جاذبه های گردشگری اصفهان ؛ مدارس تاریخی

شهر اصفهان همواره به عنوان یکی از مقاصد مهم گردشگری کشورمان مطرح بوده و به دلیل غنای آثار تاریخی و فرهنگی با لقب نصف جهان شهرت یافته است. برای شناخت بیشتر آثار این شهر راهی آن شدیم و در مطالب زیر به معرفی گوشه ای از دیدنی های آن پرداختیم:

جاذبه های گردشگری اصفهان ؛ پل ها و مناره های تاریخی

جاذبه های گردشگری اصفهان ؛ کلیساهای تاریخی

جاذبه های گردشگری اصفهان ؛ مساجد تاریخی

جاذبه های گردشگری اصفهان ؛ آرامگاه های تاریخی شهر

این بار نیز با هم راهی این شهر تاریخی ایران می شویم تا زیبایی های آن را در مدارس تاریخی جستجو کنیم…

آموزش در همه ی ادوار تاریخی یکی از مسائل مهم به شمار می آمده و در فرهنگ ایرانی نیز همواره به آن توجه شده است. شاید بتوان مکتب خانه ها را ابتدایی ترین شکل مدارس امروزی دانست که کم کم از جوامع محو شدند. مکتب خانه ها اتاق های بزرگی را شامل می شدند که در آن فردی عالم به تعلیم کودکان می پرداخت و یک  فرش حصیری یا نمدی یا گلیمی مندرس، میز کوتاه و تُشکچه، چند ترکه ی آلبالو یا عناب و چوب فلکی اجزای همیشگی آنها بودند.

آنگونه که از اسناد تاریخی بر می آید، پس از زورخانه ها، مکتب خانه ها و مدارس طلاب دینی از اهمیت خاصی در جامعه برخوردار بودند. ایجاد و گسترش سازمان ها و نهادهای آموزشی در دوران ساسانیان به اوج خود رسید و آنها با احداث دانشگاه گندی شاپور ( جندی شاپور ) در قرن سوم میلادی به تعلیم دانشجویان در رشته های علوم تجربی و ادبیات پرداختند.

با آغاز سلطنت صفویان، اصفهان که پایتخت این سلسله به شمار می آمد، میزبان مدارس بسیاری گردید که در گوشه و کنار شهر ساخته شدند و تحولاتی را در آموزش ایجاد نمودند. این مدارس به عناصر #معماری ایرانی مزین گردیدند و هر یک فضاهایی متفاوت را برای تعلیم و تعلم عرضه داشتند.

به گوشه گوشه ی شهر اصفهان سر می زنیم تا مدارس تاریخی آن را بیشتر بشناسیم…

کارناوال را در این سفر همراهی کنید.

( پیش از ورود به ادامه مطلب از کیفیت نامناسب برخی عکس ها پوزش می طلبیم. این تصاویر در صورت دسترسی به عکس هایی مناسب تر، حتما جایگزین خواهند شد )

1- مدرسه چهارباغ

مدرسه چهارباغ آخرین بنای تاریخی باشکوه دوران صفوی در اصفهان است که در گذشته با نام های مدرسه سلطانی و مدرسه مادرشاه شناخته می شده و امروزه با عنوان مدرسه علمیه امام صادق به کار خود ادامه می دهد. این مدرسه با 8500 متر مربع مساحت از سال 1116 تا 1126 هجری قمری مصادف با زمان سلطنت آخرین پادشاه صفوی، شاه سلطان حسین، برای تدریس و آموزش طلاب علوم دینی احداث گردید. عقیده ی بسیاری از محققین بر این است که این بنا هم کاربرد مدرسه داشته و هم هم به عنوان مسجد مورد استفاده قرار می گرفته است. 

این بنا به شیوه اصفهانی ساخته شده و گنبد آن از نظر تناسب معماری و زیبایی طرح کاشی‌کاری بعد از مسجد شیخ لطف‌الله قرار می گیرد. دَرِ ورودی بسیار مجلل و مزین به طلا و نقره می باشد. این در از لحاظ زرگری، طلاکاری، طراحی و قلمزنی، شاهکاری از صنایع ظریفه محسوب می شود و بی نظیر است. کاشی‌کاری بنا تلفیقی از انواع مختلف این فن همچون کاشی هفت رنگ، معرق، گره چینی، پیلی و معقلی را در بر می گیرد و به همین جهت از آن به عنوان موزه کاشیکاری اصفهان یاد می شود. محراب و منبر یکپارچه مرمری، حجره مخصوص شاه سلطان حسین، خطوط نستعلیق کتیبه ها و پنجره‌های چوبی به همراه درختان چنار کهنسال و جوی آبی که در حیاط جریان دارد، این مکان را به فضایی روح نواز و دیدنی بدل کرده است.

