«روز هوای پاک باشه، در خانه نشسته باشی از ترس سرفه‌های بی‌امان. روز هوای پاک باشه و قرار باشه تو امروز با دوچرخه اهوازرو زیر پات بذاری اما باید تو خونه بمونی چون گرد و خاک به ریه‌هات نفوذ می‌کنه و قطع نفس‌هات حتمی است.» این حال و روز خوزستانی‌هاست. آنهایی که 14 سال به قول یکی از کابران فضای مجازی «خاک بر سر را به معنای واقعی درک کرده‌اند.»
به گزارش ، ابتکار نوشت:دیروز روز هوای پاک در ایران بود اما خوزستان هوا نداشت. مقام‌های محلی استان خوزستان غلظت گرد و غبار معلق در هوا را چندین برابر حد مجاز اعلام کردند. از میان 15 شهرستان درگیر در گرد و غبار در استان خوزستان اما اهواز مثل همیشه با گرد و غباری 66 برابر حد مجاز، شرایط بحرانی‌تری را سپری کرد. هفته‌ای نیست که خوزستان و به ویژه اهواز درگیر پدیده ریزگردها و آلودگی هوا نباشد. از زمانی که برای اولین بار آسمان خوزستان قرمز شد و طوفان گرد و خاک به هوا برخاست 14 سال می‌گذرد و تا به امروز این مهمان ناخوانده در خوزستان جا‌خوش کرده و هر از گاهی دوباره برای آنها خودی نشان می‌دهد تا یادمان نرود اهواز، آلوده‌ترین شهر جهان مرکز استان خوزستان و موطن رودخروشان کارونی است که خشکسالی امانش را بریده است.
اقدامات دولتی برای مهار ریرگزد از بودجه‌ای که نداریم تا قانون هوای پاک
دولت در این 14 سال طرح‌ها و اقداماتی را طراحی و اجرا کرده است، طرح‌هایی که در چندین سال گذشته آنچنان در مهار ریزگردها موفق نبوده است. دلیل اصلی این ناموفقیت براساس آنچه که مسئولان امر گفته‌اند، کمبود بودجه و دولت‌های مقروض بوده است، کمبود بودجه‌ای که 18 نماینده استان خوزستان در مجلس شورای اسلامی را در اعتراض به آن در سال 92 مجبور به استعفا کرد. از آن زمان تا کنون چهار دولت سعی در حل این بحران زیست محیطی داشته است که مهم‌ترین آنها به دولت حسن روحانی باز می‌گردد. دولتی که با شعار محیط زیستی روی کار آمد و سازمان محیط زیست به عنوان مهم‌ترین سازمان دولت یازدهم زیر نگاه تیزبین فعالان قرار داشت و لحظه‌ای از انتقادها در امان نبود.
معصومه ابتکار که در 4 سال دولت یازدهم سکان‌دار سازمان حفاظت محیط زیست بود چندین بار به مجلس رفت و درباره علل زیست محیطی پدیده ریزگردها، کانون‌های داخلی و خارجی، بودجه و ... به سوالات نمایندگان پاسخ گفت. اگر اقدامات 4 ساله سازمان حفاظت محیط زیست را در زمینه مهار گرد و غبار در دولت یازدهم بر روی کاغذ بشماریم، تعداد آنها به بیش از 30 اقدام اجرایی، علمی-تحقیقی و همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی می‌رسد. اقداماتی از جمله تدوین برنامه ملی و منطقه‌ای مقابله با پدیده گرد و غبار، پیگیری ارتقای مدیریت تالاب‌ها و اجرای برنامه‌های احیای برخی منابع آبی کشور از جمله دریاچه ارومیه، تالاب‌های پریشان، هامون و هورالعظیم، پیش‌بینی و مدل‌سازی وقوع پدیده گرد و غبار در سازمان هواشناسی کشور، عملیات بیابان‌زدایی و کنترل کانون‌های بحرانی در سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، مالچ‌پاشی در وزارت نفت، توجیه بهداشتی، توزیع ماسک و آمادگی مراکز اورژانس و بهداشتی و درمانی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، تامین حقابه تالاب‌ها در وزارت نیرو و ... . گرچه بازگشت نیمه جان به تالاب هورالعظیم از اقدامات مثمر ثمر سازمان حفاظت محیط زیست در این سال‌ها بوده اما با این حال عموم مردم تنها مالچ‌پاشی و کاشت نهال را از اقدام ملموس دولت دیده‌اند. طرحی که گزارش‌های میدانی حکایت از خشکیدن اکثر نهال‌های کاشته شده در 500 هکتار کانون‌های ریزگرد شرق اهواز و بی‌ثمر بودن چنین طرح‌های موقتی دارد که تاکنون 8 میلیارد از جیب مردم را به جیب پیمانکاران سرازیر کرده است.
