در گذشته هایی نه چندان دور قدم گذاشتن به هر شهر، مستلزم عبور از حصار آن شهر بود که همچون دیواری دفاعی دور تا دور آن را در بر می گرفت. حفظ امنیت هر شهر و دیاری وابسته به استحکام این دیوار بود و کوچکترین اشتباه در ساخت و حفاظت از آن می توانست اتفاقات ناگواری را رقم بزند.
موقعیت ویژه ی برخی سرزمین ها، نیاز آنها را به این دیوار دفاعی تشدید می کرد تا جایی که دیوارهایی همانند دیوار چین طراحی و ساخته شدند تا سد راه دشمنان شوند. در مطلب زیر به طور مفصل به این دیوار دفاعی بی نظیر پرداخته ایم:
دیوار چین ؛ اژدهای خفته در کوهستان
کشور ایران نیز به خاطر قرارگیری در موقعیت خاص جغرافیایی همواره مورد هجوم بیگانگان قرار گرفته است و همین امر موجب شده تا در گوشه و کنار این سرزمین کهن، مردم به فکر محافظت از خود بیافتند. در جایی با هوش و ذکاوت پناهگاهی را در دل زمین ساخته و مواقع هجوم دشمن به آن پناه برده اند. پناهگاهی که در مطلب زیر آن را به شما معرفی کردیم:
شهر زیر زمینی نوش آباد ؛ کاشان ؛ اویی رازی در دل زمین
برخی مناطق کشور نیز برای ممانعت از ورود بیگانگان، به ساخت دیوارهای دفاعی روی آوردند. این دیوارها دروازه هایی برای عبور و مرور داشتند تا رفت و آمد کاروان ها، مردم عادی و بازرگانان را به راحتی کنترل کنند. امروزه تنها اثرات باقیمانده از دیوارهای باشکوه این شهرها، دروازه هایی هستند که پابرجا مانده و وقایع تاریخی زیادی را پشت سر گذاشته اند.
با هم راهی یکی از این دروازه ها می شویم که در استان آذربایجان غربی و شهر خوی قرار دارد و تنها دروازه ی باقیمانده از دیوار این شهر است.
کارناوال را در سفر به دروازه سنگی همراهی کنید…
چرا دروازه سنگی؟
– دروازه سنگی تنها دروازه باقیمانده از حصار شهر خوی است که دارای ارزش تاریخی زیادی می باشد.
– قرار گرفتن دروازه سنگی در کنار بازار تاریخی شهر، به شما این امکان را می دهد تا در کنار بازدید از این اثر، گشتی هم در میان بازار بزنید.
– دروازه سنگی تنها دروازه ی باقیمانده از تاریخ کهن ایران می باشد.
دروازه سنگی خوی ؛ دروازه ای از تاریخ کهن ایران
کافیست به شهر خوی وارد شوی تا با کمی پرس و جو و رفتن به قسمت جنوبی بازار تاریخی، به یکی از مهم ترین دیدنی های این شهر برسی. نامش در زبان محلی قالا قاپسی است و همه آن را به نام دروازه سنگی می شناسند. این اثر ارزشمند تکه ای از حصار تاریخی در جنوب شرقی شهر می باشد که برای حفاظت شهر از تهاجم دشمن و کنترل عبور و مرور ساخته شده بود و در گذشته خندقی نیز در اطراف خود داشته است.
نام این اثر ارزشمند، به عنوان تنها دروازه ی باقیمانده از تاریخ کهن ایران، با شماره 808 در فهرست آثار ملی کشور قرار دارد.
معماری دروازه سنگی
دروازه های ایران در گذشته دو نوع را شامل می شدند: دروازه های سنگی و دروازه های آجری. دروازه سنگی تنها نمونه ی باقیمانده از نوع خود است که شکوه تاریخ باستانی ایران را به رهگذران نشان می دهد.
نویسنده و مورخ فرانسوی به نام کنت دو گوبینو، معماری دروازه سنگی را به بناهای قاهره تشبیه می کند و در نوشته های خود از آن اینگونه سخن می گوید:
خوی شهر دلپذیری است، دروازه زیبایش به شیوه بناهای قاهره، از مرمر سیاه و سفید ساخته شده است و من نظیر آن را در هیچ جای دیگر ایران ندیده ام، این دروازه بلافاصله به بازار باز می شود.
به طور کلی در ساخت دروازه سنگی از دو نوع مصالح آجر و سنگ استفاده شده است و می توان بنای آن را به دو قسمت تقسیم نمود:
ضلع شمالی: بازار قدیمی خوی به ضلع شمالی دروازه منتهی می شود که در ساخت آن از آجر استفاده شده و طاق جناقی دارد.
ضلع جنوبی: این قسمت به صورت کاملا موزون و هماهنگ نماسازی شده است و سنگ های خاکستری و سیاه به صورت یکی در میان بر روی هم قرار گرفته اند. این چیدمان در نهایت به یک قوس نیم دایره ( هلال ) می رسد و دو شیر ساده در دو طرف این قوس مشاهده می شود که به شکل ایستاده حجاری شده اند.
