حماسه حمله به «H۳»؛ افتخار جهانی نیروی هوایی ارتش

صدام حسین تکریتی رهبر حزب بعث و رییس جمهور عراق، با پاره کردن معاهده 1975 الجزایر، خوزستان ایران را استان محمره کشور خود خواند و 31 شهریور 1359، نخستین یورش آن ها به خاک ایران آغاز شد.

قرار بود ارتش مسلح عراق تنها در یک هفته خوزستان و سایر بخش ها را به تصرف خود در آورد، اما پس از گذشت 8 سال با دفاع قهرمانانه ملت ایران، بدون واگذار شدن حتی یک وجب از خاک میهن، صدام قطعنامه 598 خاویر پرز دکویار دبیر کل وقت سازمان ملل متتحد را پذیرفت و جنگ به پایان رسید.

حاصل ماجراجویی صدام که او را سردار قادسیه می خواندند، میلیون ها کشته و زخمی به جا گذاشت و هزاران میلیارد دلار خسارت به زیر ساخت های عراق و کشورمان وارد گردید. اسنادی که بعدها از جنگ نابرابر هشت ساله منتشر شد، نشان داد که ده ها کشور رژیم عراق را در برابر ایران حمایت تسلیحاتی و مالی کرده بودند. آلمان، فرانسه، آمریکا و کویت، تنها بخشی از آن ها هستند.

تنها 24 ساعت از یورش سراسری رژیم بعث به کشورمان نگذشته بود که نیروهای هوایی ارتش جمهوری اسلامی در یکم مهر ماه 59 در اقدامی غافل گیر کننده و متهورانه، با به کار گیری 140 فروند شکاری بمب افکن در قالب عملیاتی به نام کمان 99، اکثر پایگاه های هوایی عراق به جز پایگاه الولید که در غرب عراق واقع شده بود را بمباران کردند.

این عملیات چنان ضربه کاری به نیروهای هوایی عراق وارد کرد که شگفتی کارشناسان نظامی غرب را در پی داشت.

عراقی ها که در ماه های ابتدایی جنگ تحمیلی، خاطره تلخ و خونین حمله هوایی تاریخی ایران در اول مهر 59 را نمی توانستند فراموش کنند، برای جلوگیری از خسارت های گسترده به توان هوایی خود، تصمیم گرفتند کلیه هواپیماهای اصلی را به مرز اردن منتقل نمایند تا زیر پدافند هوایی مستحکمی که به قول صدام، نفوذ به عمق خاک عراق را به آرزوی ایرانیان بدل می کرد، از حمله احتمالی در امان باشند.

اما این آرزو چند ماه بیشتر دوام نیاورد و نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در یکی از متهورانه ترین و پر افتخار ترین عملیات هوایی قرن بیستم، توانست در پانزدهم فروردین 1360، پایگاه اچ 3 را با هجوم فانتوم های خود به طور کامل نابود کند.

این عملیات غرور آفرین که حمله به اچ 3 نامیده شد، یکی از پیچیده ترین حملات هوایی قرن بیستم معرفی گشت. گزارش امروز روزیاتو شما را با بخش هایی از این حماسه تاریخی آشنا می کند.

این حمله سبب شد خسارت های غیر قابل تصوری به ارتش بعث عراق وارد شود و 48 فروند هواپیماهای شکاری- بمب افکن شامل میگ 21، میگ 23، سوخو 20، سوخو 22، توپولف 16 و میراژ منهدم شده و یا آسیب جدی دیدند.

مستندی از این عملیات را در ویدیوی زیر تماشا کنید.

آرزوی های بر باد رفته سردار قادسیه

حمله تاریخی نیروی هوایی ایران با 140 فروند هواپیما که به نابودی شمار زیادی از پایگاه های هوایی ارتش بعث در روز دوم جنگ منجر شد، هراسی غیر قابل تصور را در میان فرماندهان ارشد عراق پدید آورد. آن ها برای جلوگیری از تکرار عملیات هوایی نیروهای ایرانی و مقابله به هدف قرار گرفته شدن توسط عقابان تیر پرواز نیروی هوایی ارتش، تصمیم گرفتند کلیه هواپیماهای اصلی خود را به نقطه ای امن منتقل کنند.

تنها نقطه ای در غربی ترین منطقه عراق از تیر رس نیروهای هوایی ایران خارج بود که مرز اردن در آنجا قرار داشت. عراقی ها تصور می کردند که هیچ اسکادران از جان گذشته ای، نتواند به آن جا برسد و آن ها را هدف قرار دهد. به همین خاطر، در 21 دی 1359 بخشی از هواپیماهای عملیاتی خود را به پایگاه های الولید منتقل کردند.

