برلیانت بزرگمهر-مشاور تغذیه و رژیم درمانی
یکی از تغییرات مهمی که در فصول سرد سال به علت سرمای هوا و نزول برف و باران در زندگی افراد رخ می‌دهد، کمبود تحرک جسمی و ورزش است.
بسیاری از افراد در زمستان و در روزهای سرد و به خصوص در هوای برفی و بارانی ترجیح می‌دهند کمتر از منزل خارج شوند و بیشتر اوقات خود را در خانه و در کنار بخاری و شوفاژ می‌گذرانند و فقط مواقعی از خانه خارج می‌شوند که مجبور به انجام کار ضروری باشند. به این ترتیب پیک‌نیک در زمستان به طور معمول، تحرک جسمی به طرز قابل توجهی کاهش می‌یابد.
این امر اثرات بسیار مهم بر سلامت انسان بجا می‌گذارد. شاید برخی از افراد به پیاده‌روی، ورزش، کوهنوردی و هر نوع تحرک جسمی دیگری به دیده تفنن و سرگرمی بنگرند و آن را لازم و ضروری برای سلامت انسان تصور ننمایند.
به خاطر داشته باشیم که ورزش فقط جنبه تفریح و سرگرمی در زندگی افراد ندارد و این امر یکی از ابعاد فرعی آن است.
مهم‌ترین نقش ورزش (از هر نوع، به شرط آنکه متناسب با وضعیت شخص باشد) تاثیر بسیار مهم و سازنده‌ای بر سلامت انسان دارد.
کمبود تحرک جسمی و زندگی ساکن و کم‌تحرک موجب بروز عوارض فراوانی می‌شود که این اختلالات نه تنها برجسم بلکه بر روان شخص نیز بسیار تاثیرگذار است.
از عوارض جسمی زندگی بدون تحرک می‌توان به افزایش وزن و چاقی اشاره کرد، زیرا ورزش موجب افزایش سوخت مواد انرژی‌زای موجود در غذا، در بدن می‌شود و به کاهش وزن و نگهداری وزن در حد متعادل کمک می‌کند. عارضه دیگری که در این ارتباط گریبانگیر افراد می‌شود، بالا رفتن چربی‌های نامطلوب خون است.
افزایش فشار خون در افراد مستعد نیز می‌تواند از سایر اختلالات کم تحرکی باشد که همه این عوارض می‌توانند موجب به خطر انداختن سلامت قلب و عروق و بروز بیماری‌های قلبی – عروقی بشوند.
دیابت از دیگر اختلالات ناشی از عدم تحرک می‌باشد که افراد مستعد را در معرض تهدید قرار می‌دهد. البته عوارض دیگری نیز در انسان ایجاد می‌کند که سلامت شخص را به خطر می‌اندازد. از عوارض روحی ورزش نکردن و برخورداری از زندگی ساکن و بدون تحرک، می‌توان به پرخوری عصبی اشاره نمود.
معمولا افرادی که زندگی فعال و پرمشغله دارند چنانچه در معرض استرس نباشند، خیلی کمتر به پرخوری پناه می‌برند. علاوه بر پرخوری، بدخوری و مصرف مواد فاقد ارزش تغذیه‌ای و نیز با کالری بالا (مانند غذاها و میان‌وعده‌های شور، چرب و شیرین) از دیگر پی‌آمدهای زندگی کم تحرک است.
اختلالات عصبی دیگر از قبیل بی‌حوصلگی، بی‌میلی به کار و فعالیت، سستی و رخوت، یاس و ناامیدی و در مراحل شدید، افسردگی نیز زندگی چنین افرادی را تهدید می‌کند.
مهم‌ترین عارضه کمبود تحرک و ورزش نکردن، حلقه معیوبی است که بین پرخوری و بدخوری و چاقی ایجاد می‌شود. به این ترتیب که پرخوری و بدخوری، شخص را به شدت در معرض چاقی قرار می‌دهد و چاقی در فرد ایجاد افسردگی و عناد به خود می‌کند که این حالت موجب تشدید پرخوری و بدخوری می‌شود و این حلقه معیوب مرتبا ادامه پیدا می‌کند و سلامت روانی شخص را به شدت مورد تهدید قرار می‌دهد.
از دیگر تغییراتی که در فصل زمستان در زندگی انسان رخ می‌دهد و در نتیجه موجب بروز دگرگونی‌هایی در تغذیه شخص می‌شود، کمبود وفور سبزی‌ها و میوه‌های تازه می‌باشد.
به خصوص توجه داشته باشد که به علت آنکه سبزی‌ها و میوه‌هایی که در انبار نگهداری می‌شوند و یا از نقاط گرم‌تر کشور به مناطق سرد منتقل می‌گردند ممکن است کاملا تازه و شاداب نباشند، بنابراین بنابراین نمی‌توانند نیازهای تغذیه‌ای فرد را به خوبی و به طور کامل برآورده کنند.
زیرا با شروع کهنگی و پلاسیدگی و پژمردگی در بافت سبزی‌ها و میوه‌ها، کاهش میزان ویتامین‌ها و سایر مواد مغذی موجود در این مواد غذایی نیز آغاز می‌گردد.
