مقدمه:
انقلاب، نیازمند «مراقبت» است و این «غفلت» است که انقلاب را به غیرخودش تبدیل می کند و به بیراهه می کشاند. استاد مطهری می گفت همیشه «نگاه داشتن انقلاب»، از «ایجاد کردن انقلاب» دشوارتر است. از این رو، انقلاب هایی که به سختی محقق شدند، به آسانی از دست رفتند. این واقعیت تاریخی، تکلیفی سنگین بر عهده ی نیروهای انقلابی می گذارد و آن ها را برمی انگیزاند که همواره با حساسیت و جدیت، به انقلاب بنگرند و از «اصالت» و «خلوص» آن دفاع کنند. و البته بیش از همه، این رسالتِ تاریخی و تعیین کننده، بر شانه ی رهبر انقلاب سنگینی می کند؛ اوست که باید چونان دیده بانی تیزبین و عاقبت اندیش، از سطوح و ظواهر فراتر رود و به اعماق و آینده ها نظر افکند و از کیان و اساس انقلاب، حراست کند. ولایت فقیه، از آن رو «ولایت ایدئولوژیک» است که ولیّ فقیه باید به انقلاب و تمام اجزا و عناصر آن بنگرد و همه ی امور را رصد کند تا هرگونه ناهماهنگی و ناهمخوانیِ مضمونی و هویتی را علاج کند. در غیر این صورت، طولی نخواهد کشید که انقلاب، از دست خواهد رفت؛ هرچند پوسته و ظاهری بی خاصیّت از آن برجا بماند.
رهبر انقلاب می خواهند نوعی «خودآگاهی تاریخی و انقلابی» در ما ایجاد کنند تا دریابیم که در کدام نقطه ی تاریخی ایستاده ایم و به کجا می رویم و چه مسئولیت هایی بر عهده داریم. ایشان این بار به مناسبت چهل سالگی انقلاب، «ارزیابی های راهبردی» خود را درباره ی گذشته ی انقلاب و «تجویزهای راهبردی» را درباره ی آینده ی آن، در اختیار ما قرار داده اند. من در این یادداشت، پاره ها و اضلاعی از بیانیه ی گام دوم انقلاب را که معطوف به «فرهنگ» هستند و در آن ها سخن از «فرهنگ اسلامی و انقلابی» به میان آمده است، تحلیل و تفسیر می کنم و می کوشم با تکیه بر مواضع و دیدگاه های پیشین ایشان، توضیحات و شرح هایی درباره ی دلالت ها و نتایج این بخش از نوشته ی ایشان، ارائه کنم.
الف) امر فرهنگی در گام اول انقلاب؛ ارزیابی راهبردی
1. به فرهنگ انقلابی وفادار ماندیم
«انقلاب پُرشکوه ملّت ایران [...] تنها انقلابی است که یک چلّه ی پُرافتخار را بدون خیانت به آرمانهایش پشت سر نهاده و در برابر همه ی وسوسه هایی که غیر قابل مقاومت به نظر میرسیدند، از کرامت خود و اصالت شعارهایش صیانت کرده [است.]»
این گونه نیست که اِعراض انقلاب ها از مقاصد و غایات اولیه شان، قهری و اجتناب ناپذیر باشد و هر انقلابی به سبب طبع و تقدیر خود انقلاب، پس از مدتی، راه استحاله و فرسایش ایدئولوژیک را در پیش گیرد و به ضد خود تبدیل شود؛ بلکه برعکس، انتظار این است که انقلاب، هرچه که از مبدأ تاریخی خود فاصله می گیرد، قوی تر و مقتدرتر شود و به آرمان ها و وعده های نخستینش، جامه ی عمل بپوشاند. بیماری مضمونی انقلاب، امری «عَرَضی» و «ثانوی» و «خلاف مسیر طبیعی انقلاب» است که به آن تحمیل می شود. بااین حال چون نیروهای انقلابی بعد از وقوع انقلاب، دچار خطا و لغزش می شوند یا دست کم غفلت می کنند، انقلاب در مسیر متفاوتی قرار می گیرد و به آسانی به ضد انقلاب تبدیل می شود. این امر در انقلاب اسلامی ایران محقق نشد، به طوری که با وجود گذشت 40 سال از وقوع این انقلاب، همچنان به آرمان ها و مقاصد اولیه اش پایبند و متعهد است و همان اندیشه ها را در سر می پروراند. امروز همانند روز اول، «فرهنگ انقلابی» رسمیت دارد و ارزش های مندرج در آن، ارزش های برتر و مطلوب انگاشته می شوند. به این ترتیب، گذر زمان نتوانسته غبار فراموشی بر چهره ی فرهنگ انقلابی بنشاند و فرهنگ انقلابی را به حاشیه سوق دهد.
