هورمون تستوسترون یکی از هورمون‌های جنسی مردانه است. تستوسترون در باروری، افزایش توده‌‌ عضلانی، توزیع چربی و تولید گلبول‌های قرمز خون مؤثر است. کاهش هورمون تستوسترون به پایین‌تر از محدوده‌ی سالم، می‌تواند موجب بروز مشکلاتی ازجمله ناباروری در مردان شود. البته روش‌هایی برای افزایش مجدد هورمون تستوسترون وجود دارد. در این مقاله شما را با هورمون تستوسترون، علائم کاهش هورمون مردانه (هیپوگنادیسم)، رابطه کاهش تستوسترون با افزایش سن و راه‌های افزایش تستوسترون آشنا خواهیم کرد.

حتما بخوانید:

• علت درد بیضه؛ علائم، تشخیص و درمان آن
• علائم فتق چیست؛ علل، انواع و راه‌های درمان باد فتق
• علت بیماری واریکوسل؛ علائم، تشخیص و راه‌های درمان آن

هورمون تستوسترون چیست؟

هورمون تستوسترون مسئول رشد ویژگی‌های جنسی مردان است. هورمون‌ها پیام‌‌رسان‌های شیمیایی هستند که موجب ایجاد تغییرات ضروری در بدن می‌شوند. زنان نیز هورمون تستوسترون تولید می‌کنند، اما مقدار آن کمتر از مردان است.

تستوسترون از دسته‌ی هورمون‌های آندروژنی است که به‌طور عمده در سلول‌هایی از بیضه‌ها به‌ نام سلول‌های «لیدیگ» تولید می‌شود.

در مردان هورمون تستوسترون علاوه‌بر تولید اسپرم وظایف دیگری نیز برعهده دارد. این وظایف عبارت‌اند از:

• افزایش میل جنسی؛
• حفظ توده‌ استخوانی؛
• توزیع چربی؛
• اندازه و قدرت عضلات؛
• تولید گلبول‌های قرمز خون.

پایین‌بودن سطح تستوسترون در مردان موجب ناباروری می‌شود. این امر به‌خاطر نقش تستوسترون در رشد و بلوغ اسپرم است. با اینکه تستوسترون یک هورمون مردانه است، ولی در زنان می‌تواند موجب افزایش میل جنسی، افزایش تراکم استخوان و افزایش قدرت عضلات شود. البته مقادیر بالای تستوسترون در زنان می‌تواند موجب بروز ناباروری و طاسی شود.

سطح هورمون تستوسترون در بدن توسط مغز و غده‌ی هیپوفیز کنترل می‌شود. پس از تولید، تستوسترون با جریان خون در بدن به گردش در می‌آید تا وظایف خود را انجام بدهد.

علائم کاهش هورمون مردانه

فعالیت برخی نقاط بدن توسط تستوسترون تنظیم می‌شود. بالابودن یا پایین‌بودن هورمون تستوسترون می‌تواند موجب بروز اختلال در این نقاط از بدن شود.

پایین بودن هورمون تستوسترون (هیپوگنادیسم) در مردان می‌تواند موجب بروز علائم زیر شود:

• کاهش میل جنسی؛
• اختلال نعوظ؛
• کاهش تولید اسپرم؛
• بزرگ‌شدن یا تورم بافت پستان.

با گذشت زمان و ادامه‌ی پایین‌بودن تستوسترون، ممکن است علائم زیر در مردان بروز کند:

• کاهش موهای بدن؛
• از دست‌دادن توده‌ی عضلات؛
• کاهش قدرت؛
• افزایش چربی در بدن.

پایین‌بودن ادامه‌دار تستوسترون یا پایین‌بودن مزمن تستوسترون می‌تواند موجب بروز پوکی استخوان؛ نوسانات خُلقی، کاهش انرژی و کوچک شدن بیضه در مردان شود.

دلایل بروز این پدیده عبارت‌اند از:

• آسیب‌ به بیضه‌ها مانند اخته‌کردن؛
• عفونت بیضه‌ها؛
• داروهایی مانند مُسکن‌های اوپیودی؛
• اختلالاتی که بر هورمون‌ها تأثیر می‌گذارند مانند ایجاد تومور در غده هیپوفیز یا بالابودن سطح پرولاکتین؛
• بیماری های مزمن مانند دیابت نوع 2، بیماری های کبد، کلیه، چاقی و ایدز؛
• بیماری‌های ژنتیکی مانند سندروم (نشانگان) کلاین‌فلتر، سندروم پرادرویلی، هموکروماتوز (آهن بیش‌ازحد در بدن)، سندروم کالمن و دیستروفی ماهیچه‌ای میوتونیک.

از آن‌ سو مقدار بیش‌ازحد تستوسترون می‌تواند موجب بلوغ قبل از 9 سالگی شود.

