آشنایی با دستگاه همودیالیز (۱)

تحریریه پزشک امروز

دستگاه همودیالیز جایگزین عملکرد کلیه در بیمارانی است که دچار مشکلات عمده شده باشد (مانند امراض کلیوی). کلیه، مایعات بدن، الکترولیت‌ها و تعادل اسید و باز در بدن را حفظ و اثرات ناپایداری فعالیت‌های متابولیکی را خنثی می‌کند. اختلال در عملکرد کلیه باعث می‌شود مواد زائد متابولیکی و آب اضافه در بدن باقی بماند. دستگاه همودیالیز، این مواد به علاوه یون‌ها و نمک‌های آلی اضافی را از جریان خون خارج می‌کند.

ساختار فیزیکی – مکانیکی دستگاه

سیستم همودیالیز تک نفره به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود: سیستم انتقال محلول دیالیز، مدار انتقال خون خارجی و دیالیزکننده. خون به وسیله مدار خارجی به داخل دیالیزکننده برای خروج مواد محلول و مقداری از مایعات آن هدایت می‌شود؛ سپس به بیمار بازگردانده می‌شود.

سیستم انتقال دهنده محلول دیالیز: این سیستم، انتقال‌دهنده محلول دیالیز را که محلولی از آب تصفیه شده و الکترولیت‌هایی همانند الکترولیت‌های موجود در خون است آماده کرده به دیالیزکننده انتقال می‌دهد. محلول دیالیز مواد زائد متابولیکی را از خون خارج می‌کند، همچنین به عنوان منبع یون برای نگهداری سطح الکترولیت‌ها در خون و pH خون هم عمل می‌کند.
آب تصفیه شده، وارد ماشین دیالیز شده و اغلب از درون یک گرم‌کننده و سیستم جداکننده هوا از محلول دیالیز، قبل از مخلوط شدن با مواد غلیظ حل شونده، عبور می‌کند. دو نوع سیستم متفاوت برای مخلوط کردن آب و مایع غلیظ، مورد استفاده قرار می‌گیرد:

سیستم کنترل‌کننده نسبت ثابت:که مقدار معین و از پیش تعیین‌شده‌ای از آب و مایع غلیط را با هم مخلوط می‌کند و سیستم کنترل‌کننده سروو که میزان رسانایی محلول دیالیز را اندازه می‌گیرد، میزان مایع غلیظ را برای رسیدن به رسانایی و pH مناسب تنظیم می‌کند. دمای محلول دیالیز برای جلوگیری از تغییر دمای شدید در خون در محدوده 34 تا 42 درجه سانتیگراد نگه داشته می‌شود.

سنسورهای رسانایی و حرارتی به وسیله هشدار و سیستم‌های منحرف‌کننده از ورود محلول نامناسب به دیالیزکننده جلوگیری می‌کند. بعضی سیستم‌ها پارامترهای دیگری را نیز مانند pH اندازه می‌گیرند.

مدار خون خارجی: سیستم انتقال دهنده خون خارجی، بخشی از خون بدن بیمار را از دیالیزکننده عبور داده و به بدن باز می‌گرداند. یک شریان و یک سیاهرگ از طریق مجرایی که در دست بیمار ایجاد می‌شود در دسترس قرار می‌گیرند. از نوعی سوزن(دو سوراخ‌دار) نیز استفاده می‌شود. یک پمپ، خون را داخل تیوپ و دیالیزکننده حرکت می‌دهد. برای رعایت ایمنی از آشکارساز هوا و کف استفاده می‌شود تا از ورود حباب هوا همراه با خون به داخل بدن بیمار جلوگیری کند.

فشارخون خارجی هم در طرف شریانی و هم در طرف سیاهرگی کنترل می‌شود. هشدارهای فشار پایین یا بالا در صورت ضرورت، پمپ خون را خاموش می‌کنند. از آنجایی که خون هنگام تماس با سطوح خارجی تمایل به تشکیل لخته خونی دارد (در داخل دیالیزر و تیوپ) هپارین که یک ماده ضد انعقاد است به وسیله یک سرنگ به بخش شریانی مدار خونی تزریق می‌شود. پمپ تزریق، هپارین را با سرعتی که روی آن تنظیم شده، به داخل مدار انتقال می‌دهد. یک اتاقک قطره چکان در بخش سیاهرگی مدار خونی به کمک یک فیلتر جداکننده لخته خونی، مانع از عبور آنها و دیگر رسوبات به خون بیمار می‌شود.

دیالیزر (دیالیزکننده): یکی از اجزای یک بار مصرف دستگاه است که برای تبادل مواد حل شده و پاک کردن خون به کار می‌رود و به سه شکل اصلی ساخته می‌شود: مارپیچ (که دیگر استفاده نمی‌شود) صفحات موازی و فیبرهای توخالی. در هر سه مورد الکترولیت‌ها، مواد زاید و آب از یک غشاء نیمه تراوا به داخل جریان محلول دیالیز عبور می‌کنند. به وسیله انتشار، اسمز و اولترافیلتراسیون آب و مواد زاید متابولیکی بین خون و مایع دیالیز مبادله می‌شوند.

غلظت محلول‌ها باعث می‌شود محصول‌های زاید بدن مثل اوره و کراتینین از طریق غشاء از خون به مایع دیالیز منتقل می‌شود. الکترولیت‌ها برای حفظ تعادل در دو جهت منتشر می‌شوند. گلبول‌های سفید و قرمزخون و پروتئین‌ها برای عبور از سوراخ های غشاء بسیار بزرگ هستند. اولترافیلتراسیون با استفاده از گرادیان فشار، که دلیل اصلی خروج آب اضافی از خون و از طریق غشاء نیمه تراوا است، عمل می‌نماید (فشارخون، مثبت و فشار محلول دیالیز، منفی است).

میزان خروج مایع از بدن برحسب سرعت UF اندازه‌گیری می‌شود که در دستگاه‌های جدید به صورت اتوماتیک کنترل می‌شود. دیالیز با جریان سریع که اغلب زمان درمان را کوتاه می‌کند، نتیجه تحقیقات روی دیالیزکننده‌های بزرگتر و کاراتر است که مساحت غشا در آنها افزایش یافته و تراوایی آنها اجازه عبور مایع بیشتری را نسبت به دیالیزکننده‌های معمولی می‌دهد. بهینه‌سازی دیواره‌های نازک و غشا فیبرهای توخالی، UF را تقویت کرده و سرعت پاک کردن را افزایش داده است.

ماشین‌های همودیالیز که در آنها از دیالیزکننده‌های جریان بالا استفاده می‌شود، باید توانایی رساندن فشار میان غشایی نزدیک به صفر را برای کنترل کافی روی UF داشته باشد. از آنجایی که کارایی دیالیزکننده‌های جریان بالا در پاک کردن خون از مواد متابولیکی هنوز به اثبات نرسیده است، استفاده از آنها هنوز مورد بحث است. همچنین نگرانی‌هایی در این مورد وجود دارد که باکتری‌ها و اندوتوکسین‌ها نیز بتوانند از غشاء این نوع از دیالیزکننده‌ها عبور کنند. در بعضی از بیمارستان‌ها از دیالیزکننده‌های جریان بالا برای درمان over dose دارویی و مسمومیت شیمیایی به دلیل توانایی فیلتر خون با سرعت بالا استفاده می‌کنند...

برای خواندن بخش دوم- آشنایی با دستگاه همودیالیز - اینجا کلیک کنید.