ترور حسنعلی منصور؛ از فتوای اعدام تا تامین‌کننده سلاح +تصاویر

خبرگزاری تسنیم: روز اول بهمن‌ماه سال 43، حسنعلی منصور نخست‌وزیر وقت رژیم پهلوی در حال ورود به مجلس شورای ملی هدف گلوله قرار گرفت.

ساعت 10 صبح اتومبیل سیاه رنگ نخست وزیر مقابل در مجلس توقف کرد. وی در حال ورود به ساختمان مجلس بود که با شلیک دو گلوله توسط محمد بخارایی از اعضای جمعیت موتلفه اسلامی نقش زمین شد. منصور بیست‌و هفتمین نخست‌وزیر در دوران سلطنت محمدرضا پهلوی بود. پدرش «علی منصور» نیز دو دوره نخست‌وزیر رضاشاه و محمدرضاشاه شده بود.

ترور حسنعلی منصور؛ از فتوای

تیتر روزنامه اطلاعات فردای اعدام انقلابی حسنعلی منصور

منصور در دوران نخست وزیری منوچهر اقبال، به معاونت وزارت بازرگانی و قائم مقامی دبیرکلی شورای عالی اقتصاد منصوب می‌شود و به همراه گروهی دیگر از سیاستمداران آن زمان "کانون مترقی" را تشکیل داد، دبیرکل حزب ایران نوین بود و از اسفندماه سال 42 بعد از اسدالله علم به مسند نخست‌وزیری رسید. یکی از اقدامات منصور، طرح «مصونیت مستشاران آمریکایی» یا همان کاپیتولاسیون است. خبر تصویب این لایحه واکنش‌های بسیاری را در پی داشت. ازجمله سخنرانی امام خمینی در 4 آبان 1343 علیه کاپیتولاسیون که به تبعید ایشان به ترکیه در دولت منصور منجر شد.

با تبعید امام خمینی و سخت‌گیری به مبارزان انقلابی، برخی اعضای هیئت‌های موتلفه اسلامی به این نتیجه رسیدند که نخست‌وزیر را ترور کنند. 10 صبح 1 بهمن 1343 منصور در مقابل مجلس شورای ملی به دست محمد بخارایی با شلیک 3 گلوله ترور شد. وی فورا به بیمارستان پارس منتقل شد و از پزشکان آمریکایی و فرانسوی و انگلیسی برای درمان او کمک خواستند، اما این اقدامات نتیجه‌ای نداد و منصور در 6 بهمن 1343 به هلاکت رسید.

** فتوای اعدام انقلابی منصور را چه کسی صادر کرد؟

اعضای هیئت‌های موتلفه معتقدند، فتوای اعدام انقلابی حسنعلی منصور توسط آیت‌الله سید محمدهادی میلانی از مراجع تقلید ساکن در مشهد صادر شده است. از طرفی، از آنجا که خاستگاه این گروه مجموعه‌ای از هیئتات مذهبی بود که زیرنظر شورای روحانیت این گروه فعالیت می‌کردند، بعید بنظر می‌رسد که این کار اقدامی خودسرانه بوده باشد.

هیئت‌های موتلفه عبارت بود از مسجد امین‌الدوله، مسجد شیخ علی و مسجد اصفهانی‌ها در بازار تهران و شورای روحانیونی که با حکم امام موتلفه فعالیت می‌کرد، آیات بهشتی، مطهری، انواری و مولایی بودند. همچنین شهید مطهری عضو شورای روحانیت موتلفه اسلامی در یکی از جلسات اعلام کرده بود "باید چند تن از سران رژیم را به خاک افکند".

ترور حسنعلی منصور؛ از فتوای

تصویر دادگاه شهدای موتلفه. مرحوم حبیب‌الله عسگراولادی در ردیف دوم و آیت‌الله انواری در ردیف سوم دیده می‌شوند

سردار آیت گودرزی از نزدیکان آیت‌الله مهدوی نیز در مصاحبه‌ای با تسنیم از دیدار شهید بخارایی شب قبل از ترور منصور با ایشان، صحبت کرده بود و می‌گوید "محمد بخارایی از اعضای هیئت‌های موتلفه شب قبل از ترور حسنعلی منصور به مسجد جلیلی آمد و با حاج‌آقا مهدوی صحبت کرد و حلالیت طلبید و صبح فردا منصور را ترور کرد. همه ما گمان کردیم فردا قرار است به مسافرت برود که حلالیت طلب کرد و نمی‌دانستم که قرار است چه کار بزرگی انجام بگیرد. برخی از نفرات برتر موتلفه مانند شهید هرندی و سایر اعضای گروه‌های مبارز به مسجد جلیلی رفت و آمد داشتند... "

آیت‌الله انواری از اعضای موتلفه اسلامی در یکی از معدود گفتگوهایش که در سال 59، انجام شده بود، درباره فتوای ترور منصور گفته "بعد از تبعید (امام) که بازار تعطیل شد و مغازه‌ها را تیغه کردند و ناراحتی ایجاد کردند و دزد‌ها را فرستادند تا مغازه‌های کسانی را که در جریان مبارزه بودند، غارت کنند و آن‌ها رفتند شکایت کردند و کسی به شکایتشان ترتیب اثر نداد و تضییقات مختلفی که از سوی رژیم اعمال شد، باعث شد که مؤتلفه تکان بخورد. چون در پرونده بنده آمده که فتوای قتل منصور را من داده بودم، در اینجا باید عرض کنم که موافق بودم، ولی فتوا ندادم و این فتوا را از دیگری گرفته بودند که نمی‌دانم راضی هست نامش برده شود یا نه و لذا نام نمی‌برم، ولی بر این نکته تأکید می‌کنم که بنده چنین فتوایی ندادم... در زندان که بودیم از مرحوم بخارایی پرسیدم که چطور بدون فتوا دست به این کار زدید؟ ابتدا گفت که نیازی به فتوا نبود، ولی بعد به‌طور خصوصی گفت که فتوا گرفته‌اند و حاج صادق و برادرانم در جریان هستند و حجت بر ما تمام بود. "

