سندروم تخمدان پلی کیستیک و رژیم غذایی (۱)

معصومه جباری ، توحید حسنعلی لو؛ دانشجویان کارشناسی ارشد علوم تغذیه ، دانشگاه علوم پزشکی تبریز

سندرم تخمدان پلی کیستیک یا به اختصار ,   PCOS (polycystic ovary syndrome)  , با میزان شیوع حدود 11 درصد در جوامع مختلف ظاهرا شایع‌ترین بیماری اندوکرین در زنان در سن باروری است. شیوع دقیقی از این سندروم در کشورمان تعیین نشده اما گزارش‌های پراکنده از شیوع 7 تا20 درصدی وحتی 40 درصدی آن در میان زنان در سنین باروری حکایت دارد.

این سندرم با وجود دو معیار از سه معیار:  عدم تخمک گذاری یا الیگواوولاسیون ، شواهد بالینی یا آزمایشگاهی افزایش سطوح آندروژن ها (گروهی از هورمون‌های جنسی که مهمترین‌شان تستوسترون است) و نمای تخمدان پلی کیستیک در سونوگرافی تشخیص داده می شود. این سندروم از شایع ترین اختلالات غدد درون ریز زنان در سنین باروری و همچنین شایع ترین علت ناباروری ناشی از اختلالات تخمک گذاری است  . این سندرم می‌تواند با عوارض مختلفی در فرد مبتلا همراه باشد که مهم ترین عوارض آن در سنین نوجوانی و دوران بلوغ به صورت آمنوره (فقدان عادت ماهانه)، الیگومنوره ، رشد بیش از حد موهای زائد (هیرسوتیسم), آکنه و چاقی بروز می کند.

این سندرم با طیف وسیعی از اختلالات تولید مثلی، متابولیکی و روان شناختی همراه است و مبتلایان به آن در مقایسه با افراد سالم در خطر بالایی برای ابتلا به دیابت نوع دو، پر فشاری خون , بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان آندومتر و دیابت بارداری در سال های آتی زندگی خود روبرو هستند. گرچه فرضیات مختلفی برای  علت این بیماری مطرح شده هرچند که اتیولوژی این سندروم هنوز نامشخص است. یک فرضیه, ناهنجاری در بخش های  فعال اندوکرینی زنان شامل تخمدان ها، غدد فوق کلیوی، محور هیپوتالاموس- هیپوفیز و بافت های حساس به انسولین مانند بافت چربی را علت این سندروم می‌داند.

بنظر می‌رسد که بافت چربی - خصوصا بافت چربی احشایی که حساس به انسولین است - از طریق ایجاد مقاومت انسولینی و شرایط التهابی مزمن می‌تواند در سبب شناسی PCOS و عوارض متابولیکی و قلبی-عروقی ناشی از آن نقش داشته باشد. این در حالتی است که چاقی و بویژه چاقی احشایی در افراد مبتلا به  PCOS شیوع بالای 10 تا 50 درصدی دارد.

در واقع می‌توان یک مثلث با 3 راس چاقی, مقاومت انسولینی و اختلال در سنتز آندروژن ها را در بیماران PCOS متصور شد. چرا که چاقی به واسطه ی ایجاد مقاومت انسولینی می‌تواند با مکانیسم های خاص سبب اختلال در سنتز اندروژن ها شود و یا از طریق واسطه های التهابی سنتز شده توسط بافت چربی بطور مستقیم یا غیر مستقیم بر عملکرد و ترشحات هیپوتالاموس و تخمدان ها تاثیر گذار باشد.

محققان بر این باورند که مدیریت وزن, اولین خط درمان برای زنان مبتلا به PCOS با شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از 25 است. در حال حاضر درمان رایج در مبتلایان به این سندروم شامل ترکیب همزمانی از داروها از جمله داروی کاهنده ی مقاومت انسولینی (متفورمین) و قرصهای هورمونی (همچون سیپروترون کامپاند) و داروهای کاهنده ی چربی خون (استاتین ها) است. با این اوصاف, از دو منظر می‌شود به راهکارهای تغذیه ای در قبال این سندروم نگاه کرد. یکی از منظر کالری مصرفی و درشت مغذیها و دیگری از این نگاه که زنان مبتلا به این سندروم نیز همچون مبتلایان به سایر بیماری های مزمن, دچار کمبود برخی ریزمغذی ها نیز هستند.

کالری و ترکیب درشت مغذی‌ها در رژیم غذایی زنان مبتلا به PCOS

توجه به تنظیم یک رژیم غذایی متعادل و متناسب با مشکل افراد مبتلا به PCOS از اهمیت زیادی برخوردار است.چرا که گاهی رژیم های غیر اصولی کاهش وزن, اختلالات روحی همچون افسردگی و بدنبال آن عدم پیروی بیمار از رژیم را به دنبال دارند. تاکنون مطالعات زیادی در مورد تاثیر رژیم های غذایی با مقادیر مختلف کالری و ترکیبات مختلف از درشت مغذی‌ها در بهبود علائم تخمدان پلی کیستیک انجام شده است.

آنچه از مجموع مشاهدات و نتایج مطالعات جمع بندی شده است حاکی از این حقیقت است که رژیم های کم کالری (بدون در نظر گرفتن  ترکیب درشت مغذیها در رژیم غذایی) و کاهش 10-5 درصد از وزن اولیه ی بدن در بهبود علائم تخمدان پلی کیستیک, افزایش اثربخشی درمان ها و کاهش عوارض بیماری و حتی بازگشت قدرت باروری بسیار موثراست.

در مورد ترکیب مناسب درشت مغذی‌ها در رژیم غذایی در این افراد نیز باید گفت که ترکیب متعادل از انواع درشت مغذی‌ها در رژیم غذایی این افراد همچون افراد دیگر, بنظر ترکیب مطلوبی می آید, چرا که کاهش بیش از حد کربوهیدارت و پروتئین و چربی یا افزایش غیرعلمی درصد آنها در رژیم همچون رژیم های پرپروتئین خاص یا رژیم‌های کتوژنیک یا پرکربوهیدرات, عوارض جدی شناخته شده ی مختص خود را بر سلامت افراد برجا می‌گذارند که از جمله ی آنها اختلالات متابولیکی, ریزش مو, عوارض قلبی-عروقی, گوارشی و حتی کلیوی را می‌توان نام برد.

تنظیم اشتها نیز در زنان مبتلا به PCOS به دلیل مشکل مقاومت انسولینی در این خانم ها و عدم تنظیم درست قندخون, تا حدودی با چالش های جدی روبروست. لذا توصیه به مصرف غذاهایی با شاخص گلایسمی پایین (کربوهیدارت های پیچیده که قندخون را دیرتر بالا میبرند و آهسته تر هضم می‌شوند) و محتوای کربوهیدارتی پایین و پرهیز از مصرف نامتعادل قندهای ساده می‌تواند علائم و عوارض متابولیکی را حتی در افراد لاغر مبتلا به PCOS بهبود ببخشد.

شاید در مورد ترکیب درشت مغذیها در رژیم غذایی زنان PCOS هنوز اتفاق نظر قاطعی وجود نداشته باشد ولی توافق کلی بر کاهش وزن متعادل و متناسب در جهت بهبود علائم و عوارض, افزایش اثر بخشی درمان‌ها و حتی بازگشت قدرت باروری در زنان با BMI بالای 25 (دچار اضافه وزن و چاقی) در میان محققان وجود دارد.

برای خواندن بخش دوم - سندروم تخمدان پلی کیستیک و رژیم غذایی - اینجا کلیک کنید.