2. از نقطه ی صفرِ فرهنگی آغاز کردیم
«انقلاب اسلامی و نظام برخاسته از آن، از نقطه ی صفر آغاز شد؛ اوّلاً: همه چیز علیه ما بود، [... از جمله] وضع بشدّت نابسامان داخلی و عقب افتادگی شرم آور در علم و فنّاوری و سیاست و معنویّت و هر فضیلت دیگر. ثانیاً: هیچ تجربه ی پیشینی و راه طی شده ای در برابر ما وجود نداشت.»
بسیار جای تعجب است که «فرهنگ انقلابی» در جامعه ای شکل گرفت که در مسیر «تجدد» قرار داشت و سیاست های فرهنگی رسمی و غالب در آن، هیچ نسبتی با دیانت نداشتند و می رفت که دین داری در جامعه ی ایران، صورت بسیار رقیق و اقلّی پیدا کند. آنچه که ورق را به نفع فرهنگ اسلامی و انقلابی بازگرداند، وقوع «تحول باطنی و روحی» در افراد جامعه بود؛ چنان که مردم در اثر روشنگری ها و معارف امام خمینی (ره) تغییر یافتند و به دیگری تبدیل شدند. اگر این تحول درونی نبود، انقلاب نیز محقق نمی شد؛ زیرا انقلاب، فرع بر این تحول و حاصل آن بود.
در دوره ی تاریخیِ پیش از این تحول باطنی شگفت انگیز، مناسبات و اندیشه ها و انگیزه ها، در سمت و سوی متفاوتی قرار داشت و انسان ایرانی، در مرداب تجدد غربی، فرو رفته و وضع انفسی تأسف باری پیدا کرده بود. کسی تصور نمی کرد که جامعه ی ایران، با چنین شتابی و در مدت کوتاهی، این اندازه دگرگون شود و در آن، ارزش های دیگری بر ذهن و قلب مردم، حاکم شود. اما در کمال ناباوری، این امر واقع شد. به این ترتیب، از متن جامعه ای که در «سراشیبیِ فرهنگی» قرار داشت و ارزش های عالی و معنوی، در حال افول و فروپاشی بودند، ناگهان جوانانی برخاستند که مستغرق در شخصیت قُدسی امام خمینی شدند و در راه هدف ها و آرمان های الهی و اسلامی، سر از پا نشناختند و به میدان خطرناک مبارزه وارد شدند.
3. بر عیارِ فرهنگ دینی افزوده شده است
«[انقلاب،] عیار معنویّت و اخلاق را در فضای عمومی جامعه بگونه ای چشمگیر افزایش داد. [...] نماز و حج و روزه داری و پیاده روی زیارت و مراسم گوناگون دینی و انفاقات و صدقات واجب و مستحب در همه جا بویژه میان جوانان رونق یافت و تا امروز، روزبه روز بیشتر و باکیفیّت تر شده است.»
برخلاف داوری های مشهور و رایج که ساده نگرانه و خام اندیشانه هستند، هرگز این طور نیست که در جامعه ی ایران پس از انقلاب، فرهنگ اسلامی و انقلابی، دچار انحطاط و زوال شده باشد و جامعه از ارزش های عالی دور افتاده باشد. کسانی که چنین تحلیل و برداشتی دارند، یا گذشته را بسیار آرمانی و مطلوب تصویر می کنند و خیال پردازانه هیچ نقص و خللی در آن نمی بینند، یا پاره ای ظواهر نقص آلود و ناخوشایند کنونی، آن ها را می فریبد و بر اساس همین ظواهر و نمودهای نامطلوب، قضاوت می کنند و جامعه را سرشار از کاستی و کژی قلمداد می کنند. حال آنکه نه گذشته این چنین خوشایند و آرمانی بود، نه زمان حال این اندازه آغشته به نقصان و عیب است. برعکس، اگر فارغ از حساسیت ها و جهت گیری های واقعیت گریز، به جهان فرهنگی انقلاب بنگریم، درخواهیم یافت که در این قلمرو نیز پیشرفت ها و تحرکات انقلاب، چشمگیر و درخور توجه بوده است؛ چنان که شواهد و قراین عینی، حاکی از این مدعا هستند و آن را اثبات می کنند. کسانی که از وضع فرهنگی در دوره ی پهلوی مطلع هستند و حقایق آن را دریافته اند، می توانند به خوبی این «تحول فرهنگی عمیق و کلان» را درک کنند و انقلاب را به خاطر چرخش فرهنگی بزرگی که با خود به ارمغان آورد، بستایند.
