منزلت معنوی حضرت معصومه (س)

با آنکه تاریخ دقیق ولادت و وفات حضرت فاطمة معصومه(س) مشخص نیست،...به این مناسبت بخشهایی از سخنرانی حضرت آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی در این باره تقدیم می‌گردد. وقتی که من خواستم از حوزه تهران به حوزه قم بیایم، رفتم حضور استادمان مرحوم آقای شیخ محمدتقی آملی (رضوان الله علیه) عرض کردم: «عازم قم هستم، چه بخوانم و چطور درس بخوانم؟» فرمود: «یک فقه، یک اصول و یک معقول؛ و بدان که آن کریمة اهل بیت که آنجاست، بزرگوارانی را شمع‌گونه در کنار خود جمع کرده است؛ و بدان قم با شهرهای دیگر فرق دارد.» سپس این حرف را نقل کرد (که بعد آن را در قبسات مرحوم میرداماد دیدیم): «این سنت الهی ا‌ست که قبور بزرگان منشأ خیر و رحمت و برکت است؛ کسانی که در امت اسلامی به ‌سر می‌برند، خود پیغمبر(ص) علی(ع) و همچنین سایر ذوات مقدسه عصمت و طهارت، حیّاً و میتاً منشأ فیضهای ملکوتی‌اند و قبل از اسلام و قبل از میلاد مسیح هم این‌چنین بود که حکمای بزرگ موحد وقتی مشکل علمی داشتند، کنار قبر مشایخشان می‌رفتند و بحث می‌کردند و از برکت آن قبور بهره می‌بردند.» این حرف را این بزرگوار در هنگام تودیع و دستور کار ورود به قم به ما فرمود.

امام رضا(ع) در حق خواهر گرانقدرشان فرمودند: «من زارها عارفاً بحقها، وجبت له الجنه»: آن کسی که فاطمه(س) را زیارت کند و شناختی نسبت به مقام و جایگاه و سهم مؤثر او داشته باشد، چنین زیارتی موجب ورود به بهشت خواهد بود. یکی از ویژگی‌های حضرت معصومه(س)، ورود زیارتنامه‌ای از معصومان درباره ایشان است که پس از حضرت فاطمه زهرا(ع)، او تنها بانوی بزرگواری است که زیارت مأثور از امام معصوم دارد. برخلاف برخی از زیارت نامه‌هایی که توسط علما و بزرگان دینی برای معصوم‌‌زادگان و امامزادگان انشا گردید، درباره فاطمه معصومه(س) این نکته حائز اهمیت است که زیارت نامه‌اش از امام رضا(ع) نقل شده است.

از یکی از محدثان بزرگ قم به نام سعد اشعری که توفیق تشرف به محضر وجود مبارک امام رضا(ع) را پیدا نمود، نقل شده است که امام به من فرمود: «یا سعد! قبری از ما در خاک شماست.» عرض کردم: «منظور قبر فاطمه است؟» فرمود: آری. سپس فرمود: «شما آن بزرگوار را با این وضع زیارت بکنید.» لذا این زیارتنامه‌ای که در کتب زیارات و ادعیه آمده است، جزء منشئات امام هشتم است که فرمود: وقتی خواستید فاطمه معصومه را زیارت کنید، این‌چنین بگویید.

این زیارتی که در حرم مطهر حضرت معصومه(ع) انسان انجام می‌دهد و می‌گوید: «فلا تسلب منّی ما أنا فیه»: آنچه دادی از ما مگیر، یعنی این ولایت را، ایمان را، این مرحله‌ای را که دادی، از ما مگیر. این درخواست تثبیت موجودیت است و اعطای آنچه تا کنون نداده‌ای. هر کسی به هر مرحله رسید، نسبت به آن مرحله بیناست و نسبت به مراحلی که در پیش دارد، نابیناست؛ لذا صرف فهم کافی نیست. چون انسان با اینکه مطلبی را می‌داند، باز دست به گناه می‌زند؛ اما اگر ببیند آتش است، دست به آتش نمی‌زند.

این بخش از زیارت که می‌خوانیم: «یا فاطمه، إشفعی لی فی الجنّه فإنّ لک عند الله شأناً من الشأن»، کسی حق شفاعت دارد که در کنار عدالت الهی، از مظاهر اسمای حُسنای خدا باشد. خداوند اگر با عدلش با ما رفتار بکند، بسیاری از انسان‌ها آسیب خواهند دید؛ ولی اگر رحمت او ضمیمة عدلش گردد، در این صورت به این کار «شفاعت» می‌گویند. اگر حضرت معصومه(س) به این مقام رسیده است که همه بزرگان، همه علما، همه مراجع، در کنار بارگاه ملکوتی او عرض می‌کنند: «یا فاطمه إشفعی لی فی الجنه»، معلوم می‌شود که حق شفاعت دارد. همه مراجع بزرگ در کنار قبر کریمة اهل بیت می‌گویند: از ما شفاعت نما؛ زیرا در قیامت همگان به شفاعت خاندان پیغمبر(ص) نیازمندند. آنها که اهل بهشت‌اند، به برکت شفاعتْ درجاتشان رفیع می‌شود، همه کسانی که دینشان مورد رضایت خداست، نیازمند به شفاعت‌اند: یا در نجات از جهنم، یا در تخفیف از عذاب و ورود به بهشت، یا ترفیع درجات بهشت، به هر تقدیر در همة این مراحل و درجات به شفاعت نیازمندند.

