نوروز درجمهوری آذربایجان
نوروز، عید رسمی و ملی جمهوری آذربایجان می باشد و از ارزش خاصی برخوردار است. مردم جمهوری آذربایجان با وجود سیاست های حذف در دورۀ شوروی ها، آیین کهن نوروز، آداب و رسوم، و باورها و اعتقادات دینی خود را حفظ کردند.
پس از استقلال جمهوری آذربایجان در 18 اکتبر 1991، عید نوروزاز خانه ها به محله ها و سپس به میدان های شهرها گسترش یافت و به یک آیین و مراسم رسمی تبدیل شد. براساس رسوم، پس از پایان چلۀ کوچک، مردم خود را برای استقبال از عید نوروز آماده می کنند. برای اعضای خانه، لباس نو و برای بستگانی که قرار است به دیدارشان بروند، هدایایی تهیه می شود. زنانبه خانه تکانی می پردازند. همه سعی دارند تا با خانه ای تمیز، لباس های جدید و باروحیه ای شاداب وارد سال نو شوند. مردم بدون آن که در جریان سال های شمسی قرار بگیرند، عید نوروز را اول سال می دانند.
در جمهوری آذربایجان برای سفرۀ عید تدارک ویژه ای وجود دارد. خانواده هایی که به ندرت برنج می خورند، برای سفرۀ عید حتما پلو تهیه م کنند. در برخی ازشهرها و روستاها، همانند ایران سفرۀ هفت سین می چینند.
در میان مراسم نوروزی جمهوری آذربایجان، رسم هایی نظیر فرستادن سفره ی سمنو، انداختن کلاه پوستین به درها، آویزان کردن کیسه و توبره از سوراخ بامدر شب عید، و درخواست هدیۀ نوروزی از صاحب خانه بسیار قابل توجه است که در مجموع، عاملی برای ایجاد و افزایش محبت و مودت در میان مردم است. در عید نوروز، نمایش ها و بازی های متفاوتی که فزاینده یشادی هستند، در جمهوری آذربایجان رواج م گیرند. در این میان می توان از اسب سواری، شمشیربازی، کمنداندازی، ورزش های زورخانه ای، طناب بازی و مانند این ها نام برد که درهمۀ آن ها اصل بر شادی و نشاط است.
نوروز در پاکستان
خانواده های پاکستانی به هنگام نوروز سفرۀ نوروزی رنگین می گسترانند و انواع شیرینی و میوه ها را برآن می چینند و بزرگ ترها به کوچک ترها هدیه می دهند. از آداب و رسوم عید نوروز میان مردمپاکستان، تهیۀ انواع شیرینی ها هم چون «لدو»، «گلاب حامن»، «رس ملائی»، «کیک برفی»، «شکر پاره»، کریم رول»، «سوهن حلوا»و هم چنین پختن غذاهای معروف این ایام و عیدی دادن و عیدی گرفتن، و دید و بازدید اقوام است. در ایام نوروز، مردم پاکستان از گفتار نامناسب پرهیز می کنند و با نواختن و نوازش یکدیگر، با احترام و اخلاص از یکدیگر نام می برند. هم چنین، سرودن اشعار نوروزی به زبان های اردو، دری و عربی در این ایام مرسوم است که بیشتردر قالب قصیده و غزل بیان می شود.
نوروزدر تاجیکستان
نوروز در تاجیکستان، به خصوص در«بدخشان»، با شکوه بسیار برگزار می شود. نوروز برای مردم تاجیک که روزگار سرزمینشان بخشی از ایران بزرگ محسوب می شده، عید ملی اجدادی است و آن را«عید بزرگ» می خوانند.
تاجیک ها در نخستین روز نوروز، صبحانه را با انواع غذاهای شیرین صرف می کنند که عبارت است از: حلوا، شیربرنج و غوز حماچ؛ به این امید که تا پایان سال زندگی شان شیرین باشد. پس از صرف صبحانه، پارچۀ سرخی را بالای در ورودی خانه می آویزند که آن را نشانۀ بهروزی و خوش بختی می دانند. آن گاه اثاث خانه را که از قبل تمیز کرده اند، به طرزی نیکو می چینند و پنجره ها را می گشایند تا نسیم نوروزی در زوایای خانه به گردش درآید. همه لباس تازه به تن می کنند و کوچک ترها، در حالی که غنچه ای ازگل سرخ در دست دارند، نزد بزرگ ترها می روند و با گفتن«شاگون بهار مبارک»، سالی خوش برایشان آرزو می کنند. در بدخشان درشب دوم سال نو از کله و پاچۀ گوسفند و گندم، غذای مخصوصی تهیه می کنند که به آن «باج»می گویند. نوروز در بدخشان سه روز ادامه دارد.
