هزینه فرصت یکی از عواملی است که باید هنگام تصمیم گیری های بزرگ به‌خصوص درباره‌ی مسائل اقتصادی درنظر بگیرید. برای آشنایی با مفهوم هزینه فرصت و نحوه‌ی محاسبه‌ی آن، این مطلب را دنبال کنید.

هزینه فرصت چیست؟

هزینه فرصت عبارت است از سودی که یک فرد می‌تواند دریافت کند اما از آن صرف‌‌نظر می‌کند تا برنامه و نقشه‌ی دیگری را اجرا کند. درواقع، هزینه فرصت زمانی است که بابت انجام یک کار، فرصت اجرای ایده‌های دیگر را از دست می‌دهیم. مثلا در مبحث سرمایه گذاری، هزینه فرصت، تفاوت بین سود به‌دست‌آمده از یک سرمایه‌گذاری و سود حاصل از یک سرمایه‌گذاری است که به‌اجبار از آن صرف‌نظر کرده‌اید.

فرمول محاسبه‌ی هزینه فرصت چیست؟

هنگام ارزیابی سودآوری بالقوه‌ی سرمایه‌گذاری‌های مختلف، صاحبان کسب‌وکارها به‌دنبال انتخاب‌هایی هستند که میزان بازگشت سرمایه‌ی آن بیشتر باشد. اغلب این بررسی‌ها با درنظرگرفتن نرخ بازگشت سرمایه موردانتظار، انجام می‌شود؛ درصورتی‌که باید عامل دیگری یعنی همان هزینه فرصت هم درنظر گرفته شود.

این مثال را درنظر بگیرید. مبلغی به‌عنوان سرمایه‌گذاری به کسب‌وکاری اختصاص داده می‌شود. صاحبان کسب‌وکار باید تصمیم بگیرند که بین سرمایه‌گذاری در بخش منابع مالی و استفاده از پول برای خرید تجهیزات جدید، یکی را انتخاب کنند. فرقی نمی‌کند که صاحبان کسب‌وکار، کدام مورد را انتخاب کنند؛ سود بالقوه‌ای که با سرمایه‌گذاری‌نکردن در یکی از موارد از دست می‌رود، هزینه فرصت نامیده می‌شود. درواقع، هزینه فرصت اختلاف بین بازگشت سرمایه‌ی موردانتظار در هر دو گزینه است. در نتیجه، فرمول هزینه فرصت به این ترتیب است:

هزینه فرصت= بازگشت سرمایه‌ی سودآورترین گزینه – بازگشت سرمایه‌ی گزینه‌ی انتخاب‌شده

انتخاب اول در مثال بالا، سرمایه گذاری در بازار سهام به امید بازگشت سرمایه است. انتخاب دوم در این مثال، سرمایه‌گذاری‌کردن در کسب‌وکار به این امید است که وسایل و امکانات جدید، منجر به افزایش بهره وری تولید، کاهش هزینه‌های عملیاتی و افزایش حاشیه‌ی سود شود.

فرض کنید که میزان بازگشت سرمایه در بازار سهام، 12 درصد باشد و به‌روزرسانی تجهیزات، 10 درصد بازگشت سرمایه را به‌دنبال داشته باشد. هزینه فرصت انتخاب تجهیزات و صرف‌نظرکردن از بازار سهام، برابرست با 2 درصد.

تحلیل هزینه فرصت، نقشی بسیار حیاتی در تعیین ساختار سرمایه‌ی یک کسب‌وکار دارد. درحالی‌که هم وام و هم حقوق صاحبان سهام هر دو، هزینه‌هایی به‌منظور جلب رضایت وام‌دهندگان و صاحبان سهام دارند، هر کدام دربردارنده‌ی هزینه فرصت هستند. مثلا منابع مالی که برای بازپرداخت وام‌ها استفاده می‌شود، در بازار سهام سرمایه‌گذاری نمی‌شوند.

از آنجایی‌که هزینه فرصت، محاسبه‌ای براساس پیش‌بینی است، نرخ واقعی بازگشت سرمایه برای هر دو انتخاب، قابل‌اندازه‌گیری نیست. مثلا فرض کنید که در مثال بالا، شرکت تصمیم بگیرد از تجهیزات جدید صرف‌نظر کند و در مقابل، در بازار سهام، سرمایه‌گذاری کند. اگر سهام مربوط با کاهش ارزش مواجه شود، شرکت به‌جای بهره‌بردن از 12 درصد بازگشت سرمایه‌ی موردانتظار، سرمایه‌ی خود را از دست می‌دهد.

برای اینکه این موضوع را ساده‌تر عنوان کنیم، درنظر بگیرید که این سرمایه‌گذاری بازدهی در حد صفر درصد داشته باشد، یعنی شرکت دقیقا همان سودی که سرمایه‌گذاری کرده، دریافت می‌کند. در این شرایط، هزینه فرصت برابرست با 10 درصد (بازگشت سرمایه در خرید تجهیزات) منهای صفر درصد که این مقدار برابر است با همان 10 درصد. همچنین، این امکان هم وجود دارد که یک شرکت، خرید تجهیزات جدید را انتخاب کند اما این امکانات جدید، تأثیری بر بهره‌وری تولید نداشته باشد و میزان سود در همان حالت قبلی باقی بماند. هزینه فرصت در این شرایط برابرست با 12 درصد به‌جای 2 درصدی که پیش‌بینی شده بود.