این که بزرگان در پیشگاه این کریمه عرض می‌کنند: «اشفعی لی فی الجنه، فإن لک عند الله شأناً من الشأن»، معلوم می‌شود که وجود مبارک این کریمه از ولایت الهی برخوردار است و با قرآن همراه است و از قرآن جدا نمی‌شود. چنین مقامی را اگر کسی بشناسد و آن حضرت را با این معرفت زیارت کند، استحقاق بهشت را خواهد داشت. این امور نشان می‌دهد که حضرت فاطمه معصومه(س) به چه جایگاهی رسیده است که امام هشتم و امام نهم (سلام الله علیهما) هم ترغیب کرده‌اند که آن حضرت را زیارت کنید به نحوی که امام رضا(ع) زیارتنامه خاصی مقرر کرده است، و هم در این زیارتنامه جمله‌هایی را تعبیه نمودند که نشانة مقام و منزلت والای حضرت فاطمه معصومه است.

اشتیاق بهشت

از امام محمد تقی(ع) روایت شده است که: عمة من در قم مدفون است و هر کس آن حضرت را زیارت کند، بهشت برای اوست؛ بنابراین ضرورت تعمق هر چه بیشتر در شاخصه‌های وجودی و عظمت مقام حضرت معصومه(س) باید مورد اهتمام واقع گردد؛ زیرا تأکیدات ائمه(ع) همگی لزوم واکاوی شأن و منزلت بالای آن حضرت را دوچندان می‌کند. اعمالی که باعث ورود در بهشت است، یکسان نیست؛ بعضی از عملهای خیر باعث می‌‌شود انسان به بهشت راه پیدا کند و بعضی از اعمال خیر سبب می‌‌شود که بهشت در اختیار او قرار بگیرد، نه او در اختیار بهشت.

سرّ این که فرمودند: «هر کس فاطمة معصومه را زیارت کند، بهشت برای اوست»، بدین خاطر است که او اهل ولایت است. اگر کسی پیوند ولایی با دودمان عصمت و طهارت داشته باشد، می‌‌کوشد که رایحه و طعم ولایت در هستی او پدید آید و خود جزء اولیای الهی بشود. اگر کسی جزء اولیای خدا شد، «ولی‌الله» شد، در آن صورت بهشت مشتاق اوست. در برخی از روایات آمده است که: «بهشت مشتاق سلمان است و اشتیاق بهشت به سلمان، بیش از علاقة سلمان به بهشت است». سرّش آن است که بهشت محصول عقیدة صحیح و اخلاق صحیح و عمل صالح است و عقیده و اخلاق و اعمال جزء شئون ادراکی و عملی انسان است. اگر بهشت بر اثر عقیده و خُلق و عمل است، و اگر عقیده و خلق و عمل جزء شئون ادراکی و عملی روح آدم است، پس روح انسان والاست که بر اثر تحصیل عقیده و اخلاق و اعمال بهشت را می‌‌سازد. بهشت مملوک انسانی است که «ولی‌الله» است. در جریان دوزخ هم ‌چنین است. بنابراین وجود مبارک امام هشتم و امام نهم(ع) اثر زیارت فاطمة معصومه(س) را استحقاق بهشت دانستند که بهشت برای اوست.

منزلت برای انسان از آن جهت که یک روح ملکوتی دارد و آن روح ملکوتی، نه زن است نه مرد، قابل تحصیل است؛ چون بدن انسان یا به صورت زن ساخته شده است، یا به صورت مرد؛ وگرنه جان و روح انسان که امر ملکوتی است مثل فرشته‌ها، نه مذکر است نه مؤنث؛ چون ماده نیست، لذا کمال‌ها و معارف را هم زنها می‌‌توانند فراهم بکنند هم مردها. کریمة اهل‌بیت حقی دارد که بعضی از زائران به حقش عارف هستند و برخی عارف نیستند و آن حضرت را تنها به عنوان خواهر امام و دختر امام و عمه امام می‌‌شناسند و زیارت می‌‌کنند؛ اینها بخشی از فضیلت و ثواب را دریافت می‌دارند، اما به ثواب کامل راه نمی‌یابند. لیکن برخی دیگر از زائران، حق این کریمه را می‌‌شناسند که امام فرمود هر کس خواهرم را «عارفاً بحقها» زیارت کند، بهشت برای اوست. معمولا در مستحبات، مطلوب متعدد است؛ یعنی اگر کسی عارف به حق فاطمة معصومه(س) نبود و یک زیارت عادی و عامی انجام داد، این‌چنین نیست که از فضیلت محروم باشد، بلکه به اندازة کار و درک خود ثواب می‌‌برد، ولی ثواب کامل برای کسی است که عارف به حق او باشد و زیارتش کند.