کولبر به فردی گفته می‌شود که برای کسب درآمد زندگی خود به حمل اجناسی بین دو طرف خط مرزی مبادرت می‌ورزد. بعضی از کولبران به خاطر« بیکاری » و از روی « ناچاری » و در قبال دستمزد ناچیز اقدام به حمل و ورود کالای خارجی می‌کنند.
به گزارش به نقل از آرمان ،کالای مورد نظر که طبق تعریف قانون قاچاق محسوب می‌شود بر روی پشت کولبران یا از طریق حمل از مناطق صعب‌العبور به داخل شهرها و روستاهای مرزی انتقال داده می‌شود؛ کار سخت و طاقت فرسایی است و اگر برخی افراد مجبور نباشند، دست به چنین کار پرخطری نمی‌زنند. اغلب کولبران در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان مشغول به کار هستند که در تولید ناخالص ملی کمترین سهم را دارند و با سختی و مشقت روزگار می‌گذرانند. در این میان کردستان بیشترین تعداد کولبران را به خود اختصاص داده و بخشی از اقتصاد شهرهای این استان با کولبری اداره می‌شود.
شهرهای سردشت، اشنویه، پیرانشهر، بانه، مریوان و نوسود نیز شهرهایی هستند که بیشترین میزان اشتغال به کولبری در آنها دیده شده و بیشترین آمار کشته شدگان نیز از همین شهرهاست. سال‌های متمادی است که در مناطق مرزی ایران برخی کولبران به خاطر سقوط و ریزش بهمن و سرمازدگی جان می‌بازند و کسانی هم که از این خطرات جان سالم به در می‌برند بعد از چند سال بر اثر آسیب‌های بدنی شدید ناشی از حمل بارهای سنگین و خستگی شدید و ماندن در زیر برف و باران دچار بیماری‌های مختلف شده و زمینگیر می‌شوند. با این‌که عده زیادی جان خود را به دلیل بدست آوردن لقمه نانی به خطر می‌اندازند. در حالی که طبق برخی آمارهای رسمی اعلام شده از سوی مسئولان مربوطه حدود 80 هزار نفر در مرزهای ایران از این راه امرار معاش کرده و زندگی خود را می‌گذرانند. طبیعی است که وقتی شغلی قانونی تلقی نشود، از هیچ حمایت قانونی نیز برخوردار نمی‌شوند و حتی مورد بی‌مهری قرار گرفته و بیشتر اوقات مورد حمله نیروهای مرزی قرارمی‌گیرند.
چرا باید کولبری کرد؟
کسانی که مجبورند کولبری کنند تا بتوانند خود و خانواده‌شان زنده بمانند؛ آنها مواد مخدر حمل نمی‌کنند. در حالی که بارشان قاچاق محسوب می‌شود. باری که متعلق به دیگری است و سود اصلی آن عاید فرد دیگری می‌شود آنها فقط حملش می‌کنند و خطراتش مال آنهاست. چرا کولبران حاضر می‌شوند، از یکی از خطرناک‌ترین راه‌های ممکن امرار معاش کنند؟ چرا انتخاب دیگری ندارند؟
در پاسخ به این پرسش‌ها باید گفت که مناطق مرزی ایران در شمال غرب از آذربایجان غربی تا ایلام و جنوب شرقی ایران جزو توسعه نیافته‌ترین مناطق ایران هستند و داده‌های آماری نشان می‌دهد که این مناطق در همه شاخص‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی از مناطق مرکزی ایران محروم‌تر هستند. درآمد سرانه پایین‌تر از درآمد سرانه کشوری، سهم ناچیز در تولید ناخالص ملی، بالاترین نرخ بیکاری در کشور و نرخ رشد اقتصادی منفی، تعطیلی واحدهای صنعتی در این مناطق و فقدان سرمایه‌گذاری‌های جدید از جمله شاخصه‌ها و نشانه‌هایی هستند که حکایت از توسعه نیافتگی اقتصادی ساختاری در این مناطق می‌کنند.
