ذات‌الریه؛ یک علت مهم مرگ و میر کودکان

دکتر بیژن صدری زاده؛ متخصص بیماری‌های عفونی

در همه جای دنیا، پنومونی (ذات‌الریه) یک علت مهم مرگ در کودکان زیر 5 سال است. بنابر تخمین سازمان جهانی بهداشت، در سال 2013 میلادی 935000 کودک زیر 5 سال در دنیا به علت پنومونی فوت شده‌اند.

پنومونی به علت ویروس‌ها،‌ باکتری‌ها یا قارچ‌ها ایجاد می‌شود و از طریق ایمن‌سازی، تغذیه کافی و مقابله با عوامل محیطی قابل پیشگیری است.

پنومونی ناشی از باکتری‌ها را می توان با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان کرد، ولی فقط یک سوم از کودکان مبتلا به پنومونی که نیاز به آنتی بیوتیک دارند از این فرصت بهره‌مند می‌شوند.

پنومونی یک شکل حاد و عفونت تنفسی است که ریه‌ها را گرفتار می‌کند.

در افراد مبتلا به پنومونی، حبابچه‌های ریوی مملو از چرک و مایع  می‌باشند و این امر به تنفس دردناک منجر می‌شود و از ورود اکسیژن به حبابچه‌ها جلوگیری می‌نماید.

پنومونی بزرگترین علت مرگ کودکان در دنیا است و 15 درصد از کل مرگ‌های کودکان را به خود اختصاص می‌دهد.

مهمترین عوامل ایجاد کننده پنومونی

مهمترین عوامل ایجاد کننده پنومونی عبارتند از: پنوموکوک (شایع‌ترین عامل باکتریال ایجاد کننده پنومونی در کودکان)، هموفیلوس اینفلوانزا نوع ب یا Hib (دومین عامل باکتریال شایع ایجاد کننده پنومونی در کودکان‌)، و ویروس سن‌سی‌شیال تنفسی (Respiratory Syncytial Virus) که شایع‌ترین علت ویروسی پنومونی می‌‌باشد.

سرایت پنومونی از راه‌های مختلف صورت می‌گیرد. ویروس‌ها و باکتری‌های موجود در بینی و گلوی کودک می‌توانند از راه استنشاق، ریه را گرفتار کنند.

هم‌چنین می‌توانند از راه تنفسی (ریز قطرات) بوسیله سرفه و عطسه انتقال پیدا کنند. علاوه بر این، پنومونی ممکن است مدت کوتاهی بعد از تولد از راه خون ایجاد شود.

علائم پنومونی ویروسی و باکتریال مشابه‌اند. به هر حال تعداد علائم در پنومونی ویروسی ممکن است از پنومونی باکتریال  بیشتر باشد.

در کودکان زیر 5 سال که دچار سرفه و یا تنفس مشکل با تب یا بدون تب می‌باشند، تشخیص پنومونی در صورت وجود تنفس سریع یا به داخل کشیده شدن قسمت تحتانی قفسه سینه در موقع شهیق قطعیت می‌یابد.

خس خس (Wheezing) در پنومونی‌های ویروسی شایع‌تر است.

در حالی که اغلب کودکان سالم می‌توانند در برابر عفونت‌ها به طور طبیعی از خود دفاع کنند، کودکان مبتلا به سازشکاری سیستم ایمنی از نظر ابتلا به پنومونی درمعرض خطر بیشتری قرار دارند.

سیستم ایمنی کودک ممکن است به علت سوءتغذیه به ویژه در کودکانی که از تغذیه انحصاری با شیرمادر محرومند، تضعیف شود.

بیماری‌های موجود از پیش (Pre- existing illnesses) از قبیل عفونت اچ آی وی و سرخک نیز خطر ابتلا به پنومونی را زیاد می‌کنند.

هم‌چنین عوامل محیطی زیر استعداد ابتلا به پنومونی را افزایش می‌دهند

- آلودگی هوای داخل منزل (Indoor Pollution) که از طریق پخت و پز و گرم کردن محیط با استفاده از سوخت‌های بیومس (Biomass fuels) (از قبیل چوب یا کود) ایجاد می‌شود.

- زندگی در خانه‌های شلوغ و پرجمعیت

- سیگار کشیدن والدین

درمان پنومونی 

درمان پنومونی با آنتی بیوتیک‌ها است. آنتی بیوتیک انتخابی قرص آموکسی‌سیلین پخش شونده در مایعات (‌‌Dispersable Amoxicillin) است.

اغلب موارد پنومونی نیاز به آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی دارند که در مراکز بهداشتی درمانی موجود می‌باشند.

فقط اشکال شدید پنومونی و کلیه موارد پنومونی شیرخواران کوچک‌تر از 2 ماه نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارند.

پیشگیری از پنومونی یک جزء تشکیل دهنده اصلی استراتژی کاهش مرگ و میر کودکان است.

ایمن‌سازی در برابر هموفیلوس اینفلوانزا b (Hib)، پنوموکوک، سرخک و سیاه سرفه مؤثرترین راه پیشگیری از پنومونی می باشد.

تغذیه کافی، کلید بهبود دفاع طبیعی کودک است و با تغذیه انحصاری کودک با شیرمادر (Exclusive Breastfeeding) در طی 6 ماه اول زندگی شروع می شود.

شیرمادر علاوه بر نقش پیشگیری از پنومونی، طول مدت بیماری را نیز کاهش می‌دهد.

مقابله با عوامل محیطی از قبیل رفع مشکل آلودگی هوای داخل منزل (از طریق تأمین بخاری مناسب در حد استطاعت) و بهبود شرایط بهداشتی در خانه‌های شلوغ و پرجمعیت نیز خطر ابتلا به پنومونی را کاهش می‌دهد.