این پایگاه شامل یک پایگاه اصلی و دو پایگاه فرعی بود که که به آن اچ 3 گفته می شود و پدافند بسیار قدرتمندی داشت.

چند روز پس از استقرار هواپیماهای رژیم بعث در پایگاه الولید، صدام حسین در تلویزیون این کشور ظاهر شد و در نطقی تلویزیونی اعلام کرد دیوار آتشی در کشور ایجاد کرده که هیچ ایرانی توان ورود به عمق خاک عراق را نخواهد داشت. در پی این اعلام، شهید سرتیپ جواد فکوری فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش، در 15 بهمن سال 1359 در جلسه ای با سران نیروی هوایی، بخش ویژه طرح های نیروی هوایی را مسئول بررسی این عملیات کرد.

به واسطه اقدامات اطلاعاتی و امنیتی، در جلسه ای منتفی شدن حمله به پایگاه الولید اعلام شد، اما دو طرح درباره این عملیات تحت بررسی قرار گرفت:

 طرح اول: در قالب این طرح، شانزده فروند فانتوم شامل چهارده اصلی و دو رزرو به پرواز در می آمدند که 6 تانکر سوخت رسان هم همراه آنان بود. 3 تانکر در داخل خاک ایران قرار می گیرند و 3 تانکر در منتهی الیه غرب عراق. برای محافظت از هر تانکر 2 فروند اف 14 نیز به پرواز در می آیند. این طرح انبوهی از هواپیما را به وجود می آورد و خطر شکست عملیات و خسارت گسترده را در پی داشت.

طرح دوم: در این طرح، 12 فروند فانتوم شامل 10 فروند اصلی و 2 فروند رزرو در نظر گرفته شده بود. چهار تانکر سوخت رسان با همان شرایط با آن ها همراه بود. در این طرح تعداد جنگنده ها و تانکرها کم می شد ولی وضعیت فانتوم ها به دلیل کمبود تانکر سوخت رسان حساس می گشت و احتمال این که 2 فروند فانتوم از دست برود فراوان بود.

طرح ایذایی: در همین حین مرحوم سرتیپ خلبان «بهرام هوشیار» در این خصوص طرحی را آماده و به صورت محرمانه با شهید فکوری مطرح کرد که براساس آن 10 فروند فانتوم مسلح شامل 8 فروند اصلی و 2 فروند رزرو به پرواز درآیند و برای گمراه کردن دشمن نیز در هنگام ورود فانتوم ها به خاک عراق 2 فروند اف 5 به کرکوک حمله کنند. مکان استارت حمله نیز پایگاه دوم شکاری تبریز بود. شهید فکوری بعد از مطالعه این طرح، آن را عملی دانست و موافقت خود را با آن اعلام کرد.

درباره خاطرات خلبانانی که در این نبرد شرکت کرده بودند، در این ویدیو اطلاعات جالبی دریافت می کنید.

شکست طرح ها

هر دو طرح مطرح شده، به دلیل خیانت عوامل نفوذی و همچنین اطلاع یافتن عراقی ها از موضوع لغو شدند. قرار بر این شد که در جلسه ای ، شهید فکوری شکست این طرح را اعلام کند. جلسه اعلام شکست این طرح در فیلم حمله اچ 3 که بعدها ساخته شد، مورد استفاده قرار گرفت.

جلسه مذکور که در نیمه دوم اسفندماه برگزار گشت، درباره وضعیت جبهه های جنگ، استقرار نیروهای ایرانی و عراقی و… بود.

پس از پایان جلسه، شهید فکوری سرتیپ (سرهنگ آن زمان) «فر ج ا… براتپور» که از معاونان عملیات یکی از پایگاه های هوایی بود را احضار کرد و اجرای ماموریتی سری، مهم و حیاتی را به وی ابلاغ نمود و تاکید داشت که شخصا فرماندهی دسته پروازی را بر عهده بگیرد.

طرح عملیات تاریخی ترین حمله هوایی قرن بیستم

بلاخره پس از دو نقشه مطرح شده، طرح سوم و سری رونمایی شد. در جریان این طرح، 10 فروند فانتوم که 2 فروند رزرو هستند، در شرایط کاملا امنیتی و در سکوت رادیویی از پایگاه شهید نوژه همدان به پرواز در می آیند و به سوی دریاچه ارومیه پرواز می کنند.