در زنان بالابودن تستوسترون می‌تواند موجب بروز برخی الگوهای فیزیکی مردانه مانند طاسی، کلفتی صدا و قاعدگی نامنظم شود. علاوه‌بر اینها سایر عوارض بالابودن تستوسترون در زنان عبارت‌اند از:

• تورم و بزرگ شدن کلیتوریس (بخشی از اندام جنسی زنان)؛
• تغییراتی در شکل بدن؛
• کاهش اندازه‌ سینه؛
• چرب‌شدن پوست؛
• آکنه؛
• رشد مو در بدن، اطراف لب و چانه.

براساس مطالعات جدید، بالابودن سطح تستوسترون در زنان خطر بروز «فیبروم رحم» (تومور خوش‌خیم عضله‌ی صاف رحم) را افزایش می‌دهد.

می‌توان عدم‌تعادل هورمون تستوسترون را از طریق آزمایش خون تشخیص داد و در صورت لزوم، روند درمانی مناسب را شروع کرد.

---

حتما بخوانید: هورمون استروژن چیست؛ فواید، موارد استفاده و عوارض جانبی آن

---

سطح تستوسترون و افزایش سن

با افزایش سن، میزان هورمون تستوسترون در مردان کاهش می‌یابد.

تأثیرات کاهش تدریجی هورمون تستوسترون در مردان در سال‌های اخیر توجهات بیشتری را به خود جلب کرده است. این پدیده با عنوان «هیپوگنادیسم» ناشی از افزایش سن (هیپوگنادیسم دیرهنگام) نیز شناخته می‌شود.

پس از 40 سالگی، غلظت تستوسترون در بیشتر مردان سالیانه 1٫6٪ کاهش می‌یابد. روند کاهش تستوسترون موجب می‌شود تا معمولا قبل از 60 سالگی «هیپوگنادیسم» در مردان شناسایی شود.

تقریبا 4 مرد از هر 10 مرد زیر 45 سال، به «هیپوگنادیسم» مبتلا هستند. از سال 2012 به بعد شمار مردان مسنی که در آنها پایین‌بودن تستوسترون تشخیص داده شده، 170 درصد افزایش یافته است.

پایین‌بودن تستوسترون با افزایش مرگ‌ومیر در مردان مسن ارتباط دارد. با اینکه بسیاری از علائم «هیپوگنادیسم» ناشی از افزایش سن با علائم طبیعی کهولت سن یکسان است، ولی این پدیده به‌عنوان یک بیماری شناخته می‌شود.

علائم «هیپوگنادیسم» ناشی از افزایش سن عبارت‌اند از:

• کاهش کیفیت نعوظ، مخصوصا در شب‌ها؛
• کاهش میل جنسی؛
• نوسانات خلقی؛
• کاهش عملکرد شناختی؛
• خستگی، افسردگی و عصبانیت؛
• کاهش توده‌ی عضلات و قدرت بدنی؛
• کاهش موهای بدن؛
• تغییراتی در پوست؛
• کاهش توده‌ استخوان و تراکم مواد معدنی استخوان؛
• افزایش چربی شکمی.

«هیپوگنادیسم» ناشی از افزایش سن، علاوه‌بر اختلال در عملکرد جنسی، احتمال بروز بیماری‌های سوخت و سازی و بیماری های قلبی-عروقی را نیز افزایش می‌دهد.

درجه‌ی کاهش تستوسترون در مردان مسن متفاوت است. اما شمار مردانی که تأثیرات کاهش تستوسترون را تجربه می‌کنند، روبه‌ افزایش است. زیرا امید به‌ زندگی افزایش یافته و اکنون مردان بیشتری از مرز 60 سالگی عبور می‌کنند. در نتیجه افراد بیشتری تأثیرات کاهش تستوسترون را احساس می‌کنند.

درمان کاهش هورمون مردانه و راه‌های افزایش تستوسترون

روند درمان «هیپوگنادیسم» ناشی از بیماری، با «هیپوگنادیسم» ناشی از افزایش سن متفاوت است.

1. مکمل‌های تستوسترون

یکی از راه‌های درمان پایین‌بودن تستوسترون، استفاده از مکمل‌های تستوسترون است. البته تاکنون هیچ مکمل تستوسترون خوراکی برای فروش در ایالات متحده تأیید نشده است.

در یک مطالعه، تأثیرات مکمل‌های تستوسترون (با دوز 80 میلی‌گرم در روز) در مردان مسن بررسی شد. در این مطالعه تأثیرات بالقوه‌‌ی این مکمل‌ها برروی تحرک عملکردی، عملکرد شناختی، غلظت مواد معدنی استخوان، ترکیب بدنی، چربی و کیفیت زندگی موردبررسی قرار گرفت.

محققان در این مطالعه هیچ اثر منفی از مصرف مکمل تستوسترون مشاهده نکردند. البته مکمل‌های تستوسترون در تحرک عملکردی، غلظت مواد معدنی استخوان یا عملکرد شناختی بهبودی ایجاد نکردند. محققان تنها تأثیراتی را در ترکیب بدنی و کاهش عوامل خطرزای مربوط به سوخت‌وساز مشاهده کردند.

مقایسه‌ی مکمل‌های تستوسترون با دارونما نشان داد، مکمل‌های تستوسترون به کاهش توده‌ی چربی و افزایش توده‌ی بدنی بدون چربی کمک می‌کند.