مدرسه چهار باغ از تاریخ 15 دی سال 1310 با شماره 116 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

آدرس: ضلع شرقی خیابان چهارباغ

2- مدرسه ابن سینا

مدرسه ابن سینا، بنایی کوچک با گنبد آجری‌ و مربوط به دوره سلجوقیان است اما به دلیل اینکه زمانی محل تدریس ابوعلی سینا به هنگام اقامت او در اصفهان بوده، دارای ارزش بسیاری می باشد. آنچه که امروز از این بنا دیده می شود، تنها بخشی از بنای بزرگتر مدرسه در گذشته می باشد که به تدریج و در اثر آسیب ها، تخریب شده است. با وجود تمام ارزش های تاریخی و فرهنگی، این بنا در گوشه ای از شهر اصفهان به فراموشی سپرده شده اما نام آن از تاریخ 24 اسفند 1383 با شماره ی ثبت 11555 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

آدرس: خیابان ابن سینا – کوچه پاگلدسته – بالاتر از مدرسه شفیعیه

3- مدرسه اساعیلیه

مدرسه اسماعیلیه بنایی مربوط به دوره ی صفویان است که توسط میر محمداسماعیل خاتون‌آبادی بنا گردیده است. این بنا در گذر سال ها به متروکه ای تبدیل شد اما امروزه به صورت یک حوزه ی علمیه به کار خود ادامه می دهد و طلاب زیادی در آن سکونت دارند. این بنای تاریخی در در تاریخ 11 دی 1380 با شماره ی ثبت 4698 به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آدرس: محله قصر منشی، خیابان نشاط، کوچه باروت کوبها

متاسفانه تصویری از این مدرسه در دسترس نیست

4- مدرسه امامیه

مدرسه امامیه یکی از قدیمی ترین مدارس اصفهان و مربوط به سده ی 8 هجری قمری می باشد که نام آن در اصل باباقاسم بوده است و با نام های امامی و امامیه نیز خوانده می شود. باباقاسم یکی از عرفای نیمه اول قرن هشتم هجری بود که در سال 740 هجری قمری دار فانی را وداع گفت. یک سال بعد از وفات وی یکی از مریدانش گنبدی برای مزار وی ساخت و آرامگاهی را بنا نهاد. تا مدتی محل آرامگاه به عنوان مکانی برای تدریس استفاده می شد تا آنکه مدرسه ای در جوار آرامگاه بنا گردید و کلاس های درس به آنجا منتقل شد. این مدرسه از آثار دوره ایلخانی به شمار می آید و به دلیل ناخوانا بودن کتیبه، کارشناسان تاریخ ساخت مدرسه را بین سال های 745 تا 755 هجری قمری تخمین می زنند.
بنای مدرسه امامیه، دارای پلانی مستطیل شکل در دوطبقه با 4 ایوان است که در ایوان جنوبی، شبستانی گنبددار با تمام خصوصیات یک مسجد به چشم می خورد. کاشی کاری های رنگارنگ، مقرنس، کتیبه هایی به خط کوفی و با احادیثی از پیامبر (ص) و رنگ لاجوردی که نمادی از تزیینات دوره ایلخانان مغول می باشد، به این بنا زینت داده اند.

محراب مدرسه امامیه از آثار ایرانی موزه متروپولیتن می باشد که از زیباترین بخش های بنا نیز به شمار می رود که برای آشنایی با آن می توانید مطلب زیر را مطالعه نمایید:

محراب مدرسه امامیه اصفهان

این مدرسه تاریخی در تاریخ 15 دی 1310 با شماره ی ثبت 114 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: خیابان ابن سینا – چهار راه ابن سینا – کوچه بابا قاسم

5- مدرسه جده کوچک

مدرسه جده کوچک یکی از مدارس تاریخی اصفهان است که در زمان صفویه و مقارن با سلطنت شاه عباس دوم به دستور جده ی بزرگ ایشان به نام دلارام خانم، ساخته شد. کتیبه ی سردر بنا سال 1056 هجری قمری و کتیبه ی سنگی وقف نامه ی مدرسه تاریخ رجب 1057 را به عنوان تاریخ اتمام ساخت نمایش می دهد.