هواپیماها آن جا در ارتفاع پست با دو فروند تانکر سوخت رسان برخورد می کنند. بعد از سوخت گیری، از نوار مرزی ترکیه وارد عراق شده و در آن جا با دو تانکر که از مسیر بین المللی خارج شده اند، برخورد می کنند و بعد از سوخت گیری مجدد به سمت پایگاه های الولید رفته، آن جا را بمباران کرده و از همین مسیر باز می گردند.

این طرح به صورت کاملا سری پی گیری می گشت و قرار بر این شد که این عملیات در سحرگاه روز پانزدهم فروردین ماه انجام شود. نکته مهم در طراحی این عملیات، سبک بودن جنگنده ها و برق آسا بودن حمله بود.

تاریخی ترین 15 فروردین ایران

15 فروردین سال 1360، تاریخی ترین 15 فروردین ایران بود. این روز بزرگترین آزمون نیروی هوایی ارتش بود. در ساعت یک بامداد روز 15 فروردین ماه سال 1360، خلبانان منتخب عملیات بدون اطلاع قبلی به پست فرماندهی فراخوانده شدند و بی درنگ جلسه توجیهی انجام شد و کلیه موارد و چگونگی انجام این عملیات برای کلیه خلبانان تشریح گشت.

قرار بر این شد که فانتوم ها به دو دسته 4 فروندی تقسیم شوند. لیدر یکی از دسته ها سرهنگ براتپور و لیدر دسته دیگر سرتیپ (سرهنگ آن زمان) «فرهادپور» بودند. در پایان جلسه توجیهی، از سوی لیدر دسته پروازی اعلام شد احتمال شهادت در این عملیات بالاست، پس هر کدام از خلبانان به هر دلیلی آمادگی ندارند اعلام کنند تا نفر جایگزین در لیست اصلی قرار گیرد.

اما همه اعلام آمادگی کردند. پس از انجام فریضه نماز و با روشن شدن هوا، عملیات آغاز شد.

شرح عملیات حمله به اچ 3

پیش بینی های دقیقی برای این عملیات صورت گرفته بود و از شب قبل هواپیماهای هر گروه پروازی نیز مشخص شده بودند. بعد از اعلام شماره هواپیماها از سوی گردان نگهداری، خلبانان یکی پس از دیگری در کابین جای گرفتند. این در حالی بود که خود پرسنل گردان نگهداری هم از جزئیات این عملیات خبر نداشتند.

بدین ترتیب 10 فروند هواپیمای اف 4 در سکوت کامل رادیویی به پرواز درآمدند. درطول انجام این عملیات، تنها دو بار سکوت رادیویی شکست.

یکی هنگام پرواز که هر هواپیما بعد از بلند شدن از روی باند شماره خود را اعلام می کردند و بار دیگر بعد از پایان عملیات سوخت گیری، رمزی را اعلام می نمودند. اما در فیلم حمله به اچ 3، برای آن که وضعیت عملیات به اطلاع تماشاگر برسد، دیالوگ هایی بین عوامل پروازی رد و بدل می شود که در جریان عملیات اصلی وجود نداشت.

بعد از پرواز، فانتوم ها مسیر خود را به سمت دریاچه ارومیه پیش گرفتند و در حالی که هوا ابری بود، در ارتفاع پست با دو فروند تانکر سوخت رسان 747 برخورد کردند و اولین مرحله سوخت گیری بعد از گذشت 20 دقیقه با موفقیت انجام گرفت.

سپس فانتوم ها به سمت مرز پرواز کردند. در همین زمان دو فروند اف 5 از پایگاه هوایی تبریز به سمت پالایشگاه کرکوک به پرواز درآمدند و در یک حمله موفق، این پالایشگاه را بمباران کردند

در این هنگام فانتوم ها در نزدیکی مرز قرار داشتند. آن ها در ساعت هفت و پنجاه و هشت دقیقه صبح با رسیدن به نقطه صفر مرزی، به دو دسته 4 فروندی تقسیم شدند و 2 فروند رزرو نیز بازگشتند. (جمعا 8 فروند، 6 فانتوم E و 2 فانتوم D وارد عراق شدند.)

در همین زمان به فرمانده پدافند عراق اطلاع می دهند که تعدادی هواپیمای ناشناس در نوار مرزی ترکیه مشاهده شده که او اظهار می کند هواپیماها متعلق به ترکیه است. فانتوم ها به صورت دسته های 4 تایی با فاصله 500 پا از یکدیگر، در ارتفاع پایین از شهر مرزی زاخو گذشتند و وارد خاک عراق شدند. آن ها ارتفاع خود را به پایین ترین سطح ممکن رسانده و به مسیر خود روی نوار مرزی ترکیه ادامه دادند.