4. بی توجهی به فرهنگ انقلابی خسارت بار بود
«اگر بی توجّهی به شعارهای انقلاب و غفلت از جریان انقلابی در برهه هایی از تاریخ چهل ساله نمیبود -که متأسّفانه بود و خسارت بار هم بود- بی شک دستاوردهای انقلاب از این بسی بیشتر و کشور در مسیر رسیدن به آرمانهای بزرگ بسی جلوتر بود و بسیاری از مشکلات کنونی وجود نمیداشت.»
در حیات چهل ساله ی انقلاب، نقص ها و عیوبی نیز در میان بوده است، اما حکم انصاف این است که ضعف ها و کاستی ها را به عملکرد ها و جهت گیری های برخی از «کارگزاران» و «مدیران» نسبت دهیم نه «انقلاب». این طور نبوده که تمام مسئولان نظام جمهوری اسلامی در همه ی دوره ها، به خوبی و متناسب با گفتمان انقلاب عمل کرده باشند و دچار لغزش و خطاهای کوچک و بزرگ نشده باشند. آنچه که می توان و باید از آن به طور مطلق دفاع کرد، «انقلاب» و «نظام اسلامی» است، نه «کارگزاران» و «مدیران». باید میان این دو، «تمایز» نهاد و تصور نکرد که هر چه در «ساختارِ دیوان سالاری دولتی» و به دست «مسئولان» انجام می گیرد، به معنی «انقلاب» است و باید آن را به پای «انقلاب» نوشت. در اینجا، تمایز نهادن میان «اصل انقلاب و نظام» از یک سو و «سیاست ها و اقدام های مسئولان» از سوی دیگر، یک اصل منطقی و راه گشاست. بر این اساس باید گفت در طول چهل سال گذشته، مسئولانی هم در حاکمیت حضور داشتند که یا دچار «بی توجهی به شعارهای انقلاب» یا گرفتار «غفلت از جریان انقلابی» شدند؛ و این دو برای انقلاب «خسارت بار» بود؛ چون اگر این قبیل سوءتدبیرها و کج روی ها در کار نبود، به قطع، کارنامه ی انقلاب بسیار پُربارتر و درخشان تر از این بود و ما قله های بیشتری را فتح کرده بودیم. این امر را که رهبر انقلاب با تلخی از آن یاد می کنند، نباید ساده انگاشت، بلکه باید اهتمام داشت که از این پس، اوضاع به نفع انقلابیگری تغییر کند و کسانی در جایگاه قدرت سیاسی حضور یابند که به معنی واقعی کلمه، متعهد و وفادار به فرهنگ اصیل اسلامی و انقلابی باشند. نباید تجربه های تلخ گذشته را دوباره تکرار کرد و در چرخه ای معیوب و نامعقول افتاد که همواره، نقصان ها را بازتولید می کند، بلکه باید از گذشته درس گرفت و عبرت اندوخت و موجبات رشد و بلوغ معرفتی جامعه را فراهم کرد؛ جامعه ای که با بصیرت بیگانه است و حافظه ی تاریخی ندارد، بارها و بارها یک خطا را تکرار می کند و هزینه ها و صدمات گزافی را بر خود تحمیل می نماید.
ب) امرِ فرهنگی در گام دوم انقلاب؛ تجویز راهبردی
1. فرهنگ انقلابی به دلیل فطری بودن، تاریخی نیست
«برای همه چیز میتوان طول عمر مفید و تاریخ مصرف فرض کرد، امّا شعارهای جهانی این انقلاب دینی از این قاعده مستثنا است؛ [...] زیرا فطرت بشر در همه ی عصرها با آن سرشته است.»
