برنامه غذایی در بیماری های التهابی روده(۲)

در ادامه مطالب گفته شده در شماره قبل، به بررسی تغذیه درمانی در بیماران مبتلا به IBD( بیماری های التهابی روده) می پردازیم:
اشخاص مبتلا به IBD به علت عوارض بیماری و حتی به خاطر عوارض ناشی از درمان، در معرض افزایش خطر مشکلات تغذیه ای هستند، بنابراین اولین هدف، بهبود و حفظ وضعیت تغذیه ای بیمار است. برای نیل به این هدف، ممکن است از غذاها، مکمل های رژیمی و ریزمغذی ها و تغذیه وریدی و روده ای استفاده شود. رژیم غذایی و نوع مکمل های مورد استفاده ممکن است در طی دوره های ایجاد موقتی و عود بیماری تغییر کند. اشخاص مبتلا به IBD اغلب نسبت به عوارض خفیف یا شدید بیماری معدی- روده ای و همچنین نسبت به انتخاب غذای مناسب و روش تغذیه دچار سردرگمی هستند. گرچه آموزش، شکل اصلی و کلیدی درمان است، بیماران اغلب در نتیجه راهنمایی های متفاوت رسانه های گروهی مختلف و دست اندرکاران مراقبت های بهداشتی، سر در گم می شوند.
رژیم غذایی مناسب و مواد مغذی ویژه می توانند در حفظ و یا فراهم کردن شرایط مناسب( ولو موقتی) درمان بیماری نقش داشته باشند. توانایی تغذیه وریدی یا روده ای جهت ایجاد تسکین موقتی در IBD، سال های متعددی مورد بحث بوده و هنوز توافق جمعی حاصل نشده است. استفاده از رژیم های کم باقیمانده و یا کم فیبر می تواند بار میکروبی کولون را کاهش داده و در نتیجه احتمال بروز التهابات را کاهش دهد.
مطالعات علمی متعدد عموماً نشان داده اند که :
1- استراحت روده با استفاده از تغذیه وریدی عمدتاً برای تسکین یافتن ناراحتی گوارشی ضروری نیست.
2- تغذیه روده ای می تواند روش حمایت تغذیه ای مناسب تری باشد.

3- حداقل در بعضی از موارد، تغذیه روده ای در مقایسه با تغذیه وریدی در ایجاد تسکین موقت بیماری موفقیت آمیزتر بوده است. البته فرمولای مورد استفاده در تغذیه روده ای باید دقیقاً تعیین شود و مورد استفاده قرار گیرد. به هر حال، به نظر می رسد که تغذیه روده ای یا وریدی از نظر ایجاد تسکین موقتی، به مؤثری کورتیکواستروئیدها یا مجموعه ای از درمان های پزشکی نیستند. با این حال، صرف نظر از اینکه اشکال کنونی تغذیه وریدی یا خوراکی باعث تسکین موقتی بشوند یا نشوند، حمایت تغذیه ای به موقع یک جزء حیاتی درمان برای بهبود و حفظ سلامت تغذیه است.
محلول های وریدی در دسترس، هنوز به مناسبی تغذیه خوراکی نیستند، اما تغذیه وریدی ممکن است برای بهبود وضعیت تغذیه بیماران مبتلا به انسداد، فیستول ها، بیماری حاد و در شرایطی که بخش عمده ای از سیستم معدی- روده ای با جراحی برداشته شده، لازم باشد.
خود سوء تغذیه، عملکرد هضم و جذب را به مخاطره می اندازد و می تواند نفوذپذیری سیستم معدی- روده ای را به مواد التهابی بالقوه افزایش دهد. اسهال به ویژه می تواند از دست دادن ذخایر پتاسیم، روی و سلنیوم را تشدید کند. احتیاجات انرژی بیماران مبتلا به IBD به میزان زیادی افزایش نمی یابد( مگر این که افزایش وزن لازم باشد)، اما نیاز به پروتئین به ویژه در طی مراحل بیماری می تواند تا 50 درصد افزایش یابد. ممکن است برای جایگزینی ذخایر یا برای حفظ ذخایری که به دلیل سوء هضم، سوء جذب، تأثیر متقابل دارو و مواد مغذی و یا عدم مصرف یک رژیم غذایی کامل ایجاد شده اند، مکمل ویتامین ها، مواد معدنی و عناصر کمیاب ضروری باشد.
در طی دوره های حاد و شدید بیماری، رژیم برای هر بیمار به طور ویژه طراحی می شود. یک رژیم با حداقل باقیمانده که قندهای کم جذب و اسمولاریته بالا را محدود کرده، ولی فیبر زیادی تأمین می کند، ممکن است در ابتدا برای کاهش اسهال استفاده شود. در طی مراحل حاد یا مزمن بیماری، ممکن است التهاب یا زخم به انسداد بخشی از روده منجر شود و در این حالت، فیبر رژیم غذایی باید به مقادیر ناچیز و محدود باشد تا ذراتی را که باید از لومن باریک شده عبور نماید، محدود کند. تغذیه کم و مکرر ممکن است بهتر از وعده های بزرگ تحمل شود و مقادیر کم مکمل های خوراکی مایع ایزوتونیک می توانند در برگرداندن دریافت به حالت اولیه، بدون تحریک دستگاه گوارشی و ایجاد علائم، مفید باشند. در مواردی که احتمال سوء جذب چربی وجود دارد، مکمل های غذایی تهیه شده با MCT می توانند از نظر افزایش کالری دریافتی و رساندن مواد مغذی محلول در چربی به بدن، با ارزش باشند.
این نکته که آیا فاکتورهای رژیم غذایی موجب تشدید ناگهانی علائم بیماری می شوند، روشن نیست، اما معمولاً قبل از تشدید ناگهانی علائم بیماری، عواملی مانند افزایش دریافت ساکاروز( یا قند معمولی)، فقدان مصرف میوه ها و سبزی ها، دریافت پایین فیبر غذایی و تغییر نسبت اسیدهای چرب امگا-6 به امگا-3، دخیل می باشند.
در تعداد کمی از بیماران، آلرژی های خاص غذایی ممکن است وجود داشته باشد. نقش این فاکتورها روشن نیست، اما می توانند نشانگر رژیم با کیفیت پایین باشند که حساسیت کلی سیستم معدی- روده ای به فرایند بیماری را افزایش داده اند. اصلاح رژیم غذایی، استفاده از فرمولای تغذیه ای حاوی اسیدهای چرب امگا-3، اسیدهای آمینه ویژه( مثل گلوتامین) و آنتی اکسیدان ها، و استفاده از فیبرهای قابل تخمیر( پره بیوتیک ها یا پروبیوتیک ها)، از جمله استراتژی های درمانی بیماری های سیستم معدی- روده ای هستند که تاکنون ارزیابی شده اند.
بیماران در زندگی روزمره ممکن است متناوباً گرفتاری های مختلف ناشی از بیماری مانند انسداد بخش هایی از روده، استفراغ، درد شکمی، تجمع گاز در روده و یا اسهال را داشته باشند. بیماران می توانند یاد بگیرند که در شرایط آروغ زدن یا اسهال، غذاها را محدود کنند یا اگر گمان می کنند که بخشی از روده شان مسدود شده، فیبر به ویژه ذرات بزرگ را محدود نمایند. به آنها می توان آموزش داد که چگونه دریافت چربی های امگا-3 را با انتخاب غذاها و مکمل های مناسب، به خاطر اثر ضد التهابی ارزشمندشان، افزایش دهند.

