برج طغرل ری ; یادگار سلجوقیان

آخر هفته هایی که امکان مسافرت به جایی دورتر از شهر محل زندگی را نداریم، باید مکان های دیدنی شهر خود را بشناسیم و از فرصت پیش آمده استفاده کنیم.

در جای جای این سرزمین پهناور همواره هنرمندان و دانشمندان با آثار خود مایه فخر و مباهات ایران شده اند که برای ما میراثی گرانقدرند.

 امروز کارناوال به بازدید برجی متعلق به #عصر سلجوقی در در نزدیکی تهران می رود که  یکی از این شاهکارها فوق العاده این عصر است.

برج طغرل در منطقه ابن بابویه شهر کهن ری در حاشیه شهر تهران، مکانی است که بازدید از آن را امروز همراه با کارناوال آغاز می کنیم.

مسافر ری…

در نزدیکی تهران، شهری با پیشینه تاریخی غنی به نام ری وجود دارد که باید روزی برای بازدیدش آثارش، باید به #جنوب تهران سفر کنیم و ری گردی خود را آغاز کنیم.

ری آثار تاریخی بسیاری دارد که  امروز قصد ورود به محوطه ای را داریم که برجی بلند و قدیمی در آن  قرار دارد و برج طغرل می خوانندش. نامش ابهتی عجیب دارد که در خیال بنایی بلند و مستحکم را تداعی می کند. اما #برج طغرل در ری چه می کند؟ کاربردش چیست؟ و..

امیدوارم در انتهای این سفر پاسخ تمام این سوال ها را یافته باشم. از ابن بابویه گذر کرده و به مقصد می رسیم. دربی چوبی با کلون های زنانه و مردانه  به رویمان گشوده می شود و کمی آن طرفتر برجی آجری را میبینیم که از ظاهرش پیداست بسیار حرف برای گفتن دارد و گوش شنوا می خواهد که با دل و جان گوش سپارد.

سن و سالش حدود هفت قرنی می شود و می گویند یادواره سردار دلاور و بنیانگذار سلسله مقتدر و با عظمت سلجوقیان “طغرل بیک سلجوقی” است. 

بدنه بیرونی آن مدور داری کنگره هایی است و کاربرد آن را در روزگار خود نشان می دهد. از درب برج وارد فضای داخلی آن می شویم و با سرگذشت برج طغرل ری آشنا می شویم…

به تماشای ویدئویی از برج طغرل ری بتشینیم…

معماری برج طغرل ری…

برج طغرل یادگار عصر سلجوقی با مساحتی افزون بر 48 مترمربع و بلندای 20 متر درمیان باغی سرسبز  قرار دارد. این برج استوانه ای شکل  با اسکلتی از خشت و آجری  که  قطر بیرونیش 15 و قطر داخلی آن 1 متر است، خشتی که برای  ساختنش استفاده کرده اند از زاج و خاک و سفیده تخم مرغ است و باعث استحکام بنا شده است.

نمای بیرونی برج را 24 کنگره آجری با زاویه حاده تشکیل داده است و در راس برج دور ردیف مقرنس آجری کار شده؛  اما فضای داخلی آن استوانه ایست. 

ضخامت دیواره از ابتدا تا انتهای آن متفاوت است، به طوری که تا ارتفاع 4 متری دیواره ای توپر و قطور و از این ارتفاع به بالا دیواره ها توخالی است که در ضلع شمالی  آن پلکانی برای ارتباط میان  بخش پایینی و بالایی برج قرار دارد.

برای ورود به فضای داخلی برج دو در نظر گرفته شده یکی در ضلع شمالی و دیگری در ضلع جنوبی که سر در آن ها به شیوه رازی کار شده است. دیواره ی توخالی در قسمت بالای برج، قوس ها و درهایی  به شیوه رازی، سبب استحکام و مقاومت بالای برج شده اند؛ دلیل دیگر استحکام برج، خشت به کار رفته در برج می باشد که از زاج و خاک و سفیده تخم مرغ تهیه شده است.