الولید با خاک یکسان می شود

گروه اول به فرماندهی سرتیپ فرهادپور در ساعت هشت و چهل و پنج دقیقه به پایگاه اول حمله می کند.

گروه دوم در ساعت هشت و پنجاه به پایگاه دوم حمله می کند.

گروه سوم به فرماندهی سرتیپ براتپور به سمت پایگاه سوم (اصلی) حمله می کند.

در حالی که هنوز گروه سوم به پایگاه اصلی نرسیده بودند، دو گروه دیگر کار خود را تمام کردند،  زیرا آن ها فاصله کم تری نسبت به این پایگاه داشتند. دود ناشی از انفجار هواپیماها و انبارها، تمامی فضا را پر کرده بود و پدافند و موشک های زمین به هوای دشمن از هر طرف برای سرنگونی فانتوم ها شلیک می شد.

سرتیپ براتپور با دیدن این اوضاع، تصمیم می گیرد بجای این که از مسیر از پیش تعیین شده به پایگاه سوم حمله کند، با گردشی به سمت راست از سمت مخالف به آنها حمله ور شود که بدین ترتیب موفق به غافلگیری آنها می شود. پایگاه دشمن از استتار خیلی خوبی برخوردار بود، به شکلی که حتی رنگ سقف آشیانه ها نیز به رنگ زمین بودند و روی ادوات نیز به خوبی پوشانده شده بود.

هنگامی که گروه سوم به فرماندهی سرتیپ براتپور روی پایگاه می رسند، عراقی ها که فکر نمی کردند خلبانان ایرانی جسارت و توانایی لازم جهت حمله به آن جا را داشته باشند، کاملا غافلگیر شدند.

آنها که مشغول کارهای روزمره بودند، ابتدا تصور کردند که هواپیما متعلق به خودشان است که به سمت آنها می آید. همچنین به دلیل تغییر جهتی که داده شده بود، لوله های توپ های ضد هوایی آنها نیز سمت مخالف را نشانه گرفت و به اصطلاح دیوار آتش آنها در سمت دیگری بود.

فانتوم ها با رسیدن به بالای پایگاه، شیرجه رفته و تمامی بمب های خود را رها می کنند و پایگاه را به جهنمی از آتش تبدیل می نمایند؛ به طوری که در بعضی از نقاط به دلیل ارتفاع کم فانتوم ها، زبانه آتش به ارتفاع هواپیماها نیز می رسید.

بازگشت پیروزمندانه عقاب ها

خوشبختانه فانتوم ها توانستند خود را به مرز رسانده و همه در محل مقرر سوختگیری چهارم را انجام دهند و تلاش عراقی ها برای سرنگونی آنها نیز بی نتیجه ماند. فانتوم ها بعد از سوختگیری، همگی به پایگاه شهید نوژه همدان برگشتند.

پرسنل نگهداری که در آخرین لحظات بازگشت فانتوم ها، از موضوع حمله با اطلاع شده بودند، با هیجان درباره چگونگی این عملیات سخن می گفتند و چون چیزی درباره جزئیات آن نمی دانستند، به سراغ جانشین فرمانده پایگاه رفته و نگرانی خود را در مورد سلامتی گروه پروازی ابراز می داشتند.

پرسنل پایگاه که از عملیات شجاعانه خلبانان مبهوت مانده بودند، بی صبرانه در انتظار بازگشت تمامی خلبانان دقیقه شماری می کردند. سرانجام چرخ های اولین گروه فانتوم ها باند فرودگاه را لمس می کند و پرسنل گردان پرواز و نگهداری، با چشمانی اشکبار که حاکی از دیدار دوباره خلبانان بود و با فریاد ا…اکبر و قربانی کردن گوسفند، به استقبال آنها می روند.

پرواز نتیجه داده بود. خلبانان شجاع بعد از چهار ساعت و چهل دقیقه پرواز با سرعت بالا و با چهار نوبت سوختگیری در مسیر رفت و برگشت، موفق شده بودند غیرممکن را ممکن کنند و ضربه مهلکی به پیکر نیروی هوایی عراق وارد آورند.

خلبانان تاریخ ساز نیروی هوایی ارتش ساعاتی پس از ورود، به دیدار رهبر در جماران رفتند.

پس از این عملیات موفق، ترانه خلبانان خلبانان با صدای جمشید نجفی به افتخار نیروی هوایی ارتش ساخته شد که با استقبال عمومی همراه گشت.