نکته ی نخست دراین باره آن است که برخلاف القاء های جریان های نفوذی، هرگز این گونه نیست که فرهنگ انقلابی، امری «تاریخی» باشد و به دهه ی 60 اختصاص داشته باشد. کسانی چنین تصوری دارند که حتی اگر ارزش های انقلابی، مطلوب و معقول هم بوده اند، اختصاص به همان دوره ی تاریخی داشته اند و قابل تعمیم به دوره های بعدی حیات انقلاب نیستند. این قضاوت، ناشی از شناخت غلط و ناصواب از ماهیت ارزش های انقلاب است؛ این ارزش ها از آنجا که از معارف و تعالیم اسلام برمی خیزند و ریشه در فطرت الهیِ نوع انسان دارند، هرگز رنگ کهنگی نمی پذیرند و کنارنهادنی نیستند. آری، چنانچه احکام و تجویزهای فطرت انسان تغییر یافته، این ارزش ها نیز باید تغییر کنند و از دوره ی تاریخی خود، پا فراتر نگذارند؛ اما چنین پیش فرضی محال است و هرگز نمی توان ادعا کرد که فطرت الهیِ نوع انسان تغییر کرده. پس در اینجا، ملاک داوری ما عبارت است از خود انسان و واقعیت های تکوینی وجود او. انسان از آن جهت که انسان است و خدای متعال در درون او ارزش های عالی و معنوی را نهاده است، تغییرکردنی نیست و چون چنین است، فرهنگِ مطابق با صورت تکوینی وجود انسان نیز دگرگونی پذیر و زایل شدنی نیست.
2. تجدیدنظر در فرهنگ انقلابی روا نیست
«انقلاب اسلامی [...] تجدیدنظرپذیر و اهل انفعال نیست. [...] به هیچ بهانه ای از ارزشهایش که بحمدالله با ایمان دینی مردم آمیخته است، فاصله نمیگیرد. [...] به اصول خود بشدّت پایبند و به مرزبندی های خود با رقیبان و دشمنان بشدّت حسّاس است. با خطوط اصلی خود هرگز بی مبالاتی نمیکند.»
فرهنگ انقلاب، «خط قرمز انقلاب» است و انقلاب از این خط قرمز عبور نمی کند. هیچ مصلحتی بالاتر از فرهنگ انقلابی نیست که بتوان با استناد به آن، مسیر کنار نهادن فرهنگ انقلابی را هموار کرد. درغلتیدن به بیراهه ی عبور از فرهنگ انقلابی به معنی «تهی شدن انقلاب از ماهیت و غایاتش» است و این یعنی «استحاله و فروپاشی هویتی و ایدئولوژیک». دشمن نیز در «جنگ نرم»، در پی همین امر است و می کوشد ما را از «خویشتن انقلابی»مان بیگانه سازد و به این واسطه، انقلاب را «از درون» شکست بدهد. آغاز بهانه گیری و توجیه گیری برای به حاشیه راندن ارزش ها، آغاز «استحاله ی انقلاب» و «تبدیل شدن انقلاب به ضد انقلاب» است.
3. نظریه ی نظام انقلابی، ضامن تداوم فرهنگ انقلابی است
«انقلاب اسلامی پس از نظام سازی، به رکود و خموشی دچار نشده و نمیشود و میان جوشش انقلابی و نظم سیاسی و اجتماعی تضاد و ناسازگاری نمیبیند، بلکه از نظریّه ی نظام انقلابی تا ابد دفاع میکند.»