تاریخچه
تاریخ ساخت این بنای آجری را به دوره ایلخانیان یا دوره قاجاریه نسبت می دهند و هنوز قطعیتی درباره ی آن وجود ندارد.
آن گونه که از سبک معماری این اثر بر می آید می توان ازساخت دروازه در دوره ی قاجار سخن گفت چرا که آثار باقی مانده قاجار در تبریز و خوی تشابهات بسیاری به این اثر دارند. از نظر کارشناسان دلیل دیگری که ساخت این بنا را در دوران قاجار تایید می کند این است که ساخت آخرین حصار یا بدنه شهر به دستور عباس میرزا نایب السلطنه ( فرزند فتحعلی شاه قاجار ) صورت گرفته و شواهد، حکایت از پابرجا بودن آن تا سال 1320 هجری شمسی دارند.
از سوی دیگر، سر در باقی مانده این بنا نشانه های معماری دوره ایلخانی را دارد و برخی کارشناسان معتقدند که معماران در زمان عمران و آبادانی خوی به دستور همسر آباقاخان، دومین پادشاه سلسله ی ایلخانی، این دروازه را ساخته اند.
شواهد نشان می دهند که در سال 1170 هجری قمری این بنا توسط احمدخان دنبلی ( رئیس ایل دنبلی در زمان کریم خان زند ) مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و تقویت شده است.
شکوه دروازه سنگی در گذشته
پیش از این و تا 60 سال گذشته در اطراف شهر، دیواری خشتی با 4 دروازه وجود داشت که همچون یک حصار شهر را در خود حفظ کرده و با داشتن برج های دیده بانی و خندق در پیرامون خود، محیط امنی را برای مردم به وجود آورده بود.
به جز این دروازه، دروازه های دیگری نیز وجود داشته است که امروزه مردم با نام های دروازه شهانق یا شوونه قاپوسی، دروازه محله یا قالاقاپوسی یامحله قاپوسی، دروازه چورس یا دروازه ماکو و دروازه شوراب یا دروازه تبریز از آنها یاد می کنند. اما از آن همه درازه تنها همین درازه سنگی توانسته ناملایمات روزگار را تاب بیاورد و در این شهر بماند.
در جلوی دروازه سنگی خندقی به عمق 10 متر و عرض 30 متر وجود داشت که یک پل معلق بر روی آن تعبیه شده بود. به هنگام احساس خطر و حمله بیگانگان، این پل به بالا کشیده می شد تا دشمن نتواند از حصار بگذرد و وارد شهر شود. کاروان ها و بازرگانان و مردم عادی نیز از طریق همین دروازه به داخل شهر رفت و آمد می کردند. به هنگام شب دروازه بسته می شد و اگر کسی پیش از غروب آفتاب خود را به شهر نمی رساند مجبور می شد در پشت دروازه، شب را به صبح برساند.
در گذشته مردم از طریق دروازه سنگی به شهرهای سلماس و ارومیه می رفتند اما امروزه گسترش و توسعه ی شهر سبب شده تا این بنای تاریخی در بافت جدید قرار گیرد و قسمت شمالی آن به بازار قدیمی خوی متصل شود.
دروازه سنگی در روزگاران گذشته وقایع بسیاری را به چشم دیده و در برابر آنها سکوت کرده است. مهاجمان ارمنی و عثمانی بارها خواستند تا این حصار را از بین ببرند و وارد شهر شوند و هنوز هم آثار گلوله های آنان بر تن این دروازه دیده می شود.
راه دسترسی
برای دیدن دروازه سنگی باید به خوی سفر کنید تا بتوانید در شرق خیابان طالقانی و جنوب بازار قدیمی خوی این اثر ارزشمند را ببینید.
موقعیت دروازه سنگی بر روی نقشه
دیدنی های اطراف
در کنار دروازه سنگی مجموعه بازار خوی قرار دار که دیدنی هایی را همچون سرای خان، مساجد حاجی بابا، ملاحسن، حمام محمد بیگ، بازار خرازی ها و … در خود جای داده است. همچنین در فاصله ی کمی از دروازه سنگی می توانید به دیدن جاذبه های زیر بروید:
* موزه خوی
* پل قطور
* آرامگاه شمس تبریزی
* خانه کبیری
تصویری از پل قطور
پیشنهادات کارناوالی
در سفر به خوی می توانید سوغاتی های خوشمزه ای تهیه کنید که در مطلب زیر به آنها پرداخته ایم:
نقل و حلواهای ارومیه ؛ خوشمزه های شیرین آذربایجان غربی
برای آشنایی با جاذبه های دیگر این استان مطالب زیر را مطالعه نمایید:
دریاچه مارمیشو ؛ طبیعتی ناشناخته و بکر در ارومیه
چمن متحرک چملی ؛ جزیره شناور ایران
سخن آخر
تا به حال این اثر تاریخی را از نزدیک دیده اید؟
از جاذبه های دیگر شهر خوی چه می دانید؟
نظرات و پیشنهادات خود را با ما درمیان بگذارید…