ایوان، حجره ها، پیش طاق، پلکان، وضوخانه و نمازخانه بخش های مختلف این مدرسه ی دو طبقه را تشکیل می دهند و در زمینی مستطیل شکل به ابعاد 24 در 42 متر پیرامون دو حیاط بنا شده اند. نقشه ی بنای مدرسه به صورت دو ایوانی می باشد و دو قسمت شمالی و جنوبی و حجره هایی در قسمت شرقی و غربی که پیرامون حیاط اصلی و حیاط دوم شکل گرفته اند، را شامل می شود.

نام این اثر تاریخی از تاریخ 21 آبان 1317 با شماره ی ثبت 314 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

آدرس: نقش جهان – بازار قهوه کاشیها – کوچه ساروتقی

6- مدرسه جده بزرگ

جده بزرگ نام یکی از مدارس دوره ی صفویه در اصفهان است که در سال 1058 هجری قمری همزمان با سلطنت شاه عباس دوم به دستور جده ی کوچک وی، حوری نام خانم، احداث گردید. صفت بزرگ در نام این مدرسه به کار رفته است تا وسعت بیشتر آن را نسبت به مدرسه جده کوچک نشان دهد.

این مدرسه در زمینی به شکل مستطیل با ابعاد 40 در 32 متر در دو طبقه با مصالح آجر ساخته شده.  نقشه ی ساختمان به صورت 4 ایوانی با حجره هایی در دو سوی ایوان ها و حیاطی به شکل هشت گوش نامنظم در مرکز می باشد. ایوان، حجره ها، هشتی، دالان، پیش طاق، چاه خانه، وضوخانه و حیاط  قسمت های مختلف این مدرسه را تشکیل می دهند.

این مدرسه تاریخی در تاریخ 1 دی 1348 با شماره ی ثبت 892 به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: نقش جهان – بازار بزرگ – بازار قهوه کاشیها

7- مدرسه جلالیه

در دوره سلطنت شاه سلطان حسین در سال 1114 هجری قمری مدرسه ای توسط جلال الدین محمد حکیم در اصفهان بنا شد که به صورت دو ایوانی است و از نظر تزیینات کاشیکاری، مقرنس کاری و گچبری از بناهای جالب توجه اواخر دوره صفویه به شمار می رود.

سردر مدرسه مزین به هنر کاشی کاری است و کتیبه هایی با خط ثلث و کوفی نیز در آن به چشم می خورند. آرامگاه بانی ساختمان مدرسه نیز در یکی از حجره های بنا قرار دارد.

نام این اثر در تاریخ 18 مهر 1375 با شماره ی ثبت 1754 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

آدرس: محله احمدآباد ـ روبروی خیابان گلزار

8- مدرسه صدر بازار

مدرسه صدر یکی از آثار تاریخی و نفیس اصفهان می باشد که در دوره ی قاجار توسط مرحوم حاج محمد حسین خان صدر اصفهانی بنا گردید. وی از مردان بزرگ آن دوره به شمار می رفت و در طول زندگی خود به دلیل علاقه ی وافری که به اصفهان داشت به تعمیر و مرمت بناهای زمان صفویه و نجات آنها پرداخت.

مدرسه صدر بازار از زمان پایان ساخت تا به امروز دایر بوده است و علما و دانشمندان طراز اول اسلام توسط استادان بزرگی همچون مرحوم جهانگیرخان قشقایی و آیت اله دهکردی و آیت اله شمس آبادی و دیگر روحانیون برجسته در آن آموزش دیده اند.

نام این اثر در تاریخ 17 خرداد 1379 با شماره ی ثبت 2694 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: بازار بزرگ – بازراچه نو – بازار دارالشفا

9- مدرسه فرانسوی ها

مدرسه فرانسوی ها که با نام مدرسه کاتولیک ها نیز شناخته می شود در سال 1281 هجری شمسی توسط مسیحیان مذهبی کاتولیک فرانسه با ریاست پردوموت تاسیس گردید و به عنوان شعبه ابتدایی مدرسه ستاره صبح آغاز به کار کرد. این مدرسه بعد از 30 سال فعالیت، در مهرماه سال 1311 منحل گردید اما در 1335 در محل دیگری مجددا به کار خود ادامه داد.

