سقوط آزاد سینما در سال کرونا

جرقه‌های اولیه بحران در همان روزهای میانی اسفندماه و در جریان رقابت فیلم‌سازها برای اکران فیلم‌هایشان در نوروز زده شد. صاحبان فیلم‌ها با توجه به بالاگرفتن احتمال تعطیلی‌ها در نوروز یکی یکی از اکران در روزهای نخست سال انصراف دادند. تا اینکه سرانجام آنچه همه نگرانش بودند، به بدترین شکل ممکن برای بازار سینما رخ داد و با ادامه محدودیت‌های گسترده، اکران‌های کج‌دار و مریز و تعطیلی‌ها، فروش چند صد میلیارد تومانی فیلم‌ها در سال‌های گذشته با سقوط آزاد به تنها چهار، پنج میلیارد تومان رسید. این بزرگ‌ترین رکود سینمای ایران در همه ادوار تاریخی‌اش بوده است. اگرچه تلاش شد تا با راه‌اندازی اکران آنلاین، سینماماشین و... بار زیان کرونا بر بازار سینما تعدیل شود، اما واقعیت آن است که این ابتکارها هم دولت مستعجل بود و جز در مواردی بسیار محدود و کم‌رونق، نتوانست باری از دوش بازار سینما بردارد.

 جزئیات یک سقوط

فروش 19 فیلمی که در شش ماه اول امسال روی پرده سینماها رفته‌اند تنها 4 میلیارد و 918 میلیون و 201 هزار و 499 تومان بوده است. برای درک بهتر افت فروش می‌توان این شاخص را با سال‌های گذشته مقایسه کرد. فیلم‌های اکران شده در شش ماه اول سال 97 بیش از 144 میلیارد و 963 میلیون تومان فروش را ثبت کردند. این رقم در شش ماه اول سال 98 به 178 میلیارد و 368 میلیون تومان رسید؛ یعنی سال گذشته فروش شش ماه اول سینماها دست‌کم 14 درصد رشد کرد. یک محاسبه سرانگشتی نشان می‌دهد که سینمادارهای امسال در حدود 98 درصد کاهش فروش را تجربه کرده‌اند. این درآمد صرفا به سینماها مربوط است، نه سامانه‌های اکران آنلاین. در واقع سینمای ایران دست‌کم رقمی معادل 173 میلیارد و 450 میلیون و 445 هزار و 501 تومان نسبت به سال گذشته کمتر فروخته است. نمودارهای مقایسه فروش در بازار سینمای دهه 90 به خوبی افت فروش در شش ماه اول امسال را نشان می‌دهد. همان‌طور که پیداست، رشد تصاعدی بازار سینما از بعد از سال 92 در سینماها قابل لمس است و روند رو به رشد آن تا سال گذشته نیز ادامه داشت و اگر بحران شیوع کرونا رخ نمی‌داد، احتمالا فروش سینماها در شش ماه اول امسال به بیش از 200 میلیارد تومان می‌رسید و شاید سینمای ایران می‌توانست در پایان سال، رکورد فروش 400 میلیارد تومانی را هم جشن بگیرد. در کمتر از سه ماه گذشته نیز سینماها عمدتا تعطیل بوده و سینمادارها با محدودیت‌های بسیاری موفق به بازگشایی نصفه و نیمه سالن‌ها شده‌اند. تقریبا از ابتدای نیمه دوم سال تا پیش از تشدید محدودیت‌های کرونایی در هفته گذشته و افزایش محدودیت‌های مربوط به چند هفته اخیر، پنج فیلم روی پرده رفته‌اند و مجموع فروش این فیلم‌ها 988 میلیون تومان است. یعنی همچنان کمتر از یک میلیارد تومان! به‌نظر می‌رسد با ادامه وضعیت بحرانی کرونا در کشور، سینماها نتوانند در نیمه دوم سال حتی به فروش نیمه اول نزدیک بشوند. از این حیث در صورت بازگشایی سینماها در زمستان، پیش‌بینی فروش کل سینماها در سال 99، قطعا کمتر از 10 میلیارد تومان و به احتمال بسیار کمتر از 8 میلیارد تومان هم خواهد بود.

 بازار جایگزین‌

مهم‌ترین جایگزین و راهکار سینماگران برای بازگشت فیلم‌ها به فروش، اکران آنلاین بود. اتفاقی که در روز 24 فروردین ماه با اکران فیلم «خروج» اثر جنجالی ابراهیم حاتمی‌کیا در شبکه اینترنت رخ داد. این تصمیم در ابتدا با شک و تردید بسیاری همراه بود. اما رونق تبلیغات فیلم به کمک بازار آمد و کم‌کم ترس‌ها را به امید تبدیل کرد. فروش قابل‌توجه فیلم در اکران آنلاین، باعث شد در ادامه تعداد قابل‌توجهی فیلم دیگر هم مسیر آنلاین را برای نمایش خود انتخاب کنند. مسیری که البته به همان همواری روزهای نخست سال نبود.