همچنین وجود کانال های گذر هوا در کناره دیواره ها مانع رطوبت زدگی و خرابی دیوارها می شود.  سردابه یا انباری در زیر بنا قرار دارد که وجودش سبب سالم ماندن و جلوگیری از پوسیدگی پی برج شده است. 

بر آسمانه برج، گنبدی مخروطی وجود داشته که براثر زمین لرزه ای فروریخته و امروز اثری از آن باقی نمانده  است.

اگر به بدنه بیرونی برج خوب نگاه کنید، درضلع شمال غربی و در ارتفاع حدود 5متری یک در کوچک چوبی را خواهید دید که در پشت خود راه پله ای داخل جدار دیوار دارد که به بالای برج میرسد.

کاربری برج طغرل

این بنا تنها یک برج نیست بلکه کاربری های متنوعی داشته که از شیوه معماری آن می توان به آنها  پی برد. ازین برج به عنوان ساعت، پژواک صدا و راهنمای مسافرین استفاده می شده است.

1 ) ساعت

کنگره های موجود بر بدنه خارجی برج نوعی ساعت بوده اند. به این صورت که تعداد کنگره ها 14 عدد به تعداد ساعات شبانه روز. آغاز به کار این ساعت عجیب با طلوع خورشید است، هر کدام از کنگره ها نماد یک ساعت بوده و به ترتیب از سمت مشرق آفتاب یکی یکی  کنگره ها را فرا می گیرد ( اگر نیمی از کنگره روشن شده باشد یعنی نیم ساعت و اگر کامل در آفتاب باشد یعنی یک ساعت گذشته است) ؛ و هنگامی  که خورشید روی نصف النهار منطقه قرار بگیرد، درست بالای سردر جنوبی برج می باشد و هنگام اذان ظهر است، این علت شمالی جنوبی ساخته شدن درب های برج نیز می باشد. از ظهر به بعد کنگره های غربی  برج روشن می شوند.

غروب که می شود ساعت با نور مهتاب کار می کند و تشخیص زمان در شب سخت تر شده و با علم ستاره شناسی  انجام می شود. در روزهای ابری ساعت از کار افتاده و باید منتظر آمدن خورشید شد.

2 ) پژواک صدا

اگر در مرکز فضای داخلی برج بایستید و سخن بگویید، صدا طوری پخش می شود که گویی چندین میکروفون در مقابل شما قرار دارد.  پژواک صدا یکی از ویژگی های خاص این برج است و میگویند در گذشته این قسمت محل سخنرانی بزرگان و شاهان بوده تا همگان صدایشان را به خوبی بشنوند.

3 ) راهنمای مسافران

یکی از کاربری های برج ها، راهنمای مسافران بوده که با برافروختن آتش برفراز آن،از دورمسافر با دیدن آتش مسیر خود را  پیدا می کرده است. شهر ری نیز در مسیر شاهراه ابریشم قرار داشته و برج طغرل در این مسیر راهنمایی بوده برای مسافرینی که از  طرف خراسان به سمت ری می آمدند.

چرا برج؟!

به باور منوچهر آرین محقق خراسانی، این بنا را از این جهت برج می گویند که روزگاری از روی سایه هایی که برروی دیواره آن می افتاد دریچه‌های گذر نور خورشید، برجی را که خورشید در آن قرار گرفته بود، تشخیص می دادند. ارتفاع خورشید درهر برج متفاوت است و ازروی اندازه گیری سایه آن، برج را مشخص می کردند. 

امروز در برج طغرل

این برج درمیان باغی بزرگ بوده که دودر در شمال و جنوب دارد و اگر از قسمت شمالی وارد شوید، حوض آب کوچکی را خواهید دید و در ضلع غربی حوض آرامگاهی  از سنگ مرمر متعلق  استاد بزرگ ادبیات و فرهنگ فارسی”میر سید محمد محیط طباطبایی” را خواهید دید.