ساختار نیمه اروپایی ـ نیمه ایرانی در جای جای این بنا ی سه طبقه به چشم می خورد و در آن تمام امکانات برای تحصیلات شبانه روزی دانش آموزان وجود دارد. از جمله این امکانات می توان به آمفی تئاتر، کلاس های درس، سالن کتابخوانی، رخت کن های متعدد، اتاق های خواب و استراحت، حیاط مرکزی، زیرزمین به منظور نگهداری وسایل مدرسه و … اشاره نمود.

این مدرسه دو حیاط در قسمت شمالی و جنوبی دارد و حیاط جنوبی آن با کلیسای کاتولیک ها مشترک می باشد. نمای کاهگلی، پنجره ها، گچ کاری های حاشیه ی آن، آجرکاری ها، ستون های چوبی و آجری به این بنا جلوه ی دیگری داده اند.

نام این بنای قاجاریه در تاریخ 11 مرداد 1384 با شماره ی 12306 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: حکیم نظامی – کوچه سنگ تراش ها

10- مدرسه کاسه گران

در آخرین سال سلطنت شاه سلیمان و همزمان با آغاز حکومت شاه سلطان حسین صفوی مدرسه ای توسط امیرمحمد مهدی حکیم اردستانی در نزدیکی مسجد جامع اصفهان ساخته شد که با نام شمسیه و سپس حکیمیه مشهور می شود و امروزه آن را با عنوان مدرسه ی کاسه گران می شناسند.

مدرسه کاسه گران بنایی دو طبقه دارد و به صورت دو ایوانی ساخته شده است. یکی از بخش های جالب توجه این مدرسه کتیبه ای به خط ثلث سفید بر روی زمینه قهوه ای است که در اطراف ایوان شمالی قرار دارد و روایتی از حضرت رسول (ص) بر آن نقش بسته است.

نام این بنای تاریخی از تاریخ 30 خرداد 1358 با شماره ی ثبت 386 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

آدرس: سبزه میدان ـ بازار ریسمان

11- مدرسه میرزا حسین

مدرسه میرزا حسین یکی از مدارس قدیمی اصفهان است که تاریخ ساخت آن به زمان شاه سلیمان صفوی باز می گردد. نقشه ی بنا به صورت 4 ایوانی می باشد و حجره های آن در یک طبقه ساخته شده اند. کتیبه ی سردر بنا به خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشی خشت لاجوردی نگاشته شده است و به سال 1099 هجری قمری اشاره دارد.

این اثر در تاریخ 12 تیر 1384 با شماره ی ثبت 12098 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آدرس: محله بیدآباد – خیابان مسجد سید – مجاور مسجد سید

12- مدرسه نیماور

مدرسه نیماور یا نیم آورد یکی از مدارس دوره ی صفویه می باشد که توسط یکی از زنان نیکوکار زمان شاه سلطان حسین صفوی به نام زینب بیگم ( همسر حکیم الملک اردستانی بانی مدرسه کاسه گران ) در سال 1117 بنا گردیده است و علما و دانشمندان بسیاری در آن آموزش دیده اند.

بنای مدرسه به صورت 4 ایوانه می باشد که از نظر معماری به سبب وجود تزیینات کاشیکاری و گچبری بی نظیر است و نام آن از تاریخ 11 آذر 1330 با شماره ی  378 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

آدرس: خیابان عبدالرزاق – بازارچه نیماور

13- مدرسه ناصری

قدمت بنای مدرسه ناصری که با نام مدرسه عباسی نیز شناخته می شود به اواخر دوره شاه عباس اول یا اوایل دوره شاه صفی نسبت می دهند اما کتیبه ها و تزیینات کاشیکاری مدرسه دوره ی سلطنت شاه عباس دوم را نشان می دهند و حکایت از مرمت این بنا در زمان ناصرالدین شاه قاجار نیز دارند. کاشیکاری، مقرنس کاری، حجاری و خط نوشته به جای جای این مدرسه ی تاریخی زینت داده اند و  کتیبه های آن، منقوش به صلوات بر14 ‏معصوم و آیات قرآن و روایاتی از رسول اکرم (ص) هستند. این مدرسه به صورت دو ایوانی ساخته شده و اتاق هایی برای اسکان طلاب در آن در نظر گرفته شده اند.

