خبرگزاری فارس: ششمین همایش علمی ـ. پژوهشی تئاتر مقاومت به دبیری مهدی حامدسقائیان با حضور امیر نصیربیگی دبیر جشنواره تئاتر مقاومت و پژوهشگران عرصه تئاتر دفاع مقدس، امروز (یکشنبه 27 آبان) در سالن مشاهیر تئاترشهر آغاز شد.
صمد چینی‌فروشان، پژوهشگر، مترجم و منتقد تئاتر در این همای با موضوع «تئاتر ایران در برزخ» سخنرانی کرد و گفت: هیچ هنری به اندازه تئاتر قادر نیست حس وحدت، انسجام ملی، وظیفه شناسی متقابل سیاسی ـ. اجتماعی، پیوستگی و وابستگی سرزمینی، غرور و فخر فرهنگی را میان آحاد یک ملت تقویت و تحکیم ببخشد.
وی با مروری بر 40 سال مسئولیت گریزی و هویت‌باختگی تئاتر بعد از انقلاب گفت: در ایران بعد از انقلاب، هنر تئاتر به رغم حضور موثرش در جامعه انقلابی، با دو رویکرد متناقض مواجه شد: از یک سو در دوران جنگ تحمیلی، تحت عنوان تئاتر جنگ، تئاتر جبهه و سنگر و با پایان گرفتن جنگ، با عناوین تئاتر دفاع مقدس و تئاتر مقاومت، مورد حمایت نهاد‌های نظامی، بنیادهاو انجمن‌های مربوطه قرار گرفت و از سوی دیگر در پشت جبهه ها، با برچسب هنر روشنفکری با انواع بازدارندگی‌ها و سوءتفاهم‌ها مواجه شد.
چینی فروشان یادآور شد: در سی سال گذشته، از یک سو تداوم نگرش متصلب متولیان جریان تئاتر جنگ و مقاومت صورت گرفته و ازسوی دیگر هم به خاطر مسئولیت‌گریزی پنهان و آشکار نهاد‌های فرهنگی متولی تئاتر مستقل و غیر موضوعی تئاتر ایران به تدریج با بحرانی جدی‌تر مواجه شد. به طوریکه طی سه دهه پس ازجنگ تحمیلی هم از تحقق انتظارات نهاد‌های حامی خود سرباز زد و هم از تأمین نیاز‌های جامعه به عنوان یک فرهنگ فرهنگساز ناتوان ماند. ژ.
وی درباره سیر تحول تئاتر بعد از انقلاب نیز گفت: تئاتر بعد از انقلاب حیات تازه خود را با نمایش واژه‌های سیاسی ـ. تبلیغی خیابانی و اجرای نمایش در برخی تالارها، با اجرای خودش جوش این نمایش‌های تبلیغاتی در سنگرها، قرارگاه‌ها و جبهه‌های جنگ رقم زد.
* مخالفت با عبارت «تئاتر خصوصی»
این پژوهشگر ضمن مخالفت با عبارت تئاتر خصوصی گفت: ما در هیچ کجای دنیا چیزی که در ایران درباره تئاتر خصوصی باب شده را شاهد نیستیم که ورود سرمایه‌های مالی غیرتئاتری باشد و بقیه ویژگی‌های تئاتر خصوصی را نداشته باشد.
چینی فروشان با تأکید بر اینکه همیشه از تئاتر دفاع مقدس دفاع کرده است، افزود: به نظرم این جریان مستقیم با دغدغه‌ها و مسائل روز در ارتباط بود و این چیزی است که می‌شود، بدان تئاتر گفت: چرا که با نیاز‌های واقعی مردم درگیر است و تئاتر واقعی هم همین است.
وی در بخش پایانی صحبت‌های خود پیشنهاداتی درباره تقویت جریان تئاتر مقاومت مطرح کرد و گفت: تئاتر امروز ما در برزخی از یک سو جریان اول مقاومت و از سوی دیگر جریان دوم ابزار تأمین منویات سودجویان سرمایه گذاری قرار گرفته است. هر دو جریان دچار چالش است جریان اول هم نیاز به تقویت بنیان‌های تئاتر مقاومت ملی با همکاری مرکز هنر‌های نمایشی و خانه تئاتر دارد که این هم نیاز به راهبرد‌های کوتاه، میان و بلندمدت دارد و در نهایت شفاف‌سازی سیر آینده برای اعتلای فرهنگ تئاتر وهموار کردن آن.