در زندان که بودیم از مرحوم بخارایی پرسیدم که چطور بدون فتوا دست به این کار زدید؟ ابتدا گفت که نیازی به فتوا نبود، ولی بعد به‌طور خصوصی گفت که فتوا گرفته‌اند و حاج صادق و برادرانم در جریان هستند و حجت بر ما تمام بود...

مجموع این اظهارنظرات نشان می‌دهد، بخارایی و همراهانش برای کار نظر اعضای شورای روحانیت موتلفه که از مجتهدان آن زمان حوزه محسوب می‌شدند، جلب کرده‌اند.

** اسلحه‌ای که هاشمی رفسنجانی تهیه کرد!

یک روز بعد از فوت مرحوم هاشمی رفسنجانی، اسدالله بادامچیان از اعضای موتلفه اسلامی گفت: "یکی از هفت اسلحه مورد استفاده به منظور ترور حسنعلی منصور، توسط هاشمی رفسنجانی تهیه شد. " این ادعای بادامچیان با تکذیب دفتر آیت‌الله هاشمی روبه‌رو می‌شود تا اینکه وی در یادداشتی در تفصیل این ماجرا نوشت "چند سال قبل عده‌ای از شورای مرکزی مؤتلفه اسلامی از جمله مرحوم عسگراولادی، مرحوم حاج حیدری و آقایان حبیبی و امانی و… به دیدار آقای هاشمی رفته بودیم. در آن دیدار صحبت از شهدای 26 خرداد و جریان کاپیتولاسیون و اجرای حکم الهی مرجع تقلید بر منصور به میان آمد. مرحوم حاج حیدری گفت: اسلحه‌اش را که شما داده بودید و آقای هاشمی با خنده گفت: «اگر الان شما این را بگویید من تکذیب می‌کنم»؛ و من گفتم تا شما زنده هستید آن را نخواهیم گفت.

ترور حسنعلی منصور؛ از فتوای

اسلحه‌ای که حسنعلی منصور با آن ترور شده بود

وی در بخش دیگری از این یادداشت می‌نویسد "مرحوم آیت‌الله هاشمی با مرحوم «حاج ابوالفضل تولیت» در قم که فرد متمکن و مخالف رژیم شاه بود، ارتباطات گوناگونی داشت و کمک‌های مالی می‌گرفت. تولیت یک قبضه سلاح کمری نو داشت که آن را به آقای هاشمی داد و آقای هاشمی آن را به عراقی داد و عراقی خواست به حاج صادق امانی تحویل دهد که شهید امانی نپذیرفت و گفت: امام فرموده‌اند که سلاح از کسی نگیرید؛ یا بخرید یا بسازید. عراقی این مساله را به آقای هاشمی گفت و او خواست اسلحه را به تولیت برگرداند. تولیت گفت: می‌فروشم و پولش را با آقای هاشمی حساب کرد، بنابراین اسلحه جزو اسلحه‌های گروه جهاد مسلح قرار گرفت. "

آیت‌الله هاشمی نیز در خاطراتش درباره شب ترور حسنعلی منصور می‌گوید "در شب آن روزی که شهید محمد بخارایی، حسنعلی منصور (نخست وزیر) را ترور کرد، من در جلسه‌ای سخنرانی داشتم و در همانجا خطاب به مسئولان رژیم گفتم:"شما که فکر می‌کنید ملت ایران توانایی و قدرت ندارد، بدانید که جوانانی مانند بخارایی دارد و اگر خیال می‌کنید ملت ایران بخار ندارد، می‌بینید که بخارایی دارد... ".

ترور حسنعلی منصور؛ از فتوای

حسنعلی منصور در حال گفتگو با شاه

** عاقبت کار عاملان اعدام انقلابی نخست‌وزیر

بعد از انجام موفقیت‌آمیز اعلام انقلابی منصور، دادگاهی فرمایشی برگزار شد. در این دادگاه 4 نفر یعنی شهیدان محمدبخارایی، مرتضی نیک‌نژاد، محمدصادق امانی و رضا صفارهرندی به اعدام محکوم شدند. شهید هرندی روز عملیات اعدام انقلابی منصور پشتیبان شهید بخارایی بود و توانست پس از پایان عملیات از صحنه بیرون بیاید، ولی وقتی که می‌خواست وسائلش را از خانه بردارد و به اتفاق شهید نیک نژاد زندگی مخفی را آغاز کند دستگیر شد. حاج صادق امانی نیز پس از واقعه کشته شدن منصور، تحت تعقیب قرار گرفت و پس از ده روز دستگیر شد.

این 4 نفر در سحرگاه 26 خرداد 1344 در میدان تیر پادگان حشمتیه تیرباران و به شهادت رسیدند و برخی دیگر از جمله شهید حاج مهدی عراقی و حبیب‌الله عسگراولادی به حبس طویل‌المدت محکوم شدند.