ده ردیف روزنه ای که بر دیوار برج وجود دارد، امروز به آشیانه پرندگان میهمان برج تبدیل شده و گه گاه پرواز پرنده ای را بر فراز برج مشاهده خواهید کرد.

شما نیز می توانید در محوطه برج قدم بزنید و در بعد از تماشای معماری آن به درون بنا رفته و پژواک صدای خود را بشنوید و لذت ببرید.

مزار میر سید محمد محیط طباطبایی

مرمت برج طغرل

ناصرالدین شاه در پایان سی و پنجمین سال سلطنتش دستور مرمت این بنا را صادر کرد و ابوالحسن خان معمار باشی مرمت آن را به عهده گرفت و بنا را ازخطر نابودی نجات داد؛ اما در این مرمت بقعه کتیبه کوفی بنا و ظرافت کاری های برج از میان رفت. 

این برج بعد از انقلاب بنایی متروکه شد تا اینکه در دهه هفتاد دوباره بازسازی شد و در سال 1379 به اتمام رسید.

آرامگاه طغرل یا دیگری؟!

برخی از مورخین بر این باورند که اینجا آرامگاه طغرل بیگ سلجوقی است و در کتاب مجمل التواریخ نیز  محل وفات وی را شهر ری ذکر شده است.

اما برخی دیگر از نویسندگان برج طغرل را آرامگاه یکی از فرزندان تیمور لنگ و همسرش شادالملک می دانند. از طرفی دیگر حسن کریمیان مولف کتاب جامع ری باستان، در کتابش ذکر می کند که گروهی بنای برج طغرل را به فخرالدوله دیلمی نسبت می دهند.

در منابع آمده است که :

“درسال 454 قمری طغرل از دختر قائم خلیفه را خواستگاری کرد و اما خلیفه رضا نداده و سرختی نشان داد تا اینکه صلاح را دررضایت دید و دخترش را به همسری طغرل روانه تبریز کرد و از آنجا سلطان قصد ری کرد اما گرمای هوا  وی را به سمت ییلاق تجریش کشاند. اما در رمضان 455هجری او در ییلاق درگذشت و دختر خلیفه بغدا به دیار خود بازگشت. تابوت طغرل را به ری بردند و در آنجا مزاری مجلل برایش تدارک یدند که میگویند برج طغرل قسمتی از آن است.”

با تمام این تفاسیر، برج طغرل در میان مردم به آرامگاه طغرل بیک سلجوقی معروف است و در سال 1310 شمسی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

محمد محیط طباطبایی ادیب معاصر و پدر تاریخ ایران که در سال 1371 در این بنا به خاک سپرده شده است، معتقد بودند که این بنا متعلق به ابراهیم خواص است.

دسترسی به برج طغرل

آدرس : تهران. شهر ری. خیابان ابن بابویه. روبروی سردر شرقی قبرس ابن بابویه.

برای رسیدن به شهر تاریخی ری، می توانید از مترو استفاده کنید. در ایستگاه شهرری پیاده شده و به سمت این بابویه بروید.

توصیه های دوستانه کارناوالی

اگر قصد بازدید از برج طغرل را دارید، هم می توانید از تورهای یک روزه ری گردی استفاده کنید و یا خودتان به همراه دوستان سفری فرهنگی، تاریخی در ری داشته باشید.

یک ساعت زمان برای بازدید کامل از برج کافی می باشد.طوری برنامه ریزی کنید که دیگر جاهای دیدنی ری مثل چشمه علی و قلعه ری، قلعه ی رشکان، دخمه گبر، آتشکده ری، قبرستان این بابویه، حرم شاه عبدالعظیم حسنی و… را نیز در یک روزببینید.

سخن کارناوال

تا به حال تجربه بازدید از برج طغرل را داشته اید؟ آیا بادوستان روزی را به ری گردی اختصاص داده اید؟ خاطرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.