از جمله اقدامات دیگری که تلاش‌ها برای به نتیجه رسیدن آن در زمان تصدی بانوی سبز در سازمان محیط زیست انجام گرفت، لایحه هوای پاک بود. لایحه‌‌ای که با رایزنی‌های فراوان نهایتا در اردیبهشت 96 و در زمان تصدی عیسی کلانتری بر مسند سازمان به قانون تبدیل شد. قانونی که از نظر معصومه ابتکار می‌توانست راهگشای حل مشکل آلودگی هوا و ریزگردها بعد از 22 سال باشد که در چند ماده و تبصره این قانون اشاره مستقیم به موضوع گرد و غبار شده است. در ماده 24 این قانون آمده، وزارت جهاد کشاوری (سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری) مکلف است علاوه بر اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی مقرر، جهت مهار کانون‌های مستعد بیابان‌زایی و تولید گرد و غبار در داخل کشور راسا یا با مشارکت مردم، دستگاه‌های اجرایی محلی و سازمان‌های بین‌المللی با رعایت اصل 77 قانون اساسی و سازمان‌های مردم نهاد داخلی، سالانه حداقل معادل 300 هزار هکتار نسبت به اجرای اقدامات مقابله با پدیده گرد و غبار با اولویت عملیات بیابان‌زدایی در مناطق بحرانی و کانون‌ها و زیست بوم‌های حساس اقدام کند.
دولت مکلف است اعتبارات مورد نیاز برای اجرای عملیات موضوع این ماده را هر ساله در بودجه‌های سالانه منظور کند. همچنین براساس ماده 25 این قانون، سازمان حفاظت محیط زیست مکلف است با همکاری وزارت نیرو نیاز آبی زیست محیطی رودخانه‌ها، تالاب‌ها، خورها، دریاچه‌ها و زیست‌بوم‌ها را تعیین کند و وزارت نیرو متناسب با شرایط ترسالی، عادلی و خشکسالی سالانه نسبت به تخصیص حقابه موارد فوق اقدام کند. ماده 26 این قانون می‌گوید: وزارت راه و شهرسازی (سازمان هواشناسی کشور) با همکاری سازمان مکلف است، حداکثر ظرف مدت دو سال از ابلاغ این قانون، شبکه ملی هشدار و پیش آگاهی رخداد سیل، طوفان و گرد و غبار را تکمیل کند.
براساس ماده 27 قانون هوای پاک، وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی (سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری)، راه و شهرسازی و کشور از محل اعتبارات مندرج در ردیف‌های بودجه‌ای و شهرداری‌ها و دهیاری‌ها از محل منابع مالی در اختیار اعم از اعوارض و وجوه عمومی طی 5 سال که به تایید سازمان می‌رسد، مکلفند حریم سبز بزرگراه‌ها و کمربند سبز شهری گرد و غبار را با روش آبیاری مدرن و با اولویت استفاده از پساب‌های شهری و روستایی ایجاد کند. همچنین براساس تبصره یک این قانون، وزارت نیرو مکلف شده است تا منابع آب مورد نیاز را از آب مازاد حاصل از تغییر روش آبیاری سنتی با روش آبیاری نوین در مناطق موضوع این ماده تامین کرده و تخصیص دهد و در صورت کسری منابع، تخصیص لازم را از محل پساب تولیدی یا منابع دیگر تامین کند. همان چیزی که حالا یکی از موارد مورد مناقشه فعالان و عیسی کلانتری، ریاست جدید سازمان محیط زیست شده است.
احیای تالاب‌ها و چالش انتقال آب
معصومه ابتکار بارها از کانون داخلی ریزگردهای خوزستان سخن گفت و البته از حذف برخی از آنها به واسطه تلاش‌ها و اقدامات دولت خبر داد. با این حال اما حذف کامل همه کانون‌ها با وضعیت خشکسالی کشور بعید به نظر می‌رسد و تنها راه حل را بازگشت اندک آب به تالاب‌ها و دریاچه‌های خشکیده برای جلوگیری از بلند شدن خاک پیش روی ما قرار می‌دهد. آبی که تامینش برای خوزستان کار دشواری به نظر می‌رسد. آمارها از بارندگی سالانه، وضعیت آبهای پشت سد، رودخانه نیمه جان کارون همه گواه بر این ادعاست. تامین حقابه تالاب‌ها اما امروز معیشت مردم خوزستان را هدف گرفته است. کشاورزی که سهم قابل توجهی از آب را در ایران مصرف می‌کند و کشاورزی در خوزستان نیز از این موضوع مسثنی نمانده است.
گرچه معصومه ابتکار نیز چندان با کشاورزی سنتی در ایران موافق نبوده و همیشه از آب مجازی محصولاتی مانند گندم و هندوانه که در زمین‌های کشاورزی ایران کشت می‌شود انتقاد کرده اما همانند استراتژی جدید عیسی کلانتری سبب انتقاد و اعتراض فعالان محیط زیست و کشاورزان را در بر نداشته است. عیسی کلانتری امروز در نظر دارد تا آب مازادی که به گفته او کشاورزی بیهوده مصرف می‌کند را به تالاب‌ها بازگرداند تا بتواند محیط زیست خوزستان و نفس‌های به شماره افتاده خوزستانی‌ها را نجات دهد، با این حال انتقال آب امروز با چالش مخالفانش روبه‌رو شده است. چالشی که شاید سال‌ها پیش از این وجود نداشته و حال محیط زیست را تا به اینقدر به وخامت کشانده است. مهار ریزگردها اما همچنان در تب و تاب بودجه‌ها، اعتراضات و نظرات موافق و مخالف است و معلوم نیست که چه زمان خوزستان می‌تواند دوباره مثل سابق نفس بکشد.
