به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا) حجتالاسلام والمسلمین شیخ شفیق جرادی، مدیر پژوهشکده دینی و فلسفی بیروت دوشنبه،11 آذرماه، در نشست علمی آسیب‌شناسی پژوهشهای ایرانی از منظر نیازمندیهای جهان اسلام، در تالار همایشهای دفتر تبلیغات اسلامی قم، گفت: لبنان به نوعی دروازه ورود اندیشهها به جهان عرب است زیرا مرکز اصلی انتشار و نشر کتب است و اندیشه ایرانی برای ورود به جهان عرب از همین پایگاه استفاده کرد.
وی افزود: پس از انقلاب اسلامی با نزج تفکر انقلابی در ایران همه منتظر بودند که عقبه فکری اندیشه اسلامی را در ایران رصد کنند و جامعه نخبه عرب در ابتدا با آثار شهید مطهری و دکتر شریعتی بسیار مانوس شد و این اندیشهها به تدریج وارد دانشگاهها و مراکز نخبگانی جهان عرب شد.
این استاد حوزه علمیه بیروت یادآور شد: بنیان تفکرات عربی به واسطه رخنه تفکرات و سیستم دانشگاهی کاملا غربی، مبتنی بر نگاه معرفت‌شناختی غربی است و ورود به این حوزه تفکری و دانشی نیازمند شناسایی زبان ورود به این اندیشه است و به همین دلیل این نگاه کم کم به دلیل عوامل متعدد رنگ باخت و پس از آن تفکرات دیگر جای این مباحث را گرفت.
انقلاب اسلامی باعث شکوفایی تفکر ایرانی در جهان عرب شد
وی گفت: در این مقطع به عنوان مثال از ملاصدرا به عنوان یک متفکر شیعی نام برده میشود و چارچوب نگاه تمدنی او و متفکران شیعی مورد توجه مخاطب عرب واقع نمی‌شود؛ ولی انقلاب اسلامی باعث شد که به نوعی عصر شکوفایی تفکر ایرانی در جهان عرب شکل بگیرد؛ نهضت تونس نیز دقیقا با استفاده از همین تفکر شکل گرفت.
مدیر پژوهشکده دینی و فلسفی بیروت یادآور شد: اتفاق بد، پس از این رویکرد آن بود که به تدریج نگاه عرفانی و اخلاقی از تفکر شیعی در جهان عرب به انضمام انحرافات شکل گرفته خارجی شکل گرفت که اسلامی فاجعه آمیز را از قرائت ایرانی به جهان عرب معرفی کرد و به دلیل بازاری بودن ناشران آثار فاخری چون آثار مرحوم امام خمینی(ره) همچون چهل حدیث و آثار آیات عظام جوادی آملی و مصباح یزدی در کنار کتب علوم غریبه و رمی و... قرار گیرد که اهانتی بزرگ به این آثار بود.
علل عدم استقبال از آثار علمی ایرانی در جهان عرب
وی گفت: متاسفانه همین رویکرد و عدم شناخت سیستم فکری جهان عرب باعث شد که دیگر کتب ایرانی جایگاهی در نظام فکری عربی نداشته باشند؛ البته باید به این آسیب، تعصب قومی عربی و ضعف سیستماتیک درونی شکل طرح از نظر نوع بیان و ادبیات را نیز به عنوان دلایل عدم توفیق کتب اندیشهای ایرانی برای بروز و ظهور در جهان عرب، اضافه کنیم.
شیخ شفیق یادآور شد: متاسفانه کتب ایرانی دارای طرح نظاممند و ناظر به منابع تحقیقی نبود و همین امر باعث شد که پایه تحقیقات جهان عرب، منبع ایرانی را به عنوان منبع پژوهش انتخاب نکند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به بررسی آفات حضور کتب ایرانی در جهان عرب پرداخت و گفت: ترجمه، از مهمترین مشکلات در این عرصه است؛ در این مرحله بسیاری از آثار با سبقه صوفیانه و عرفانی و اخلاقی وارد بازار نشر عرب شد که همان گونه که گفته شد باعث هضم آنها در میان کتب بازاری شد و با وجود اهمیت بسیار آن، اصلا این آثار دیده نشد.
این پژوهشگر لبنانی یادآورشد: ذهن فرد عربی سنخیتی با نظام فکری، اخلاقی و عرفانی ایرانی نداشت و این کتب وارد حوزه دانشگاهی عرب نشد؛ متاسفانه اتفاق بدتر آن بود که این کتب، به نماد کتاب ایرانی مبدل شد که باعث خروج این کتب از جمع محافل نخبگانی عرب شد؛ پس از این رویکرد، کتاب ایرانی در جنوب لبنان محبوس شد و متاسفانه به بولتن حزبی مبدل شد که این رویکرد بسیار ناگوار و دور از شان آن بود.
