آیفون این روزها بیشتر از هر زمان خودش را در سرتیتر اخبار مختلف ایران جا می‌کند. عدم اجازه انتشار اپلیکیشن‌ها و دردسر کسب‌وکارهای ایرانی برای دست یافتن به کاربران آیفون و حتی پیشنهاد مجلس برای توقف رجیستری این محصول آمریکایی در کنار تمام دردسرهایی که این روزها کاربران ایرانی آیفون متحمل می‌شوند، باعث شده تا به این سوال برسیم: آیا زمان کنار گذاشتن آیفون در ایران و خرید یک موبایل اندرویدی فرا رسیده است؟
هیچ آمار رسمی وجود ندارد که امروز چند آیفون در سراسر ایران فعال هستند اما در میان تخمین‌ها می‌بینیم که حدود 10 الی 15 درصد از کاربران موبایل در ایران، آیفون دارند. کسب‌وکارهای ایرانی هم به دلیل اینکه می‌دانند آیفون‌داران، خرج‌کننده‌های بهتری هستند، حاضر نیستند این قشر کوچک را فراموش کنند. از سوی دیگر این قشر کوچک حدود 6 الی 7 میلیونی، برای ادامه دادن با آیفون یا رفتن به سراغ اندروید سردرگم شده‌اند.
اپل: متاسفیم
در میانه سال 1396 اپل شروع به حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از اپ استور کرد. اپل به بهانه تحریم‌های مختلف علیه ایران، علاقه‌ای ندارد تا میزبانی اپلیکیشن‌های توسعه داده شده در ایران را برعهده بگیرد چراکه این احتمال را می‌دهد که همین کار، بهانه‌ای برای وزارت خزانه‌داری آمریکا جهت یک جریمه سنگین باشد؛ آن هم در دولتی که رییس جمهورش، دونالد ترامپ، ارتباط چندان مناسبی با اپل و مدیرعاملش، تیم کوک، ندارد.
در یک ایمیل به اپل، مشکل کاربران ایرانی آیفون را توضیح دادم که نه می‌توانند با استفاده از آیفون خود تاکسی آنلاین بگیرند و نه می‌توانند محصول مورد نظرشان را به شکل آنلاین خریداری کنند. در نهایت به این مسئله اشاره کردم که قانون‌گذاری گیج‌کننده اپل تبدیل به یک وضعیت بحرانی برای چندین میلیون کاربر ایرانی آیفون شده است. اپل در پاسخی که با تاخیر چند روزه ارسال کرد، بیان می‌کند که اگرچه از کاربران ایرانی عذرخواهی می‌کند اما نمی‌تواند بگوید که چه زمان این مشکل حل خواهد شد:
پشتیبانی اپ استور اپل در پاسخ به خبرنگار دیجیاتو می‌گوید: صمیمانه از ناراحتی پیش آمده که اکنون شما و کاربران ایرانی آیفون با آن درگیر هستید عذرخواهی می‌کنیم. هرچند در این لحظه، نمی‌توانیم بگوییم که اپ استور چه زمان میزبان اپ‌های توسعه یافته در ایران خواهد بود، اما آگاه باشید که اپل متعهد است تا به بیشترین افرادی که می‌تواند سرویس‌دهی کند.
یک توسعه‌دهنده کهنه‌کار iOS اعلام می‌کند که اگرچه شاید استارت‌آپ‌های بزرگ و معروف ایرانی که کاربران میلیونی دارند نتوانند از اپ استور استفاده کنند اما استارت‌آپ‌های کوچک همچنان می‌توانند اپ‌های خود را در اپ‌استور اپل منتشر کنند. «سعید طاهری» در همین رابطه به دیجیاتو می‌گوید:
«اپ‌استور آنقدرها که فکر می‌کنیم از دست رفته نیست. خودمان هم تلاش‌هایی برای ورود به آن داشته‌ایم. ایرادی که امروز اپ‌استور به اپ‌ها می‌گیرد، زبان فارسی است. سپس اگر مشخصاً مربوط به کسب‌وکارهای ایرانی باشد، آن را نمی‌پذیرد. برای مثال تصور می‌کنم که اسنپ نمی‌تواند با این حجم از کاربر روی اپ‌استور باشد. اما اپلیکیشن‌های کاربردی اگر تلاش کنند تا اپ‌های خود را با زبان انگلیسی وارد اپ استور کنند، اپلیکیشن‌ها پذیرفته می‌شوند. اپلیکیشن‌های ایرانی را می‌شناسم که در اپ‌استور هستند و نسخه اول را با زبان انگلیسی وارد کرده‌اند و سپس در آپدیت‌های بعدی در گزینه‌ها اعلام کرده‌اند که زبان فارسی هم اضافه شده است.»