البته تا زمانی که شواهد محکم‌تری از فایده‌ و سلامت این مکمل‌ها به‌دست نیامده، باید تنها افراد مسنی از این روش استفاده کنند که از علائم بالینی شدید پایین‌بودن تستوسترون رنج می‌برند.

براساس توصیه‌‌ی سازمان غذا و داروی ایالات متحده مکمل‌های تستوسترون برای درمان «هیپوگنادیسم» ناشی از افزایش سن مناسب نیستند و بهتر است تجویزشان برای محدود به «هیپوگنادیسم» ناشی از بیماری‌ها شود.

2. درمان جایگزینی تستوسترون

درمان جایگزینی تستوسترون می‌تواند به بهبود برخی علائم ناشی از پایین‌بودن تستوسترون کمک بکند. مطالعات نشان می‌دهند درمان جایگزینی تستوسترون به‌طور عمده بر افزایش استحکام استخوان و سطح هموگلوبین خون تأثیر دارد، ولی تأثیری بر عملکرد ذهنی فرد ندارد. روش‌های درمان جایگزینی تستوسترون عبارت‌اند از:

• ژل‌های پوستی و پَچ‌ها یا چسب‌هایی که بر روی پوست قرار می‌گیرند؛
• تزریق تستوسترون؛
• قرص‌های تستوسترون.

این روش درمانی می‌تواند عوارض جانبی زیر را به‌دنبال داشته باشد:

• افزایش بیش‌ازحد گلبول‌های قرمز خون؛
• بزرگ‌شدن پروستات و سینه؛
• آکنه؛
• در برخی موارد نادر آپنه خواب؛
• افزایش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی. البته بر سر این موضوع هنوز بحث وجود دارد.

تصمیم گیری راجع‌ به شروع درمان جایگزینی تستوسترون نیازمند درک درست از مزایا و خطرات احتمالی این روش است.

به‌عنوان مثال مطالعه‌ی تازه‌ای نشان داد که این روش می‌تواند مرگ‌ومیر و سکته مغزی را در مردانی که سطح تستوسترون‌شان پایین است، کاهش بدهد. البته نتایج این مطالعه متناقض است.

با تمام این تفاسیر به مطالعات بیشتری نیاز است تا پزشکان با دانستن مزایا و خطرات این روش نسبت به تجویز آن تصمیم‌ بگیرند.

3. مکمل‌های پروهورمون و بیماری‌های قلبی

پروهورمون‌ها نوعی از استروئیدها هستند. از آنها اغلب برای کمک به کاهش وزن و عضله سازی استفاده می‌شود.

تعدادی مکمل‌ پروهورمون در بازار برای درمان پایین‌بودن تستوسترون وجود دارد. از جمله این مکمل‌ها می‌توان به «دهیدرواپی آندروسترون» (DHEA) و یک محصول گیاهی ساخته‌شده از گیاه «خارخَسَک» اشاره کرد. البته در سال 2014 لایحه‌ای درمورد ممنوعیت ساخت استروئیدهای آنابولیک تصویب شد.

از آن زمان انواع قانونی دیگری از پروهورمون‌ها تولید شد. درباره‌ی تأثیرگذاری این پروهورمون‌های جدید در افزایش سطح تستوسترون هنوز مطالعات کافی صورت نگرفته است. ممکن است این درمان‌ها خطراتی برای سلامت افراد ایجاد بکنند. از جایی که مکمل‌های گیاهی برای عرضه در بازار نیازی به اثبات بی‌خطربودن‌شان ندارند، توصیه می‌شود درخصوص استفاده از آنها بیشتر احتیاط بکنید.

پروهورمون‌ها می‌توانند سطح تستوسترون را افزایش بدهند. اما به‌طور همزمان سطح هورمون پروژسترون (از هورمون‌های زنانه) را نیز افزایش می‌دهند. این امر می‌تواند به عدم‌توازن کلسترول و کاهش کلسترول خوب منجر شود.

عوارض جانبی بالقوه‌ی پروهورمون‌ها در کنار فواید اثبات‌نشده‌ی آنها، باعث شده این گزینه‌ی درمان یک روش ریسکی برای افزایش تستوسترون محسوب شود.

نتیجه

سطح تستوسترون برای ادامه‌ی حیات مردان بسیار مهم است. سطح این هورمون با افزایش سن، کاهش می‌یابد. اگر علائمی از کاهش تستوسترون شدید در فرد ظاهر شد، ممکن است این امر ناشی از بروز بیماری‌ باشد.

روش‌های درمان پایین بودن تستوسترون ممکن است عوارضی از خود برجای بگذارد. بنابراین باید نسبت به مزایا و معایب روش‌های درمانی آگاه بود. اغلب اوقات پایین بودن تستوسترون مشکل فیزیکی برای فرد ایجاد نمی‌کند و درمان آن ضرورتی نخواهد داشت.

برای اینکه بدانید نیاز به درمان دارید یا خیر، با پزشک مشورت بکنید.