صدرالدین عینی دربارۀ برگزاری جشن نوروز در تاجیکستان و بخارا (ازبکستان )می نویسد: «. . . به سبب اول بهار، در وقت به حرکت در آمدن تمام رستنی ها، راست آمدن این عید، طبیعت انسان هم به حرکت می آید. از این جاست که تاجیکان می گویند: حمل، همه چیز در عمل. در حقیقت این عید به حرکت آمدن کشت های غله، دانه و سر شدن(آغاز) کشت و کار و دیگر حاصلات زمینی است که انسان را سیر کرده و سبب بقای حیات او می شود.»وی در جای دیگر می گوید: «در بخارا، نوروز را که عید ملی عموم فارسی زبانان است، بسیار حرمت می کردند؛ حتی ملای دینی. این عید پیش از اسلامیت، عادت ملی بوده. بعد از مسلمان شدن هم مردم این عید را ترک نکردند و به آن رنگ دینی اسلامی دادند و از وی فایده می بردند. ولی برگزاری شکوهمند، باورمند و همگانی این جشن در دستگاه های حکومتی و سازمان های دولتی و غیردولتی و بین همۀ قشرها و گروه های اجتماعی، بی گمان از ویژگی های ایران زمین است که با وجود جنگ ها و ستیزها، شکست ها و دگرگونی های سیاسی، اجتماعی، اعقتادی، علمی و فنی، از روزگاران کهن پابرجا مانده، و افزون برآن، به جامعه ها و فرهنگ های دیگر نیز راه یافته است. در مقام مقایسه، امروز جامعه و کشوری را با جشن و آیین چندین روزه ای که چنین همگانی و مورد احترام و باور خاص و عام، فقیر و غنی، کوچک و بزرگ و بالاخره شهری و روستایی و عشایری باشد، سراغ نداریم.
به جمشید بر، گوهر افشاندند
مران روز را روز نو خواندند
نوروز در قرقیزستان
خانواده های قرقیزی از نخستین ساعات صبح روز عید از خانه هایشان بیرون می آیند و در میدان های بزرگ شهر جمع می شوند. دراین میدان ها، بازارهای موقت ایجاد می شود که در آن ها انواع اجناس، خوراکی، پوشاک و اسباب بازی ها عرضه می شوند. این مراسم در شهرهای بزرگ ساعت ها به طول می انجامد. مردمبا مشاهدۀ مراسمی از قبیل نمایش های سوارکاران با لباس های عشایر و لباس جنگ، در حالی که سلاح هایی نظیر شمشیر، خنجر، نیزه، سپر، تیر و کمان با خود حمل می کنند، زمان را فراموش می کنند. جشن این روز را، در شهرها دولت تدارک می بیند و در روستاها بزرگان و ریش سفیدان در برگزاری آن دخالت دارند. در شهرها، در میدان های بزرگ و در روستاها در بیابان های اطراف، جشن نوروز برپا می شود. هم چنین در این روز پختن غذاهای معروف قرقیزی، مانند«بشر بارماق»، «مانته برسک» و «کاتما» مرسوم است که به صورت رایگاه بینحاضران و در جشن پخش می شود.
نوروز در افغانستان
نوروز در افغانستان یا به عبارتی در«بلخ» و «مزار شریف»، هنوز به همان فر وشکوه پیشین برگزار می شود. در روزهای اول سال، همه ی دشت های بلخ و دیوار و پشت بام های گلی آن، پر از گل سرخ می شود. گویی بلخ سبدی از گل سرخ است، یا اجاق بزرگی است که در آن لاله می سوزد. این گل فقط در بلخ به وفور وکثرت می روید و ازاین رو، جشن نوروز و جشن گل سرخ هر دو به یک معنی به کار می رود. از آیین و رسوم نوروزی در سرزمین بلخ می توان به شست وشوی فرش های خانه و زدودن گرد و غبار پیش از آمدن نوروز و انجام مسابقاتی از قبیل بزکشی، شترجنگی، شتر سواری، قوچ جنگی و کشتی خاص این منطقه اشاره کرد.
در نخستین روز از نوروز، علم امام علی(ع)با مراسم خاص وبا شکوهی، صبحگاه برافراشته می شود و جشن نوروز آغاز می شود که تا 40 شبانه روز ادامه می یابد. حاجتمندان و بیماران برای شفا پای این علم مقدس به چله می نشینند. مردم این سرزمین براین باورند که اگر علم به آرامی و بدون لرزش و توقف از زمین بلند شود، سالی که در پیش است، نیکو و میمون خواهد بود.
نوروز در ازبکستان
مردم ازبکستان پس از فروپاشی شوروی در سال 1991، و از بین رفتن نظام سوسیالیستی، 21 مارس هر سال، مصادف با یکم فروردین ماه هجری خورشیدی را به عنوان عید نوروز، جشن می گیرند. ازبک ها، همانند مردم دیگر کشورهای آسیای مرکزی، روز 21 مارس با حضور در پارک ها و مراکز فرهنگی، به شادمانی می پردازند و پس از آن، با پوشیدن لباس های سنتی به دیدار بزرگ ترهای خود می روند و به یکدیگر شادباش می گویند. اقوام متفاوت از قبیل تاتارها، آذری ها، روس ها و. . . نیز در کنار ازبک ها، جشن های سنتی نوروزی را برگزار می کنند. هم زمان با رویش دوبارۀ طبیعت، «تاشکند» پایتخت ازبکستان حال و هوای تازه ای به خود می گیرد. برافراشته شدن پرچم های رنگارنگ، آذرین بندی کوی وبرزن، و غباررویی از سطح معابر و خیابان ها، نشانه یاشتیاق مردم به جشن های نوروز است.