چرا جوانان ما با وجود داشتن استعدادهای زیاد، داشتن مدرک تحصیلی عالی و کسب مقام‌های ملی و بین‌المللی در زمینه‌های مختلف ورزشی باز مجبورند به کارهای سختی چون کولبری روی آورند؟ ریشه و عامل اصلی روی آوردن به کارهای سختی چون کولبری به عوامل گوناگونی بستگی دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند:
1 – فقر: بی‌گمان منشا بسیاری از آسیب‌ها در جامعه فقر است و تا زمانی که فقر در جامعه ریشه کن نشود، معضلات همچنان باقی خواهند ماند. ایران سال‌هاست که با مشکلات اقتصادی از قبیل تورم، نقدینگی و تحریم دست‌وپنجه نرم می‌کند و راهکارهای ارائه شده برای حل این مسائل نیز ناکافی بوده‌اند.
در بسیاری از مناطق به ویژه مناطق مرزی کشور، مردم زیر خط فقر زندگی می‌کنند و با وجود تلاش‌های محدود، تاکنون تغییر محسوسی در زندگی آنان صورت نگرفته است. بنابراین یکی از دلایل اصلی که مرزنشینان به کولبری روی می‌آورند «فقر » است.
2 – نرخ بالای بیکاری: در حالی که بر اساس آمارهای رسمی کشور، نرخ بیکاری در کردستان بیش از سایر مناطق ایران است. وجود بیکاری گسترده در استانی مانند کردستان مورد تایید مقامات دولتی بوده و رئیس جمهور در سفر انتخاباتی خود در بهار 1392 به کردستان، به این مساله اشاره کرد و گفت:«آمار بیکاری کنونی در شان مردم کردستان نیست و مشکلات اقتصادی و عدم برنامه ریزی برای استفاده از ظرفیت‌های بالقوه کردستان از دیگر معضلات این استان است.»
3 – توسعه نیافتگی، نارسایی‌های اقتصادی و دشواری‌های امر اشتغال: به تعبیری می‌توان گفت هرچه توسعه نیافتگی و فقدان امکانات و ضعف‌های زیر ساختی تشدید شود به همان میزان روی آوردن به مشاغلی چون کولبری افزایش می‌یابد. نبود زیرساخت‌های اقتصادی، عدم سرمایه‌گذاری، نبود برنامه‌ریزی درازمدت در راستای ایجاد اشتغال پایدار و وجود نگرش امنیتی نسبت به مناطق مرزی غرب کشور، از دیگر دلایل گسترش پدیده کولبری هستند.
4 – داشتن کمترین سهم در تولید ناخالص ملی: این مناطق در تولید ناخالص ملی سهم کمی داشته و بر این اساس از نظر اقتصادی و زیرساخت‌ها پیشرفت نکرده و زمینه اشتغال بوجود نیامده است و به ناچار جوانان برای بدست آوردن روزی خود ناچار می‌شوند به کارهایی چون کولبری روی آورند.
5 - عدم سودآوری مناسب در حوزه فعالیت‌های کشاورزی و زراعی، خشکسالی و... از دیگر عوامل موثر در شیوع و بروز این فعالیت غیر رسمی و ناخوشایند است.
6 – موقعیت جغرافیایی: موقعیت جغرافیایی را نیز عاملی موثر در کولبری عنوان می‌کنند، زیرا به طور طبیعی در مناطق مرزی تقاضا برای چنین فعالیت‌هایی پر رنگ می‌شود و قاعدتا افراد فعال در این بافت جغرافیایی، مستعد قرار گرفتن در معرض چنین مشاغلی خواهند بود.
بر اساس گفته‌های اکبر رشیدیان، جامعه شناس و آسیب شناس مسائل اجتماعی که چندی قبل به باشگاه خبرنگاران گفته بود، اساسا جذابیت و جاذبه چندانی در این نوع خاص از فعالیت وجود ندارد و طبق تحقیقات میدانی که بنده به طور شخصی در برخی مناطق مرزی انجام دادم به روشنی دریافتم که اغلب علاقه و انگیزه‌ای جز « اجبار و ناچاری » برای کسب درآمد در چنین فعالیتی وجود ندارد.