این امکان وجود دارد که غذاها یا مکمل های پروبیوتیک فلورمیکروبی را اصلاح کنند. در مدل های حیوانی و در مطالعات اولیه انجام شده بر روی افراد مبتلا به بیماری التهابی معدی- روده ای، نشان داده شده که خوردن گونه های ویژه یا مخلوطی از ارگانیسم های پروبیوتیک، فلورای معدی- روده ای را تغییر داده و دوره های تسکین را طولانی می کند.
غذاهای پروبیوتیک( مثل الیگوساکاریدها، فیبرهای قابل تخمیر و نشاسته های مقاوم) می توانند به عنوان منبع سوخت برای فلورای کولون به کار روند و منجر به تغییر فلور میکروبی و افزایش تولید SCFAs شوند. فلورای تغییر یافته و SCFAs تولید شده نیز می توانند خود به کاهش فرآیند التهابی به ویژه در کولیت اولسراتیو کمک کنند.
عدم تحمل غذا در بیماران مبتلا به IBD شایع است، اما بیماران به غذاهای متفاوتی( هر بیمار به غذای خاص) واکنش نشان می دهند. ممکن است غذاها همواره و در همه زمان ها مشکل ساز نباشند. گاهی اوقات به بیماران توصیه می شود غذاهایی که گمان می رود منجر به عدم تحمل شوند را به سادگی حذف کنند. به هر حال، اغلب بیمار به طور فزاینده ای ناامید می شود، چون رژیم غذایی بیشتر و بیشتر محدود می گردد، ولی علائم ممکن است برطرف نشود. تشخیص واکنش های آلرژیک معدی- روده ای به غذاها، یک فرآیند سخت و طاقت فرسا است. بیمار باید خود مایل باشد که از یک رژیم آمینواسیدی یا یک رژیم خیلی محدود( که شامل سه یا چهار نوع غذا است) استفاده کند و در هر زمان فقط یکی از غذاهای مشکوک را به آن اضافه نماید. براساس علائم مرتبط با افزودن و حذف نوبتی غذاها، آلرژی تعیین می شود. آنتی بادی های در گردش که در قبال پروتئین های غذایی تولید می شوند، به عنوان یک علامت آلرژی در نظر گرفته شده اند، گرچه ممکن است به جای اینکه علامت آلرژی موضعی معدی- روده ای باشند، علامت افزایش نفوذپذیری باشند.
احتمالاً همان غذاهایی که دائماً در یک جمعیت سالم و طبیعی مسؤول علایم معدی- روده ای( گاز، نفخ و اسهال) هستند، موجب بروز همان علائم( و یا به شکل شدیدتر) در بیماران مبتلا به مراحل خفیف IBD یا آنهایی که بیماری شان تسکین یافته است، می شوند. بیماران، اطلاعات تغذیه ای را از منابع متنوعی دریافت می کنند، ولی اطلاعات گاهی اوقات نادرست و یا اغراق آمیز است، یا ممکن است فقط به وضعیت یک فرد خاص مربوط باشد.
ارائه کنندگان مراقبت های بهداشتی می توانند در شناسایی نقش غذاها در آشفتگی های طبیعی روزانه معدی- روده ای و نقش غذاها در IBD به بیماران کمک کنند و به آنها آموزش دهند که چگونه اطلاعات تغذیه ای معتبر را از ادعاهای ثابت نشده و اغراق آمیز تشخیص دهند.مشارکت بیماران در مقابله با بیماری شان نه تنها می تواند به کاهش علائم بیماری کمک کند، بلکه می تواند موجب کاهش اضطراب مرتبط با بیماری نیز بشود.
منبع:دنیای تغذیه، شماره 101.