پس به خاطر داشته باشید که سبزی‌ها و میوه‌های تازه و شاداب، حاوی مواد مغذی بیشتر و ارزش تغذیه‌ای بالاتری نسبت به مواد گیاهی پلاسیده و پژمرده هستند و علاوه بر آن از نظر وضعیت بافتی و طعم و رنگ و عطر و بو نیز کیفیت مناسب تری دارند.
سبزی‌ها و میوه‌هایی که در خارج از فصل ارائه می‌شوند از نظر کیفیت تغذیه‌ای و نیز قیمت، مناسب نیستند.
این نوع مواد خوراکی، با وجود آنکه ارزش تغذیه‌ای پاییزی نسبت به مواد گیاهی تازه دارند اما به علت خارج از فصل بودن، گرانتر از حد عادی می‌باشند. بنابراین در فصل زمستان معمولا مصرف مواد گیاهی کاهش می‌یابد که این امر می‌تواند موجب کمبودهای تغذیه‌ای در افراد بشود.
سبزی‌ها و میوه‌های تازه علاوه بر آنکه حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی مفید و ضروری برای انسان هستند، دارای ماده‌ای می‌باشند به نام فیبر غذایی. فیبر غذایی اثرات بسیار مهمی در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات مختلف به عهده دارد.
یکی از اختلالات بسیار شایع در جوامع مختلف به خصوص در شهرهای بزرگ و پیشرفته وصنعتی یبوست است که حتی گاه در کودکان هم در حد وسیعی دیده می‌شود. یکی از علل مهم بروز این عارضه، کمبود مصرف مواد گیاهی از قبیل سبزی‌ها و میوه‌های تازه است. فیبر غذایی تاثیر مهمی در پیشگیری و کمک به درمان یبوست می‌نماید.
این ماده غذایی همچنین در کاهش چربی‌های نامطلوب خون، حفظ تعادل فشار خون خون و کمک به سلامت قلب و عروق و پیشگیری از اختلالات قلبی – عروقی موثر است.
در تحقیقات مختلفی که در کشورهای جهان انجام شده این نتیجه حاصل گردیده که فیبر غذایی از عوامل مهم در پیشگیری از انواع سرطان می‌باشد.
حال لازم است بدانیم فیبر در کدامیک از مواد خوراکی به مقدار مناسب وجود دارد.
منابع غنی فیبر غذایی عبارتند از: سبزی‌های تازه، میوه‌های تازه به خصوص چنانچه با پوست مصرف شوند، حبوبات از قبیل نخود، لوبیا، عدس، باقلا، ماش، لپه، غلات با سبوس مانند انواع نان‌هایی که رنگ تیره دارند.
انواع مواد غذایی حاوی فیبر به آسانی در دسترس قرار دارند و از قیمت مناسبی نیز برخوردارند، فقط در فصل زمستان ممکن است برخی از منابع فیبر مانند میوه‌های تازه وفور چندانی نداشته باشند و قیمت آنها نیز نسبت به فصل تابستان گرانتر باشد.
در این صورت می‌توانیم بعضی از میوه‌ها و سبزی‌ها را جانشین این قبیل مواد خوراکی بنمائیم. به عنوان مثال می‌توانیم از میوه‌های موجود در فصل زمستان به میزان گسترده‌تری استفاده کنیم و یا برخی از سبزی‌هایی را که در فصل زمستان بیشتر در دسترس هستند جانشین میوه‌ها و سبزی‌های کمیاب در فصول سرد سال بنمائیم.
مثلا انواع سیب، مرکبات (پرتقال، لیمو شیرین، نارنگی و...) انار، کیوی، از میوه‌هایی هستند که جانشین‌های مناسبی برای میوه‌های تابستانی می‌باشند و یا سبزی‌هایی مانند اسفناج، هویج، کرفس و سایر سبزی‌های موجود در فصل زمستان می‌توانند کمبود سبزی‌های تابستانی را که در فصل زمستان کمیابند و یا قیمت آنها گران است، به خوبی جبران کنند.
توجه داشته باشیم به همان نسبتی که تغذیه غلط می‌تواند خطر بیماری‌های مختلف را افزایش دهد، تغذیه مناسب، صحیح و متنوع قادر است در پیشگیری از انواع اختلالات و امراض مزمن و کمک به سلامت و طول عمر افراد تاثیر مهم، قابل توجه و انکارناپذیر داشته باشد.
برای برخورداری از الگوی غذایی مفید و با ارزش تغذیه‌ای بالا و کمک به حفظ سلامت خود، لازم است به چند نکته ضروری توجه داشته باشیم:
1- نیازهای تغذیه‌ای خود را در سنین و شرایط مختلف به خوبی بشناسیم.
2- با مضرات و زیان‌های مواد غذایی و غذاهای مضر به درستی آشنا شویم.
3- خواص تغذیه‌ای مواد خوراکی مفید و سالم را بشناسیم.
4- در مورد نحوه صحیح انتخاب، آماده‌سازی و طبخ مواد غذایی آگاهی داشته باشیم.
5- رفتارهای تغذیه‌ای غلط را در خود شناسایی کرده و رفع نماییم.