با این وجود طاهری عقیده ندارد که وضعیت فعلی، بهبود پیدا کند. او حتی این ایده را مطرح می‌کند که محدودیت‌های ایجاد شده از سوی اپل برای کاربران ایرانی شاید به سایر شرکت‌های خارجی هم سرایت کند: «با سیاست‌های فعلی که اپل علیه ایران در پی گرفته است، فعلا به نظر نمی‌رسد که شرایط بهتر شود و انتظار دارم کمپانی‌های دیگر هم چنین اقداماتی انجام دهند؛ چه مایکروسافت و چه گوگل. اما مسئله اینجاست که اثرگذاری آنها روی ما کمتر است، چون استورها و راه‌حل‌های جایگزین بیشتری وجود دارد.»
نگاهی به جایگزین‌های اپ استور
پس از حذف شدن اپلیکیشن‌های ایرانی از اپ‌استور، کسب‌وکارهای ایرانی در یک سال و نیم اخیر به سراغ گواهی سازمانی اپل رفته‌اند. در این روش اپل به سازمان‌ها اجازه می‌دهد تا برای کارمندان خود اپلیکیشنی را منتشر کنند، بدون اینکه لازم باشد اپلیکیشن در اپ‌استور و به شکل عمومی منتشر شود.
اما طبیعتاً یک سازمان نمی‌تواند چند میلیون کارمند داشته باشد و اپل با توجه به دور زده شدن قوانینش توسط شرکت‌های بزرگ ایرانی مانند اسنپ یا دیجی‌کالا، گواهی‌های سازمانی را باطل می‌کند. حالا این بازی می‌تواند همچنان ادامه داشته باشد چراکه هزینه گواهی سازمانی 299 دلار است و شرکت‌ها می‌توانند بارها و بارها این کار را تکرار کنند اما به هر حال، اینجا کاربر آیفون است که دائما باید اپلیکیشنی را دوباره دریافت کند. پس همانطور که در چند هفته اخیر مشاهده کرده‌ایم، کسب‌وکارهای ایرانی تقریبا این روش را کنار گذاشته‌اند.
راه حل بعدی، Ad-Hoc است که اگرچه امن‌تر از گواهی سازمانی است اما گران است و هر کاربر آیفون در سال یک دلار هزینه خواهد داشت؛ هزینه‌ای که یا باید کسب‌وکار آن را بپردازد یا خود کاربر. تصور کنید که اسنپ برای اینکه 5 میلیون کاربر آیفون بتوانند به اپلیکیشنش دسترسی داشته باشند، باید 5 میلیون دلار برابر با حدود 70 میلیارد تومان هزینه کند. و این همه ماجرا نیست، اپل شاید بعضی از این حساب‌های توسعه دهنده را که از Ad-Hoc استفاده می‌کنند را باطل کند و اینجاست که باید 100 دلار به ازای 100 کاربر پرداخت کرد و یک حساب توسعه دهنده جدید ساخت. سعید طاهری در خصوص کارکرد این روش به دیجیاتو می‌گوید:
«روش Ad-Hoc به این صورت کار می‌کند که یک توسعه دهنده، در فرایند توسعه اپلیکیشن نیاز دارد تا اپ را روی دستگاه‌های مختلف آزمایش کند. حال می‌توانید به عنوان توسعه دهنده، UUID آیفون خود را وارد پنل اپل کرده و به اپل اعلام کنید که این آیفون متعلق به شماست. نکته اینجاست که این مسئله محدودیت دارد و در طول یک سال که حساب توسعه دهنده اپل را به مبلغ 100 دلار می‌خرید، می‌توانید روی 100 آیفون، اپلیکیشن‌های خود را نصب کنید. زمانی که UUID دستگاه‌ها را به اپل می‌دهید، می‌توانید مجوزی از اپل دریافت کنید که اپلیکیشن‌ها روی این 100 آیفون کار کنند و کد امضا شده داشته باشند. به این شکل اپلیکیشن روی 100 دستگاه ثبت شده، کار خواهد کرد.»
به این شکل، شرکت‌ها باید به اندازه مورد نیاز حساب کاربری توسعه دهنده اپل بخرند که 100 دلار قیمت دارد و با آن می‌شود اپلیکیشن را روی 100 دستگاه آیفون نصب کرد. در واقع شما با این روش به اپل می‌گویید که یک اپلیکیشن را در حال توسعه دارید تا این شرکت امضای کد را برای اجرا شدن اپلیکیشن در 100 آیفون در اختیار شما قرار دهد. این همان راه‌حلی است که اپ استور «سیبچه» اکنون استفاده می‌کند و به همین دلیل هم از کاربران هزینه جداگانه برای عضویت دریافت می‌کند.