نداشتن تبلیغ تلویزیونی، کپی غیرقانونی و قاچاق فیلم‌ها در عرض کمتر از سه ساعت از آغاز نمایش آنلاین آنها و البته نداشتن تضمین برگشت سرمایه با وجود این خطرات، دلایلی بودند که ریسک این شیوه از نمایش فیلم‌ها را بالا بردند و برخی از فیلم‌سازان و تهیه‌کننده‌ها ترجیح دادند فیلم خود را به انتظار شرایط بهتر و از بین رفتن کرونا و بازگشت مردم به سالن‌های سینما نگه دارند و برای اکران آنلاین پیشقدم نشوند. اما به‌رغم وجود امکاناتی برای اعلام رقم دقیق فروش در اکران آنلاین، این بازار سربسته باقی ماند و اطلاعات دقیق از بازار فروش چندان مخابره نشد. با این همه براساس برخی آمارهای جسته و گریخته که منتشر شد، فیلم‌های سینمایی «خوب، بد، جلف 2» به کارگردانی پیمان قاسم‌خانی با فروشی معادل 4 میلیارد و 251 میلیون و 560 هزار تومان، «زیرنظر» به کارگردانی مجید صالحی با فروشی معادل 2 میلیارد و 874 میلیون و 580 هزار تومان، «طلا» به کارگردانی پرویز شهبازی با فروشی معادل 2 میلیارد و 534 میلیون و 920 هزار تومان، «خروج» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا با فروشی معادل یک میلیارد و 857 میلیون و 840 هزار تومان و «زن‌ها فرشته‌اند 2» به کارگردانی آرش معیریان با فروشی معادل یک میلیارد و 567 میلیون و 640 هزار تومان تا به اینجا 5 فیلم پرفروش اکران آنلاین در سال 99 محسوب می‌شوند. در مجموع، فروش 15 فیلم اکران شده در فضای آنلاین، 20 میلیارد تومان بوده است.

 بحران کرونا در بازار سینمای جهان

اما بحران کرونا تنها بازار سینمای ایران را نشانه نگرفته است. با اوج‌گیری مجدد شیوع ویروس کرونا بیش از 700 سالن سینمای دیگر در آمریکا و 60 سالن در کانادا بار دیگر تعطیل شده‌اند. درحال‌حاضر در مجموع 2600 سالن سینما در آمریکا فعال هستند و سالن‌های نمایش فیلم در نیویورک و لس‌آنجلس که مهم‌ترین بازارهای سینمایی آمریکا هستند نیز ماه‌هاست در تعطیلی به سر می‌برند. در سال 2019 کشور آمریکا با فروش 4/ 11 میلیارد دلاری همچنان اولین گیشه پرفروش جهان بود. اما فروش بازار سینماها در آمریکا در یک‌سال اخیر با نمایش 50 فیلم کمتر از 5 میلیارد دلار بوده است. این یعنی کاهش بیش از 50 درصدی در بزرگ‌ترین بازار سینمایی جهان.  اما نزدیک‌ترین رقیب سینمایی آمریکا هم اگرچه زود توانست خود را بازیابی کند، با این حال همچنان نرخ رشد کمتری از سال‌های گذشته را تجربه کرده است. کشور چین سال گذشته 2/ 9 میلیارد دلار فروخته بود. نرخ رشد فیلم‌ها در چین که از بزرگ‌ترین بازارهای اصلی سینما در آسیا و جهان است در مقایسه با سال 2012 حدود 250 درصد کمتر شده و با کاهش 4/ 97درصدی درمیزان فروش فیلم‌ها به بالاترین میزان زیان سالانه در درآمدهای ناشی از فروش این محصولات رسیده است. در ژاپن و کره‌جنوبی که درآمد کلی فروش فیلم‌ها در سال 2019 به ترتیب 4/ 2 و 6/ 1میلیارد دلار بود، میزان فروش در فصل اول سال 2020 برای این دو کشور تنها به 3/ 190 و 5/ 139 میلیون دلار رسیده که به ترتیب نشان‌دهنده افت 2/ 46 درصدی و 3/ 65 در این دو کشور است. هند نیز که بازار بزرگ دیگری درسینمای آسیا محسوب می‌شود، از زیان 130 میلیون دلاری در درآمدهای ناشی از فروش سینماهای این کشور بوده است.