یکی از مهم‌ترین اقدامات در سرمایه‌گذاری، مقایسه‌ی انتخاب‌های پیش رو از جهت درجه‌ی یکسانی ریسک است.

استفاده از هزینه فرصت در زندگی روزمره

وقتی در زندگی تصمیمات بزرگ می‌گیرید، مثل خرید خانه یا آغاز یک کسب‌وکار، بدون شک به طور دقیق، مزایا و معایب هر تصمیمی را بررسی می‌کنید. اما ما غالبا بدون شناخت کامل و اطلاع دقیق از هزینه فرصت، در انتخاب‌های روزمره‌، تصمیم‌گیری می‌کنیم. مثلا بیشتر افراد برای خرید یک کالا، پیش از خرید، فقط تغییرات حساب بانکی خود را درنظر می‌گیرند. در بیشتر مواقع، هنگام چنین تصمیم‌گیری‌هایی، به چیزهایی فکر نمی‌کنیم که با این تصمیم‌گیری از دست خواهیم داد.

این طرز فکر ممکن است خطرناک باشد. مشکل زمانی ایجاد می‌شود که هنگام تصمیم‌گیری، به انجام کارهای دیگر با پول‌تان فکر نمی‌کنید و کورکورانه و بدون توجه به فرصت‌هایی که از دست می‌دهید، برای خرید تصمیم می‌گیرید.

به‌عنوان مثال، شاید خرید غذا از بیرون اداره کار خوبی به‌نظر برسد، زیرا مجبور نیستید از خانه غذا ببرید و برای چند دقیقه از محیط کار فاصله می‌گیرید، اما هزینه‌ی خرید غذا را در تعداد روزهای 25 سال آینده ضرب کنید. علاوه‌براینکه این کار، سلامتی شما را تهدید می‌کند، بعد از مدت طولانی مبلغ هنگفتی می‌شود که می‌توانستید آن را برای کار دیگری هزینه کنید.

این یک مثال ساده است که اهمیت توجه به هزینه فرصت را نشان می‌دهد. در هر شرایطی، این هزینه فرصت شکل دیگری به خود می‌گیرد. مثلا انتخاب مدرسه‌ی دولتی به‌جای انتخاب مدرسه‌ی غیرانتفاعی. از این دست تصمیمات در زندگی ما زیاد است؛ تصمیماتی که باعث می‌شود چیزی به‌دست آوریم ولی در نهایت، ممکن است فرصتی را از دست بدهیم.

شاید کار سختی به‌نظر برسد که هر بار قصد خرید یا سفر دارید به همه‌ی فرصت‌هایی که ممکن است از دست بدهید، فکر کنید. اما با این کار، می‌توانید از پول خود بهترین استفاده را کنید.

تفاوت میان هزینه‌‌ برگشت‌ناپذیر (Sunk Cost) و هزینه فرصت چیست؟

تفاوت میان هزینه‌ نابرگشتنی و هزینه فرصت عبارت است از تفاوت میان پولی که قبلا هزینه‌شده و سرمایه‌ی بالقوه‌ای که از یک سرمایه‌گذاری، هنوز به‌دست نیامده است، چراکه سرمایه، جای دیگری اندوخته شده است. مثلا خرید هزار سهم از یک شرکت به مبلغ سهم 10 دلار، هزینه‌ی نابرگشتنی 10 هزار دلاری را رقم می‌زند. این برابرست با مقدار پولی که برای سرمایه‌گذاری پرداخت شده است و برگرداندن آن، نیازمند نقدکردن سهام به قیمت خرید یا بالاتر از آن است.

هزینه فرصت، میزان بازگشت سرمایه‌ای را مشخص می‌کند که در صورت سرمایه‌گذاری در شرایط دیگر، به‌دست می‌آید. به این ترتیب، فرض کنید درحالی‌که خرید هزار سهم از شرکت A ممکن است برابر با فروش 12 دلاری آن باشد و به‌ازای هر سهم 2 درصد سود یا در مجموع 2 هزار دلار سود داشته باشد، در مدت زمان یکسان، ارزش سهام شرکت B از 10 دلار به 15 دلار می‌رسد. در این شرایط، سرمایه‌گذاری‌کردن در شرکت A به مبلغ 10 هزار دلار، سودی 2 هزار دلاری خواد داشت؛ درصورتی‌که همان مقدار سرمایه‌گذاری در شرکت B سود 5 هزار دلاری دارد. تفاوت بین این دو مبلغ یعنی 3 هزار دلار، هزینه‌‌ فرصتی است که بابت انتخاب شرکت A محاسبه می‌شود. سرمایه‌گذاران هنگام تصمیم‌گیری باید به هر دو مفهوم توجه کنند.

تفاوت ریسک و هزینه فرصت چیست؟

در اقتصاد، ریسک عبارت است از تفاوت میان بازگشت سرمایه‌ی فعلی و بازگشت سرمایه‌ی مورد انتظار که باعث می‌شود تمام یا بخشی از اصل سرمایه از دست برود. تفاوت کلیدی ریسک با هزینه فرصت این است که ریسک، تفاوت بین عملکرد فعلی یک سرمایه‌گذاری و عملکرد پیش‌بینی‌شده‌ی همان سرمایه‌گذاری است. درحالی‌که هزینه فرصت، تفاوت عملکرد فعلی یک سرمایه‌گذاری با عملکرد فعلی یک سرمایه‌گذاری دیگر است.