* توجه نمایشنامه‌ها به بحران هویت ایرانی در دهه قبل
در ادامه نشست فرهاد مهندس پور عضو هیئت علمی دانشکده هنر در بحث از نمایشنامه نویسی دفاع مقدس گفت: یکی از مقوله‌هایی که بعد از انقلاب نسبت بدان واکنش نشان داده شد، مسئله هویت ملی است. بحران هویت ایرانی، مسئله‌ای است که انقلاب در پی پاسخگویی به آن بر آمد و تئولوژی سیاسی اسلامی نیز براساس این وحدت بین مسلمانان در ایران شکل گرفت.
وی در ادامه افزود: بنابراین با پیروزی انقلاب و شروع جنگ بسیاری مفاهیم اجتماعی و تاریخی دگرگون شد. آنچه در شعار‌های سیاسی و نظامی امکان نمود پیدا در بحث نمایشنامه نویسی به سرعت رخ نداد، بلکه به شکل یک پرسش یا بحران نمود پیدا کرد. یادم میآید که در آن دوره از ما می‌پرسیدند تئاتر دفاع مقدس به چه کار ما میآید؟ من پاسخ می‌دادم که از این نمد حتما کلاهی برای ایران خواهد بود چرا که مسئله ملی است و از درون آن تئاتر ملی و نگرش خوبی بیرون میآید.
مهندس پور با بیان اینکه در دهه‌های 70 و 80 بیشتر نمایشنامه‌ها به بحران هویت ایرانی اشاره دارند، گفت: چرا که به جنگ و عمومی‌ترین و ملی‌ترین مسئله یک جامعه می‌پردازند.
این پژوهشگر اظهار داشت: پرسشی که من در مقاله خود بدان پرداختم چرایی بحران هویت است. بحران هویت ایرانی، مسئله‌ای که انقلاب در پی پاسخگویی به آن بر آمد و بنا بود تئولوژی سیاسی اسلامی نیز براساس مقوله‌های آن، چون دادرسی، مبارزه با ستمگر، استقلال و آزادی از پس آن بر آید. در محدوده مقوله ادبیات نمایشی، نیاز به بازشناسی داریم و این بازشناسی نیازمند شکافتن مقولات و مفاهیمی، چون زبان، پوشش، زیست بدنی و مناسبات اجتماعی، قانون و ... است.
همچنین لیلی عاج کارشناس ارشد ادبیات نمایشی و کارگردان تئاتر نیز درباره یک نمایشنامه به نام «سه پاس از حیات طیبه نوجوانی نجیب و زیبا» از علیرضا نادری صحبت کرد و گفت: این نمایشنامه داستان رزمنده‌ای را روایت میکند که حافظه‌اش را ازدست داده است. این رزمنده هر روز صبح با طلوع آفتاب و تلاش خانواده، حافظه بلندمدت خود را باز می‌یابد و کمی به عصر مانده می‌فهمد، سال‌ها از مجروح شدنش گذشته و باید با واقعیت زندگی روبه رو شود، اما وقتی به خواب میرود همه چیز را فراموش میکند.
وی در ادامه افزود: زمان شاکله اصلی این نمایشنامه است و نادری در نمایشنامه مورد نظر با ترکیب این دو زمان روایی و تقویمی داستان را به تصویر می‌کشد. نادری در نمایشنامه مورد نظر با ترکیب این دو زمان به ساختار نمایشی خلاقانه‌ای دست پیدا کرده است.
* تجربه متفاوت درام‌نویسی جنگ
همچنین در این نشست رحمت امینی در بحث نمایشنامه ایرانیان اثر آیسخولوس نیز عنوان کرد: آنچه ایرانیان را در برابر عراق موفق نشان داد بحث دینداری و متوسل‌شدن به مسائل و شعار‌های دینی و نگاه موفق آن‌ها بود اینکه ما در مسیر مقاومت اگر به شهادت برسیم پیروز هستیم، حال در نمایش ایرانیان به نظرم همه چیز باید از باب شگرد‌های نویسندگی بررسی بشود.
وی در ادامه یادآور شد: در نمایشنامه ایرانیان دو مقوله وحدت و خدایان و اینکه با نیروی خدایان در برابر سپاه ایرانیان ایستادگی کرده و ایرانیان قدرتمند شناخته شده می‌شوند، مطرح است. زاویه نگاه درام نویس در این زمینه مهم است اینکه در خیلی از آثار خارجی، چون کار‌های برشت هم ما جنگ را می‌بینیم.
وی با بیان اینکه ما مقطعی در چند سال اول جنگ تجربه درام‌نویسی جنگی داشتیم که اندک بود، افزود: اساسا خود این تجربه همین الان هم تازه است بنابراین در آن دوره در کشور ما درام‌نویسان طوری می‌نوشتند که دشمن زبون و خار شود بعد پشت سر گذاشتن این شرایط به سمت تئاتر واقع گراتر رفتیم، بعد در کار‌های بعدی ما دشمن زیرک را می‌بینیم که یک جایی به چشم میآید.