راه حل دیگر اما جیل‌بریک (Jailbreak) است. پیش از این «شاهین کاتبی» توسعه دهنده iOS به دیجیاتو گفته بود که با شرایط فعلی اگر شرکتی واقعاً بخواهد اپلیکیشن برای آیفون توسعه دهد و آن را منتشر کند راهی جز جیل‌بریک ندارد. با این حال سعید طاهری با این مسئله موافق نیست و می‌گوید این راه‌حل به دلیل مشکلات و محدودیت‌هایش نمی‌تواند در ایران فراگیر شود:
«همین الان که ما روی iOS 12.2 هستیم، می‌بینیم که جیل‌بریک کنندگان اعتقاد دارند روش‌هایی که تاکنون استفاده می‌کردند در این نسخه از سیستم عامل پاسخگو نیست و باید راه دیگری پیدا کرد. از طرف دیگر جیل‌بریک دردسرهای بسیاری دارد. از این لحاظ که دستگاه را در معرض خطر قرار می‌دهد و همینطور برای آپدیت‌های iOS هم مشکل وجود دارد.»
راه‌حل طلایی: خداحافظی با اپ‌های iOS
وقتی به تمام مشکلات و محدودیت‌های جیل‌بریک در سال‌های اخیر نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که استفاده از این روش دست‌کم برای غیر-گیک‌ها چندان محتمل نیست. این در حالیست که امروز PWA (اپلیکیشن‌های پیشروی وب - Progressive Web Apps) یا وب اپلیکیشن‌ها بهترین گزینه برای کسب‌وکارهایی هستند که خدمات ساده‌ای را ارائه می‌دهند. طاهری می‌گوید:
«PWA یک راه‌حل بهتر است به شرط اینکه توسعه‌دهندگانی که در این حوزه کار می‌کنند، موبایل را بشناسند. اگر توسعه دهنده وب اپلیکیشن، فضای موبایل را درست نشناسد، یک تجربه بد خلق می‌شود و در اصل یک وب‌سایت را برای موبایل تهیه می‌کند. با این حال تکنولوژی‌های وب، خیلی از امکانات اپلیکیشن‌ها را دارند. نمی‌گویم این راه حل 100 درصدی است، اما در این وضعیت یک راه حل بسیار مناسب است.»
وقتی هم به مشکل اصلی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که استارت‌آپ‌های ایرانی که خدماتی ارائه می‌دهند نمی‌توانند به کاربران آیفون دسترسی ساده‌ای داشته باشند و معمولاً اپلیکیشن iOS آنها نیز یک اپ ساده با قابلیت پرداخت الکترونیکی است. این همان کاری است که کسب‌وکارها می‌توانند با وب اپلیکیشن‌ها انجام دهند.
حتی «میلاد احرام‌پوش»، هم‌موسس جشنواره وب و موبایل ایران در گفتگو با دیجیاتو اعلام می‌کند که امسال، گروه PWAها به جشنواره وب و موبایل ایران اضافه شده است:
«حضور PWAها در جشنواره وب و موبایل امسال قطعی شده است. انگیزه ما هم این است که حالت رقابتی بین کسب‌وکارها ایجاد شود تا بتوانند خدمات بهتری به کاربران بدهند و کیفیت کارشان را افزایش دهند. امروز کسب‌وکارها یا باید به شکل دائم از حساب‌های سازمانی استفاده کنند و در صورت بسته شدن، اپ‌های خود را با حساب‌های جایگزین ارائه دهند یا نهایتاً از PWA استفاده کنند. حضور وب اپلیکیشن‌ها در جشنواره وب و موبایل ایران محدودیتی نخواهد داشت چرا که می‌توان از آنها در همه سیستم‌عامل‌ها مانند ویندوز موبایل، اندروید یا iOS استفاده کرد. به همین دلیل در جشنواره یک گروه برای این دسته از وب اپلیکیشن‌ها ایجاد کرده‌ایم.»
خداحافظی سیب‌اپ با اپ‌های ایرانی
همه این اتفاقات در حالی رخ می‌دهد که یکی از اصلی‌ترین اپ‌استورهای ایرانی رسماً شیوه کار خود را تغییر داده و می‌خواهد صرفاً میزبان اپلیکیشن‌های خارجی باشد، نه ایرانی. این در حالیست که کسب‌وکارهای بسیاری در ایران، به سیب‌اپ برای انتشار اپ iOS خود متکی بودند و حالا رسماً برای انتشار اپلیکیشن‌های خود با مشکل مواجه خواهند شد.