نوروز در قزاقستان
مردم قزاق باور دارند که تمیز بودن خانه در آغاز سال نو، باعث می شود افراد خانه دچار بیماری و بدبختی نشوند. نوروز برای قزاق ها بسیار مفید است. اگر در این روز باران یا برف ببارد، آن را به فال نیک می گیرند و معتقدند سال خوبی پیش رو خواهند داشت. در عید نوروز مردم لباس نو و سفید به تن می کنند که نشانۀ شادمانی است. دید و بازدید اقوام در این ایام با زدن شانه ها به یکدیگر، از آیین و رسوم مردم قزاق در ایام عید نوروز است، هم چنین پختن غذایی به نام«نوروزگوژه» (آش نوروز )که تهیۀ آن به معنی خداحافظی با زمستان و غذاهای زمستانی است و از هفت نوع ماده غذایی تهیه می شود، در این ایام جزو آیین و رسوم این سرزمین است.
مسابقات معروفی نیز در ایام نوروز در قزاقستان برگزار می شود که ازمهم ترین آن ها «قول توزاق» است. این مسابقه بین گروه های مرد و زن برگزار می شود. قزاق ها معتقدند، اگر برنده زن ها باشند، آن سال خوب و پر برکت است. اما اگر مردها پیروز شوند، آن سال نامساعد خواهد بود. از دیگر مسابقات می توان به کوکپار(برداشتن بزاز مکانی مشخص توسط سواران)، آودار یسپاق، قیزقو و آلتی باقان اشاره کرد.
نوروزدر ترکیه
عثمانی ها یا همام مردم ترکیه، عیدنوروز را به عنوان یکی از معدود ایام جشن می گرفتند. حکیم باشی معجون مخصوصی را که «نوروزیه» نامیده می شد، برای پادشاهان و درباریان تهیه می کرد. گفته شده است، این معجون از40 نوع ماده مخصوص تهیه می شد که شفابخش بسیاری از بیماری ها، دردهاو باعث افزایش قدرت بدنی پادشاهان عثمانی می شده است. مردم این سرزمین در مقابل شب قدر و شب برائت، و برخی عامل اتحاد و هم بستگی، و حتی آن را زادروز امام علی(ع) و تعیین ایشان به خلافت و سالروز ازدواج ایشان با فاطمه (س)دانسته اند.
کردهای ترکیه سال ها برای به رسمیت شناختن شدن نوروز در این کشور تلاش کردند. نوروز در ترکیه خاص نواحی شرقی آن کشور است و از اعیاد ملی کردها محسوب می شود. در شهرهای جنوب شرقی ترکیه، مانند دیاربکر، اورفا، مارش، و مرسین، نوروز مراسم با شکوهی دارد که بیشتر نماینده و منعکس کنندۀ فولکلور(فرهنگ عامیانه)مردم آن واحی است.
از ویژگی های آن نیز یکی نواختن پرسروصدای سورنا و دهل، و دیگری ایراد سخنرانی های آتشین در کنار کپه های آتش است. این آیین ها در میدان های بزرگ و اصلی شهرها و روستاها برگزار می شود و جمعیت انبوهی، در حالی که دست هم را می گیرند، به دور کپه های آتش به رقص و پایکوبی می پردازند. در خانه ها، پختن شیرینی های خانگی وغذاهای خاص نوروز از سنت های دیگر مراسم نوروزی است.
منابع
1. کریمیان سردشتی، نادر، «نوروز در روایات شیعه و در کتاب التاج جاحظ بصری مجموعه مقالات نخستین همایش نوروز، پژوهشکدۀ مردم شناسی، تهران، 1379.
2. رضی هاشم، گاه شماری و جشن های ایران باستان، انتشارات بهجت، تهران، 1380.
3. مدرس زاده، مریم، «عید نوروز در فرهنگ اسلامی و آیین ها و اساطیر ایرانی، مجموعه مقالات نخستین همایش نوروز، 1379.
4. htp ://rbc .najva .ir/index .php?topic 9054 .0;wa
5. html--? htp ://www .gostareshonline .com/nature46993/-2010-30-80
6. htp ://dpp,irib .ir/index .php?Itemid 391& id 1
7. htp ://www .nedatech .ir%D8%A7%D9%8A5D8%
8. htp ://rbe .najva .ir/index .php?topic 9054 .0 :wap2
9. htp ://www .ichto .ir/tabid/2536/ Ianguage/ fa IR