وی گفت: در همین گیرودار پروژههای کلان و بزرگی در جهان عرب با رهبری افرادی چون جابری و العربی و عزمی بشاره و... شکل گرفت که با همان رویکرد عقلی عربی توانست کل این حوزه را در اختیار خود بگیرد و کتاب ایرانی بار دیگر در سایه این تفکرات قرار گرفت.
این محقق و استاد حوزه بیروت عنوان کرد: پس از رویکرد اصلاح طلبی در ایران در اواسط دهه 70 و نگاه تمدنی روشنفکرانه دینی، دوباره اقبال به سمت کتب ایرانی و اندیشه ایرانی در جهان عرب آغاز شد و به همین جهت شاهد نفوذ دوباره چهرههایی چون شهید مطهری و حسین صدر و دکتر شریعتی و سپس سروش در بین اعراب بودیم؛ در واقع این تفکر روشنفکرانه بود که در این مقطع، به عنوان نماینده فکر صادر شده ایرانی مطرح شد.
وی گفت: بعدها توسط آیتالله سبحانی در قم اندیشههای شیعی از طریق موسسه ایشان با رویکرد درست نگاه عربی وارد جهان عرب شد که موفقیت خوبی بود ولی قطعا این تلاش کافی نیست و باید همگانی باشد؛ تفکرات علمای شیعی ایرانی تفکرات عقلی و فلسفی سنتی است در حالیکه ذهن مخاطب درگیر این مسایل نیست و به شکل غربی درآمده و بیشتر معرفت‌شناختی واجتماعی است و به همین جهت این رویکرد پاسخ درستی در جهان عرب نمییابد.
شفیق تصریح کرد: آنچه باعث موفقیت آثار شریعتی وشهید مطهری و سید حسین صدر در جهان عرب شد به دلیل همین رویکرد مطابق با الگوی فکری عربی بود؛ البته باید منتظر باشیم و ببینیم با تخصصی شدن حوزه و گسترش موسسات تخصصی در آینده تبادلات علمی ایران و جهان عرب به کجا میانجامد.
کمیت‌گرایی موسسات حوزوی در انتشار آثار به زبان عربی؛ از آسیب‌های این حوزه
وی یکی از مصیبتبارترین اقدامات موسسات حوزوی و علمی دینی در ایران نسبت به حضور در جهان عرب را کمیت‌گرایی این موسسات در انتشار آثار به زبان عربی دانست و گفت: در لبنان و جهان عرب شاید به جرات بیش از ده نفر را بتوان به عنوان مترجم قابل اعتماد برای صدور اندیشههای عربی در قالب کتب و مقالات به جهان یافت ولی در ایران رویکرد غلطی آغاز شد که موسساتی اقدام به ترجمه بیش از صد کتاب از خود به زبان عربی توسط مترجمان بازاری کردند که باعث ضربه به خود و اندیشه شیعی و ایرانی در جهان عرب شد.
لزوم توجه به نیازهای جهان عرب از سوی اندیشمندان ایرانی
مدیر پژوهشکده دینی و فلسفی بیروت خاطرنشان کرد: بسیاری از این موسسات به جای اینکه یک پروژه علمی بزرگ برای جهان عرب و اسلام داشته باشند سعی کردند به شکل بی رویه کتب خود را به زبان عربی منتشر و در جهان عرب گسترش دهند که به نوعی باید گفت در این مورد خوشبختانه با تحریم و مشکلات ارزی این روند غلط متوقف شد و حداقل ما را در این زمینه خرسند کرد که دیگر شاهد رویش قارچ گونه این نوع کتب بدون پشتوانه مضمونی و بدون شناخت از ادبیات جهان عرب در این حوزه منتشر و ایجاد نمی‌شود؛ زیرا باید در ابتدا زبان و نیازمندی جهان عرب را شناخت و با این نگاه آثاری را در این حوزه نشر داد و غیر از این به جز ضرر و انزوای این تفکر اثر دیگری ندارد.
وی گفت: موسسات ایرانی زیر نظر مراجع و علما و بزرگان حوزه در ایران باید اول آثار خود را برای حضور در جهان عرب به ویرایش عربی مجهز کنند و الا اگر این نگاه عربی در آثار لحاظ نشود، در این جهان مخاطبی پیدا نخواهد کرد.
