کثافات وجود دارد توسط سگ لیسیده می شود. اگر سگ در خانه یک مسلول باشد برای سایر اعضای آن خانه و تمامی آن شهر خطرناک است.
منبع: نشریه همشهری آیه شماره 9