بیماری های التهابی روده (IBD) اغلب به شکل دو بیماری کرون و کولیت اولسراتیو ظاهر می شوند. سن شروع این بیماری ها اغلب 15 تا 30 سالگی است؛ اما در بعضی افراد نیز، اولین علایم شروع بیماری در بزرگسالی ظاهر می شود. هر دوجنس به میزان مساوی در خطر ابتلا هستند. علل ایجاد بیماری IBD به طور کامل شناخته نشده، اما به نظر می رسد که تغییر فاکتورهای محیطی، فلورمیکروبی روده فرد بیمار و وجود استعداد ژنتیکی و یک پاسخ ایمنی یا خود ایمنی غیرطبیعی در دیواره های روده، دراین عارضه دخیل باشند. حداقل بخشی از رفتار، عوارض و شدت بیماری های التهابی روده ناشی از موتاسیون ژن ها روی کروموزوم های مختلف است. به هرحال ژن های ویژه و نقش احتمالی آنها در ایجاد بیماری، هنوز به طور کامل شناخته نشده اند.
عامل ایجاد بیماری و تشدید آن احتمالاً پاسخ التهابی بیش ازحد به یک میکروب خاص یا مجموعه ای از میکروب ها در فضای محوطه معدی -روده ای است. پاسخ التهابی بیش از اندازه گلبول های سفید به انضمام درگیری موضعی و سیستمیک بعضی انواع این گلبول ها (یعنی لوکوسیت ها)، منجر به رهاسازی پروستاگلاندین ها، پروتئازها، لوکوترین ها، ایکوزانوئیدها و رادیکال های فاقد اکسیژن از سلول های دیواره روده می شود. به نظر می رسد که پاسخ التهابی بیش از حدی که در این موارد بروز می کند، به میزان زیادی مسئول آسیب های بافتی معدی -روده ای می باشد.
علاوه بر میکروب ها، نقش آلرژی های غذایی و دیگر واکنش های ایمونولوژیکی (علاوه بر آلرژی) به برخی غذاها، در ایجاد بیماری التهابی روده و علایم آن نیز باید در نظرگرفته شوند. نفوذ پذیری دیواره روده به مولکول های غذا و قطعات سلولی احتمالاً در شرایط التهابی افزایش می یابد که این خود موجب افزایش تأثیر متقابل آنتی ژن ها و سیستم ایمنی فرد و در نتیجه تشدید علایم بیماری می شود. البته باید توجه داشت که شیوع آلرژی های غذایی در مقایسه با عدم تحمل نسبت به غذاها، کمتر است.
ابتلا به انواع مختلف عدم تحمل غذایی در اشخاص مبتلا به بیماری های التهابی روده، دو برابربیشتر از دیگر افراد جامعه است. دلایل عدم تحمل غذاهای مختلف فراوان بوده و ازجمله آنها می توان انسدادهای جزئی معدی - رودی، سوء جذب، اسهال، تغییر درعبورمواد غذایی از معده و روده، افزایش ترشحات دستگاه گوارش، تنفر از برخی غذاها و تاثیر مصرف برخی غذاها با یکدیگر را نام برد. از بین علل مختلف عدم تحمل غذاها، فقط بعضی از این عوامل در افراد مبتلا به بیماری های التهابی روده، موجب عدم تحمل به غذاها و ایجاد یا تشدید علایم بیماری می شوند. به هر حال، نمی توان شروع بیماری التهابی روده و علایم بیماری را صرفاً به آلرژی های غذایی و یا عدم تحمل غذایی در افراد مبتلا نسبت داد.
بعضی از علایم بالینی در بیماری کرون و کولیت اولسراتیو مشابه هستند. به عنوان مثال، عدم تحمل غذا، اسهال، تب، کاهش وزن، کم خونی، سوء تغذیه و نارسایی در رشد و تظاهرات خارج روده ای (التهابات مفصلی، مشکلات پوستی و اختلال کبدی) در هر دو بیماری بروز می کند. به هر حال، این بیماری ها بر حسب ویژگی های ژنتیکی، علایم بالینی و درمان، مشخصه های مربوط به خود را دارند.
اشخاص مبتلا به بیماری های التهابی روده یا IBD در خطر اشکال متعدد سوء تغذیه هستند و تغذیه یک نکته قابل ملاحظه در هر مرحله از بیماری است. گرچه سوء تغذیه در هر دو فرم IBD می تواند بروز کند، اما به طورعمده درکرون اتفاق می افتد و بروز آن در بیماران مبتلا به کرون نیز بیشتر نگران کننده است. در هر دو فرم IBD، خطر بدخیم شدن بیماری با طولانی شدن بیماری افزایش می یابد. دلایل افزایش خطر ابتلا به سوء تغذیه دراین بیماران به طور قطعی مشخص نشده، اما ممکن است وقوع آن با مرحله تکثیر سلولی و فاکتورهای تغذیه ای مرتبط باشد.
بیماری کرون
بیماری کرون ممکن است هرقسمتی از دستگاه معدی - رودی، از دهان تا مقعد را درگیر کند. شایع ترین الگو (حدود 60-50 درصد موارد)، ابتلای همزمان بخش ایلئوم دیستال روده کوچک و همچنین کولون می باشد و در 25-15 درصد موارد فقط روده کوچک یا فقط کولون درگیر می شود. در برخی ازمبتلایان، التهاب ممکن است به تمام قسمت های روده سرایت نکند. درگیری مخاطی دربیماری کرون همه لایه های مخاطی را در برمی گیرد. وقتی التهاب، زخم، آبسه ها و فیستول ها برطرف شوند، فیبروز، ضخیم شدن زیر مخاطی و زخم، ممکن است بروز کند که منجر به تنگ شدن قسمت هایی از روده، تنگی های موضعی و انسداد جزئی یا کامل لومن روده می شود.