علم اجتماعی غربی، از این نظر دفاع می کند که «نهضت» نمی تواند سازگار با «نهاد» باشد و چون «نهضت» به «نهاد» تبدیل شد، خواه ناخواه دوران «نهضت» به سر خواهد آمد. این امر بدان دلیل است که ذات نهضت، «پویایی» ا ست و ذات نهاد، «ایستایی»؛ و این دو امر متناقض، در محل واحد جمع نمی شوند. از این رو «نظام انقلابی» تعبیری متناقض نما و متنافی الاجزا است؛ هنگامی که انقلاب به نظام تبدیل می شود، دیگر نمی توان سخن از انقلاب گفت و به روش ها و مقاصد انقلابی تن داد و ادعای انقلابیگری داشت. بر این اساس کسانی، یا «اصلاح» را جایگزین انقلاب کردند یا «نظام» را. آن عده که «اصلاح و اصلاحگری» را می ستایند، به مذمت انقلاب می پردازند و انقلاب را به واقعیتی آغشته به هیجان های کورکورانه و دشمن تراش و بلندپروازانه متهم می کنند که ما را به ناکجاآباد سوق می دهد؛ و کسانی که «نظام جمهوری اسلامی» را جایگزین «انقلاب اسلامی» می شمرند، بر این باورند که باید میان این دو، یکی را انتخاب کنیم، به طوری که یا باید دوران انقلاب و انقلابیگری را به سرآمده و تمام شده فرض کنیم و به قواعد حکمرانیِ متداول گردن نهیم، یا باید معترضانه و ناسازگارانه، در برابر دنیا قرار گرفته و فریاد برآوریم.
این هر دو، خطاست؛ انقلاب و انقلابیگری، با تعبیری که امام خمینی از آن داشتند و رهبر انقلاب نیز از آن سخن می گویند، تمام شدنی و تاریخی نیست و نظام سیاسیِ برآمده از انقلاب، اگر به انقلاب پشت کند و با توجیه «ثبات» و «منطق» و «عقلانیت»، از فرهنگ انقلابی عبور کند، آفت ویرانگر «ارتجاع» به آسانی تحقق خواهد یافت و حاصل انقلاب، چیزی جز «جابه جاشدن حاکمان» نخواهد بود.
4. آرمان انقلاب، ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت است
«شمایید که باید کارآزموده و پُرانگیزه از انقلاب خود حراست کنید و آن را هرچه بیشتر به آرمان بزرگش که ایجاد تمدّن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی (ارواحنافداه) است، نزدیک کنید.»
انقلاب اسلامی، انقلابی «ملی» نبود که بتوان آن را به مرزهای ایران محدود کرد؛ بلکه این انقلاب به صراحت و از ابتدا «آرمان های جهانی» در سر داشت و مقاصد فراملی را دنبال می کرد. انقلاب نقطه ی آغاز تحول بود؛ تحولی که مرحله ی نخست آن، براندازی سلطنت پهلوی بود. اما گام های دیگری نیز در میان بود که باید به تدریج برداشته می شد. از این رو، رهبر انقلاب در دهه ی اخیر، بسیار بر مفهوم «تمدن نوین اسلامی» تأکید کردند و آن را صورت خلاصه شده ی آرمان های انقلاب دانستند. بر این اساس، ایران باید به «مهد» و «گرانیگاه» تمدن اسلامی تبدیل شود و عمده ترین نقش را دراین باره ایفا نماید. ایشان مراحل پنج گانه ای را ترسیم کردند که مشتمل بود بر: «انقلاب اسلامی»، «نظام اسلامی»، «دولت اسلامی»، «جامعه ی اسلامی» و در نهایت «تمدن اسلامی». ما اکنون در مرحله ی سوم قرار داریم و باید برای تحقق آن تلاش کنیم، اما در عین حال نباید غفلت کنیم که در مراحل بعدی، هدف های عام تر و فراگیرتری نیز پیشِ رو داریم که جهان اسلام را دربرمی گیرند.
5. دنباله ی مسیر انقلاب، به دشواری گذشته نیست
«دنباله ی این مسیر [...] به گمان زیاد، به دشواریِ گذشته ها نیست»
این سخن بدان معنی است که انقلاب به «ثبات» و «طمئنینه» دست یافته و تکانه ها و تنش های بعدی، ویرانگر و دشوارتر از مراحل قبلی نیستند. ما از گردنه های سخت عبور کرده ایم و گردنه های پیشِ رو، دشوارتر از گردنه هایی نیستند که تاکنون از آن ها عبور کرده ایم. انقلاب از هفت خوان گرفتاری ها و تنگناهای طاقت فرسا عبور کرده و اینک در دهه ی پنجم حیات خویش، با چالش هایی روبه رو نیست که نسبت به گذشته، ما را در وضع سخت تری قرار دهد. ظرفیت ها و قابلیت هایی که انقلاب کسب کرده، او را در برابر هجوم مشکلات و مشقت ها توانمند کرده و توازن قوا به نفع انقلاب تغییر کرده است.