آدرس: گوشه جنوب شرقی مسجد امام (مسجد شاه)

14- مدرسه سلیمانیه

مدرسه سلیمانیه یکی از مدارس تاریخی اصفهان می باشد که تاریخ بنای آن بر اساس کتیبه ها به دوران شاه سلیمان باز می گردد. بنای این مدرسه به صورت دو ایوانی و کاملا شبیه به مدرسه ناصری است اما فاقد اتاق برای اسکان می باشد. یکی از آثار ارزشمندی که در این بنا وجود دارد، سنگی می باشد که در زمان صفویه توسط شیخ بهایی در قسمت پایین یکی از گوشه های صحن مدرسه نصب شده است. کاشیکاری، مقرنس کاری، حجاری و کتیبه هنرهایی هستند که در این مدرسه در اوج زیبایی به چشم می خورند.

مدرسه ی سلیمانیه توسط دو ورودی به صحن مسجد متصل می گردد که در یکی از آنها دو لوح سنگی از زمان فتحعلی شاه قاجار به سال 1212 و ناصرالدین شاه قاجار به سال 1268 هجری قمری وجود دارد.

آدرس: گوشه جنوب غربی مسجد امام

15- مدرسه ملا عبدالله

مدرسه ملا عبدالله در قرن یازدهم هجری قمری به دستور شاه عباس اول تاسیس گردید تا مولانا عبدالله شوشتری از علمای دوره ی صفویه در آن به تدریس بپردازد. تاریخ بنای مدرسه دقیقا مشخص نیست اما بر اساس کاشیکاری ها دوره ی شاه عباس اول برای آن تخمین زده می شود.

نقشه ی مدرسه به صورت دو ایوانی می باشد و ایوان جنوب غربی آن به خاطر قرار گرفتن در جهت قبله و تعبیه محراب از حیث تزیینات بسیار جالب توجه است. این ایوان به صورت نیم گنبد می باشد و هنرهای مقرنس و کاشی‌کاری زینت بخش آن هستند. محل سکونت طلاب در دو طبقه و پیرامون حیاط مرکزی شکل گرفته اند و طبقه هم‌کف آن 27 حجره را در بر می گیرد.

این اثر در تاریخ 22 آذر سال 1313 با شماره ی ثبت 212 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

آدرس: ابتدای بازار قیصریه

16– سایر مدارس تاریخی

نام اثر	دوره تاریخی	شماره ثبت	تاریخ ثبت	آدرس
مدرسه ترکها	صفوی	2122	12 مهر 1377	محله درب کوشک – خیابان مسجد سید – خیابان طیب
مدرسه حاج حسن	صفوی	12102	30 تیر 1384	میدان قیام – خیابان هارونیه – مقابل صحن هارون ولایت
مدرسه ستاره صبح	پهلوی	24438	16 دی 1387	خیابان چهارباغ عباسی – خیابان سید علی خان
مدرسه شیشه	صفوی	2696	17 خرداد 1379	خیابان حکیم – کوچه باغ قلندرها
مدرسه صدر پا قلعه (سید العراقین)	قاجار	7639	17 اسفند 1381	محله پا قلعه – بازارچه حاج آقا شجاع
مدرسه نوریه	صفوی	10232	23 شهریور 1382	خیابان عبدالرزاق – بازار عربان (نظامیه)
مدرسه نجفی	قاجار	2008	12 اردیبهشت 1377	خیابان نشاط، محله حسن آباد، بازارچه حسن آباد
مسجد و مدرسه شمس آباد	صفوی	893	1 دی 1348	خیابان شیخ بهایی
مدرسه عربان	صفوی			نزدیکی امام زاده احمد (ع )
مدرسه راهنمایی و دبیرستان پسرانه کاتارینان	قاجار	17812	14 اسفند 1385	خیابان حکیم نظامی – کوچه سنگتراشها – کوچه شکرچیان
دبیرستان و هنرستان دخترانه کاتارینان	قاجار	17813	14 اسفند 1385	خیابان حکیم نظامی – کوچه سنگتراشها – کوچه شکرچیان

سخن آخر

تا به حال نام این مدارس تاریخی را شنیده بودید؟

سفر به دیار نصف جهان را تجربه کرده اید؟

چه جاذبه های دیگری را در این شهر می شناسید؟

بی صبرانه منتظر نظرات و تجربیات شما عزیزان هستیم…