درمان پزشکی
در صورت عدم موفقیت در هنگام استفاده از داروها، جراحی جهت ترمیم تنگی ها یا برداشتن قسمت هایی از روده ممکن است ضروری باشد. در حدود 50 تا 70 درصد موارد بیماری کرون، نیازمند جراحی خواهند شد. جراحی، بیماری را درمان نمی کند، زیرا بیماری اغلب در عرض 1 تا 3 سال بعد ازجراحی عود می کند و شانس عمل مجدد در زندگی بیمار بسته، به نوع و سن در اولین عمل حدود 30 تا 70 درصد است. برداشت قسمت عمده ای از روده ممکن است منجر به درجات مختلف سوء جذب مایعات و مواد مغذی شود. در موارد حاد، بیماران ممکن است جراحی های وسیع یا متعدد داشته باشند که به سندرم روده کوتاه و وابستگی به تغذیه وریدی جهت حفظ دریافت مقادیر کافی مواد مغذی و مایعات مناسب منجر می شود.
کولیت اولسراتیو
کولیت اولسراتیو فقط کولون را درگیر می کند و بیماری همیشه از رکتوم شروع می شود. آزمایش میکروسکوپی نشان می دهد که نقاط مختلف و پراکنده ای از کولون ملتهب و دچارزخم های کوچک است. تنگی و باریک شدن روده معمولاً در این بیماری شایع نبوده، اما خونریزی رکتوم یا اسهال خونی نسبتاً شایع می باشد.
کولیت اولسراتیو عمدتاً در جوان های بین 30-15 سال و مجدداً در 60-50 سالگی آنها اتفاق می افتد؛ گرچه هیچ سنی مستثنی نیست. خطر سرطان در اشخاص مبتلا به دوره طولانی بیماری افزایش می یابد. در بیماری حاد و با افزایش خطر سرطان، برداشت کامل کولون با ایجاد ایلئوستومی، کیسه ایلئال یا آناستوزموزیس (ایجاد منفذ بین دو فضا) مقعدی، توصیه می شود.
درمان پزشکی
اهداف درمان در بیماری های التهابی روده، ایجاد و تداوم تسکین عوارض و بهبود وضعیت تغذیه ای فرد می باشد. به نظر می رسد که درمان تظاهرات اولیه معدی - روده ای، بیشتر اشکال خارج روده ای بیماری را درمان می کند. موثرترین داروها در مراحل حاد بیماری، کورتیکواسترروئیدها هستند؛ اگرچه مواد ضد التهابی (آمینوسالیسیلات ها)، مواد مهار کننده سیستم ایمنی (سیکلوسپورین، آزاتیوپرین، مرکاپتوپورین) و آنتی بیوتیک ها (مترونیدازول)، ممکن است جهت حفظ تسکین موقتی استفاده شوند. هریک ازاین داروها از نظر نتایج پزشکی و تغذیه ای، اثراتی دارند. یکی از جدیدترین عوامل درمانی، فاکتور نکروزی ضد تومور تک دودمانی (Anti-TNE) می باشد که یکی از سیتوکین های التهابی اولیه را غیرفعال می کند که معمولاً در حادترین موارد بیماری کرون و در درمان فیستول ها استفاده می شود، اما تاثیرآن در درمان کولیت اولسراتیو مشخص نشده است. به نظر می رسد استفاده از کشت های پره بیوتیک ها و پروبیوتیک ها مناسب باشد، زیرا در تغییر میکروفلورای معدی -روده ای و همچنین ارتقای پاسخ ایمونولوژیکی در سطح روده کاربرد دارند.
مشکلات تغذیه ای بالقوه مرتبط با بیماری های التهابی روده
- کم خونی های مرتبط با از دست دادن خون و دریافت کم غذا.
- باریک و تنگ شدن سیستم معدی - روده ای که منجربه تجمع گاز، تهوع، رشد بیش از حد باکتری ها و اسهال می شود.
- التهاب و برداشت (به وسیله جراحی) بخش هایی از روده که به اسهال و سوء جذب نمک های صفراوی، ریزمغذی ها و درشت مغذی ها منجر می شود.
- افزایش ترشحات معدی - روده ای همراه با التهاب و افزایش عبور که منجر به اسهال و سوء جذب می شود.
- دردشکمی، تهوع، استفراغ، تجمع گاز در روده و اسهال.
- تنفرغذایی، اضطراب و ترس از خوردن مرتبط با تجربیات درد شکمی، تجمع گاز در روده، تهوع و اسهال.
- تداعی غذاها، یا خوردن بدون تجربه غذاها، باعلایم بد بیماری (منجر به اضطراب و اجتناب از غذا می شود که دریافت را بیشتر محدود می نماید).
-تاثیرمتقابل دارو - مواد مغذی.
- آلرژی های غذایی واقعی و مشاهده شده (درک شده).
- محدودیت های غذایی که هم توسط خود فرد تحمیل شده و هم ناشی از توجه و کار پزشک است.
- نارسایی در رشد، کاهش وزن، کمبود درشت مغذی ها و سوء تغذیه پروتیئن - انرژی.
منبع:نشریه دنیای تغذیه، شماره 98.