6. انقلابیگری، امّ المسائل است
«[جوانان باید] نگاه انقلابی و روحیه ی انقلابی و عمل جهادی را به کار بندند.»
سرّ ماندگاریِ انقلاب و سرّ تمام فتوحات و توفیقات آن، «انقلابیگری» است. با از دست رفتن انقلابیگری، همه چیز به راحتی فرو خواهد پاشید و انقلاب، به عقب رانده خواهد شد. بی اعتنایی به انقلابیگری و ملامت و تحقیر روحیه ی انقلابی، مصیبت و بلای بزرگی است که اگر در میان حاکمان و در جامعه نفوذ کند، ورق برخواهد گشت و دشمن بر ما غالب خواهد شد. در دوره ی تاریخی اخیر، از آنجا که رهبر انقلاب دریافتند که کسانی به عنوان «عقلانیت» و «علم» و «سیاست ورزی حرفه ای»، در پی «فراموشاندن انقلاب» هستند و می خواهند انقلابیگری را تخطئه کنند، آن قدر بر مفهوم و معنای انقلاب و انقلابیگری اصرار ورزیدند که بی نظیر و بی سابقه بود. این روند، همچنان نیز ادامه دارد و در این بیانیه نیز جلوه گر است.
7. امید و نگاه خوش بینانه به آینده را گسترش دهید
«در خود و دیگران نهال امید به آینده را پرورش دهید. ترس و نومیدی را از خود و دیگران برانید. این نخستین و ریشه ای ترین جهاد شما است.»
به طور خاص در چند سال اخیر، جبهه ی دشمن بر یأس پراکنی و ناامیدسازی مردم تکیه کرده است و بسیار بیش از گذشته بر طبل ناامیدی می کوبد و مردم را نسبت به آینده ی انقلاب، بدبین و نگران می سازد. برنامه ی دشمن این است که همه چیز را ازدست رفته و تباه شده وانمود کند و مردم را سرخورده و حاشیه نشین سازد تا انقلاب را در تنهاییِ خویش، به مسلخ بکشاند. این شگرد و حربه ای بوده که در طول دو سال گذشته، نقطه ی اصلی تمرکز رسانه ای جبهه ی دشمن بوده است. اما دست ما خالی نیست؛ چون سخن دشمن کذب است و واقعیت و عینیت، به هیچ رو آن را تأیید نمی کند. انقلاب، برکات و حسنات فراوان داشته و آینده نیز درخشان است و هیچ یک از شواهد با این سیاه نمایی ها همخوان نیستند.
8. معنویت و اخلاق، نیازهای اصلی جامعه هستند
«معنویّت به معنی برجسته کردن ارزشهای معنوی از قبیل: اخلاص، ایثار، توکّل، ایمان در خود و در جامعه است، و اخلاق به معنی رعایت فضیلت هایی چون خیرخواهی، گذشت، کمک به نیازمند، راستگویی، شجاعت، تواضع، اعتمادبه نفس و دیگر خلقیّات نیکو است. معنویّت و اخلاق، جهت دهنده ی همه ی حرکتها و فعّالیّتهای فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه است؛ بودن آنها، محیط زندگی را حتّی با کمبودهای مادّی، بهشت میسازد.»
در جامعه ی اسلامی، اصالت از آنِ «امر فرهنگی» و به طور خاص «فرهنگ دینی» است؛ چراکه مقوّم انسانیتِ انسان و ملاک سعادت و شقاوت او، نسبتش با ایمان دینی است و انسان اگر در عالی ترین مراتبِ رفاه مادی قرار داشته باشد اما از وصول به مقامات معنوی بازمانده باشد، درحقیقت دچار خسران شده و هیچ یک از بهره مندی های مادی به کارش نخواهد آمد و موجبات سعادت و رستگاری او را فراهم نخواهد کرد. از این رو باید برای وضع معنوی و روحی فرد و جامعه نیز چاره ای اندیشید و توجه به «خدای متعال» و «ارزش های الهی» را در جامعه، هرچه بیشتر شکوفا و مسلط کرد. دین، امرِ «فرعی» و «در حاشیه» نیست که بتوان آن را از عرصه ی سیاست گذاری و تدبیر رسمی بیرون راند، بلکه اصل و اساس است و حیات ابدی انسان، به طور مطلق به آن وابسته است.
