سنگ‌های سیستم ادراری

دکتر حمید رضا اکبری گیلانی؛ متخصص ارولوژی

احتمال بروز سنگ‌‌های ادراری 1 تا 1.5درصد  در طول عمر تخمین زده می‌‌شود. به‌طور معمول مردان بیشتر از زنان مبتلا به سنگ کلیه می‌‌شوند. در سنین میانسالی شایع‌تر است. در آب و هوای گرم بیشتر است. فاکتور‌‌های تغذیه‌ای و ژنتیکی در ایجاد آن موثراند. بی‌تحرکی و کار کردن در محیط‌‌های گرم  مثل آشپزخانه‌‌ها و جلوی کوره‌‌ها احتمال تولید سنگ را زیاد می‌‌کند.

مصرف مایعات زیاد در پیشگیری از تولید سنگ و دفع سنگ موثر است و برخلاف تصور عموم ارتباطی بین سختی آب (محتوای کربنات کلسیم آن) و شیوع سنگ دیده نشده است.

علائم سنگ‌‌های ادراری

سنگ ادراری در صورتی که در مسیر خروج ادرار، انسداد ایجاد نکرده باشد معمولا علامت ندارد. به همین دلیل سنگ‌های بزرگ شاخ گوزنی اکثرا درد ندارند ولی سنگ‌‌های کوچکی که در داخل حالب گیر می‌‌کنند، درد شدیدی دارند. سنگ‌های ریز 4 میلی‌متر معمولا به راحتی و بدون درد و با مصرف آب زیاد دفع می‌‌شوند.

در اکثر موارد فرد متوجه دفع سنگ نیز نخواهد شد. سنگ‌‌های بین 4 تا 10 میلی‌متر که در مسیر بین کلیه و مثانه (لوله حالب) گیر می‌‌کنند، باعث باقی ماندن ادرار در کلیه (هیدرونفروزیس) و ایجاد درد شدید می‌‌شوند. این درد با حالت تهوع و استفراغ همراه بوده و در برخی مواقع علائم ادراری مثل سوزش و تکرر و احساس فوریت در ادرار نیز وجود دارد.

ذکر این نکته ضروری است که هیدرونفروزیس کلیه (تورم کلیه در اثر باقی ماندن ادرار در آن) نشانه تحت فشار بودن کلیه است و باید سریعاً با بر طرف کردن انسداد بر سر راه خروج ادرار، هیدرونفروزیس بر طرف شود. سنگ‌های بالاتر از 10 میلی‌متر، نیاز به سنگ‌شکنی دارند و باقی ماندن آنها در کلیه (حتی در صورت درد نداشتن) باعث بزرگ شدن آنها و در نهایت آسیب به کلیه می‌‌شوند.

درمان‌‌های غیر جراحی سنگ‌‌های کلیه

مصرف مایعات: مصرف مایعات زیاد تا حدی که حجم ادرار به بیش از 5/2 لیتر برسد. آب پرتقال، آب لیمو، چای کمرنگ، قهوه بدون کافئین احتمال تولید سنگ را کم می‌‌کنند.

رژیم غذایی: افزایش پروتئین حیوانی خصوصاً گوشت قرمز باعث افزایش تولید سنگ می‌‌شود. مصرف غذا‌‌ها و تنقلات شور و کلآ نمک طعام زیاد میزان تولید سنگ را افزایش می‌‌دهد. کلسیم رژیم غذایی احتمال تولید و عود سنگ را کاهش می‌‌دهد چون از جذب اگزالات از دستگاه گوارش جلوگیری می‌‌کند.

لذا در این موارد محدودیت مصرف کلسیم لزومی ندارد و نقش محافظتی در تولید سنگ‌‌های ادراری نیز دارد. محدودیت مصرف مواد غذایی سرشار از اگزالات نیز در کاهش احتمال تولید سنگ موثر خواهد بود. چای پررنگ، قهوه، شکلات کاکائویی، نوشابه حبوبات، اسفناج، بامیه، ریواس، توت فرنگی اگزالات زیادی دارند که محدود کردن مصرف آنها توصیه می‌‌شود.

اندازه سنگ

اندازه سنگ‌‌های ادراری در دفع خود به خودی یا با استفاده از درمان‌‌های طبی سنگ موثر است. سنگ‌‌های با قطر 4 میلی‌متر و یا کمتر از آن اکثرا خود به خود دفع می‌‌شوند. سنگ‌‌های بین 4 و 8 میلی‌متر امکان دفع شدن دارند ولی اغلب در لوله حالب (لوله ارتباطی بین کلیه و مثانه) گیر می‌‌کنند و باعث درد‌‌های شدید کلیه به علت  تجمع ادرار در کلیه می‌‌شوند. سنگ‌‌های بالای  8 میلی‌متر به احتمال زیاد نیاز به سنگ‌شکنی یا درمان جراحی دارند.

سنگ شکنی

دو نوع سنگ شکنی وجود دارد:

سنگ شکنی خارج اندامی‌‌یاESWL: برای درمان سنگ‌های کلیه بین 7-8 الی 20-25 میلی‌متر مناسب است.در این روش از انرژی  امواج صوتی برای شکستن سنگ استفاده می‌‌شود. نیاز به بیهوشی و بستری ندارد و به صورت سرپایی انجام می‌‌شود. با استفاده از دستگاه‌‌های پیشرفته و جدید میزان موفقیت این نوع سنگ شکنی 90-80 درصد است.

سنگ شکنی داخل اندامی: برا ی سنگ‌هایی که به علت بزرگی بیش از حد، سختی زیاد و یا مکان نامناسب (مثل قسمت میانی حالب) امکان سنگ شکنی خارج اندامی‌‌ وجود ندارد، از سنگ‌شکنی داخل اندامی‌‌ استفاده می‌‌شود. در این روش بیمار نیازمند بیهوشی و بستری است و از راه مجرای ادراری و یا از راه پوست، جراح با تجهیزات مجهز به دوربین به سنگ رسیده و سنگ را زیر دید مستقیم می‌‌شکند.

بعد از سنگ‌شکنی اغلب سوند داخل حالبی به نام دبل جی در حالب گذاشته می‌‌شود که به دفع خورده‌‌های سنگ شکسته شده کمک می‌‌کند. بعد از چند روز این سوند خارج می‌‌شود.

 درمان جراحی

اعمال جراحی برای سنگ‌هایی که به علت اندازه بزرگ، سختی بسیار بالا و یا جای نامناسب  امکان سنگ‌شکنی آنها وجود ندارد انجام می‌‌شود. عمل جراحی به صورت عمل باز و یا عمل به روش لاپاروسکوپی و پی‌سی‌ان انجام می‌‌شود. مزیت دو روش آخر عمل جراحی برش کوچک‌تر محل است.