9. حکومت باید زمینه را برای رواج اخلاق و معنویت در جامعه فراهم کند
«شعور معنوی و وجدان اخلاقی در جامعه هرچه بیشتر رشد کند برکات بیشتری به بار می آورد؛ این، بی گمان محتاج جهاد و تلاش است و این تلاش و جهاد، بدون همراهی حکومتها توفیق چندانی نخواهد یافت. اخلاق و معنویّت، البتّه با دستور و فرمان به دست نمی آید، پس حکومتها نمیتوانند آن را با قدرت قاهره ایجاد کنند، امّا اوّلاً خود باید منش و رفتار اخلاقی و معنوی داشته باشند، و ثانیاً زمینه را برای رواج آن در جامعه فراهم کنند. ..»
وجه اصلی و عمده ی تمایز میان «دولت دینی» و «دولت سکولار» آن است که دولت دینی، خویش را مکلف و موظف می داند که جامعه را به «ارزش های الهی» نزدیک سازد و «فرهنگ قُدسی و دینی» را بر جامعه حاکم گرداند، درحالی که دولت سکولار، نسبت به ارزش ها بی تفاوت است و تنها مقاصد مادی محض را دنبال می کند. دولت اسلامی نه فقط باید زمینه و بستر اجتماعی را برای تعمیق و تثبیت دیانتِ مردم فراهم سازد، بلکه این، «مهم ترین وظیفه» ی اوست و در عرض آن، هیچ وظیفه ای قرار ندارد. مقصد انسان مؤمن، توحید و تقرب به خدای متعال است و زندگیِ دنیا و موهبت ها و تمتّعات مادی، همگی در حکم «مقدمه» هستند و به تنهایی مطلوبیتی ندارند. در چهارچوب این برداشت از «معنای زندگی»، فلسفه ی اجتماعی و سیاسی خاصی شکل می گیرد که ساختارهای رسمی را در مسیر وصول به هدف های معنوی و دینی قرار می دهد و زندگی اجتماعی و نظام سیاسی را به مثابه درآمدی بر استکمال انسان و تحصیل سعادت اخروی در نظر می گیرند.
10. رسانه ها، امکان خطرناکی در اختیار کانون های ضد معنویت و ضد اخلاق نهاده اند
«ابزارهای رسانه ای پیشرفته و فراگیر، امکان بسیار خطرناکی در اختیار کانونهای ضدّ معنویّت و ضدّ اخلاق نهاده است و هم اکنون تهاجم روزافزون دشمنان به دلهای پاک جوانان و نوجوانان و حتّی نونهالان با بهره گیری از این ابزارها را به چشم خود می بینیم. دستگاه های مسئول حکومتی دراین باره وظایفی سنگین بر عهده دارند. ..»
ما با فناوری های رسانه ای جدید، هیچ ستیز و معارضه ای نداریم و بر این باور نیستیم که رسانه ها به سبب شأن فناورانه ی خویش، ذات شریر و مفسده انگیز دارند و باید از اساس برچیده شوند، بلکه آن ها را «اشیاء» و «ابزارهایی» قلمداد می کنیم که می توانند در خدمت «مقاصد الهی یا شیطانی» گمارده شوند. پس آنچه که محمل «حکمِ ارزشی» واقع می شود، نه خودِ «رسانه ها»، بلکه «مضمون» و «غایت» آن هاست. از این رو، چون در جهان کنونی، رسانه هایی که در اختیارِ قدرت های شیطانی و مادی قرار گرفته اند، در راستای فساد و تباهی و ضلالت حرکت می کنند و حیات معنوی و انسانی انسانِ معاصر را به خطر افکنده اند، از این رو، نگاه ما به رسانه های نوپدید، در عین اینکه ابزارانگارانه است، «انتقادی» نیز هست. امروز بر همه آشکار شده که این رسانه های نوپدید، به بزرگ ترین و فراگیرترین بستر برای جنگ نرم و تهاجم فرهنگی تبدیل شده اند و دشمن به سبب در اختیار داشتن همین رسانه ها، برنامه ها و مقاصد فرهنگی خود را دنبال می کند.
11. ترویج سبک زندگی غربی، زیان های بی جبرانی را به ما زده است
«تلاش غرب در ترویج سبک زندگی غربی در ایران، زیانهای بی جبران اخلاقی و اقتصادی و دینی و سیاسی به کشور و ملّت ما زده است.»
از آغاز شکل گیری تماس فرهنگی جامعه ی ما با غرب، جهان فرهنگیِ بومی و دینی ما دستخوش تنش ها و تلاطم های مخرب شد؛ چنان که از اواسط دوره ی قاجار، این روند شروع شد و در دوره ی پهلوی ها به شدت اوج گرفت. قبله ی آمال پهلوی ها، غرب و تجدد غربی بود و آن ها سخت معتقد بودند باید جامعه ی ایران را به معیارهای غربی نزدیک کنند. سیاست های فرهنگی پهلوی ها، چه در شکل آمرانه اش و چه در شکل ملایمش، از چنین نگاه و تصوری برمی خاست. به این ترتیب، متجددسازی جامعه ی ایران و زدودن روش های بومی و دینی، در دستور کار حاکمیت قرار گرفت و جامعه ی ایران، گرفتار آسیب ها و آفت های فراوانی گردید.
پس از انقلاب، شرایط به کلی تغییر کرد و انقلاب، آشکارا و قاطعانه در برابر تجدد غربی و فرهنگ مادی و ولنگارانه ی آن سربرافراشت و جامعه نیز با این رویکرد، همدلی و همراهی کرد؛ اما دشمن دست از توطئه و نفوذ و تهاجم برنداشت. در طول دهه های گذشته، یکی از خطوط مستمر و عمده ی تهاجم دشمن، «تهاجم فرهنگی» بوده و متعلَّق و موضوع این تهاجم نیز بیش از هر چیز، «سبک زندگی ایرانی - اسلامی» بوده است. قابل انکار نیست که بخش ها و اضلاعی از این تهاجم، مؤثر بوده و ما دچار لطمات و صدماتی شده ایم، از جمله «آسیب های اجتماعی» می تواند نمود و جلوه ای از این امر باشند. در مقابل، ما باید راهبرد «استحکام ساخت درونی نظام فرهنگی» را در پیش گیریم و در عین اینکه حصارها و حریم های فرهنگی خویش را از طریق «منع فرهنگی»، مقاوم و پایدار می کنیم و مجال «نفوذ فرهنگی» و «ولنگاری فرهنگی» نمی دهیم، «مصونیت فرهنگی» را نیز در پیش گیریم تا به واسطه ی «درونی شدن» و «نهادینه شدن» ارزش های اسلامی و انقلابی، جامعه به استحکام و اقتدار دست یابد و دشمن از طمع تهاجم فرهنگی منصرف شود.
نتیجه گیری: نظریه ای که راهنمای عمل است
کاری که بر عهده ی ماست، این است که این بیانیه را به عنوان یک متن راهبردی و راه گشا، در دستور کار خویش قرار دهیم و متناسب با هر یک از مطالبات و مقاصد نهفته در آن، برنامه ریزی و تدبیر کنیم. رهبر انقلاب، به صراحت ما را مخاطب خویش خوانده و خواسته ها و توقعاتش را با ما در میان نهاده است. ما باید بی درنگ و دغدغه مندانه، احساس مسئولیت کنیم و نسبت خود را با مفاد و مضامین این بیانیه مشخص سازیم.
این نوشته، خطوط اصلی و عمده ی حرکت ما را در دهه های آینده، روشن کرده و همانند نظریه ای که راهنمای عمل است، در برابر ما قرار گرفته است. اینک ما باید به فهم و درک عمیق آن همت گماریم و آنگاه از طریق تقسیم کار، ترجمه و تحقق عملیاتی بخش ها و پاره های مختلف آن را بر عهده گیریم. این کار، مردان مرد می طلب؛ کسانی که می توانند به تاریخ، در کلّیتش بنگرند و برای خویش، رسالت های بزرگ و تعیین کننده تعریف کنند و در این راه، از ایمان و اراده ای برخوردار باشند که هیچ مانع و مشقّتی، آن را متزلزل و متوقف نگرداند.