«سینا شیری»، مدیرعامل سیب‌اپ در خصوص همین تغییر جهت به دیجیاتو می‌گوید: «ما به دلیل محدودیت‌های موجود سیاست خود را تغییر داده‌ایم و حالا صرفا اپلیکیشن‌های خارجی را میزبانی می‌کنیم. در واقع مدل کسب‌وکار قبلی را به شکل موقت، تا زمان توسعه راهکار نهایی کنار گذاشته می‌شود. سرویس جدید ما حق عضویت ماهانه دارد و کاربر می‌تواند به شکل نامحدود از این آرشیو اپلیکیشن‌های خارجی استفاده کند.» شیری همچنین در خصوص علت اتخاذ چنین تصمیمی می‌گوید:
«از آنجایی که راهکار مجوز سازمانی، یک راهکار امن نیست، به همین دلیل تصمیم گرفتیم اپلیکیشن‌های ایرانی را میزبانی نکنیم. به این علت که وقتی یک حساب سازمانی لود بالایی داشته باشد، احتمال بسته شدنش هم افزایش پیدا می‌کند. البته اپل قوانین قطعی منتشر نکرده است و در ایمیل‌هایی هم که دریافت می‌کنیم، به شکل قطعی نمی‌نویسد که کدام قانونش نقض شده است. اما در مجموع آنچه با تجربه متوجه شده‌ایم، این است که وقتی لود بالاتر از حالت عادی به یک حساب سازمانی وارد شده، احتمال بسته شدنش بالاتر رفته است. حالا می‌خواهیم برای دریافت اپ‌های خارجی حق عضویت ماهانه دریافت کنیم و با میزبانی نکردن از کاربرانی که به شکل رایگان از خدمات سیب اپ استفاده می‌کنند، که 99 درصد کاربران سیب اپ را هم تشکیل می‌دهند، لود را کاهش دهیم تا احتمال بسته شدن حساب سازمانی کاهش پیدا کند. البته ما خودمان هم دیگر به حساب‌های سازمانی امیدی نداریم.»
او نیز راه‌حل جایگزین برای انتشار اپ‌های iOS را همان روش هزینه‌بر Ad-Hoc می‌داند. هرچند مدیرعامل سیب اپ نیز عقیده دارد که کسب‌وکارهای ایرانی به عنوان راه‌حل نهایی باید به سراغ وب‌اپلیکیشن‌ها بروند. اما آیا تمام این مسائل در کنار هم، باعث نمی‌شود تا کسب‌وکار سیب‌اپ با چالش مواجه شود؟ شیری در پاسخ به همین سوال دیجیاتو می‌گوید:
«هدف ما این است که در این حوزه به کاربران خدمات بدهیم. این یک حوزه گسترده است که بخشی از آن به توسعه دهندگان iOS و بخش دیگرش به کاربران iOS برمی‌گردد. ما می‌خواهیم به این سمت برویم که ابتدا یک راهکار خوب برای همه مشخص شود. سپس می‌توانیم با تغییر فعالیت، مدل کسب‌وکار خودمان را عوض کنیم. اما در این فضا همیشه می‌توانیم کمک کنیم. از طرفی نگران کسب‌وکار خودمان نیستیم و بیشتر دغدغه پیدا شدن یک راهکار مناسب برای این دو گروه را داریم.»
وضعیت بحرانی توسعه‌دهندگان iOS
با کنار رفتن سیب‌اپ از میزبانی اپلیکیشن‌های ایرانی iOS و همچنین دریافت اشتراک از سوی سیبچه و واکنش نه‌چندان جالب کاربران آیفون به آن، به این نتیجه می‌رسیم که اکنون اپ‌استور حاضر به میزبانی اپ‌های ایرانی نیست و از طرفی، استورهای ایرانی هم یا دیگر این‌کار را نمی‌کنند یا اشتراک ماهانه دریافت می‌کنند.
از آنجایی که بعید است کاربران آیفون قید این محصول را بزنند و کسب‌وکارهای ایرانی هم قید کاربران آیفون را نمی‌زنند، احتمالاً بیشتر کسب‌وکارها به سمت توسعه وب اپلیکیشن‌ها خواهند رفت و این به مفهوم یک بحران برای توسعه‌دهندگان iOS در ایران است. سعید طاهری در پاسخ به این سوال که چه آینده‌ای پیش روی توسعه‌دهندگان iOS می‌بیند، به دیجیاتو می‌گوید:
«امروز دیگر کسی نمی‌تواند به عنوان توسعه‌دهنده iOS کارش را شروع کند و به این کار به عنوان تنها محل درآمدش نگاه کند. اما فرض کنید شخصی توسعه‌دهنده اندروید است و حالا می‌خواهد تجربه بیشتری کسب کند؛ در این حالت آمدن به سمت iOS بسیار مفید است و من آن را توصیه می‌کنم. امروز توسعه‌دهنده iOS بودن به شرطی جذاب است که کسی بتواند شغل و سفارش خارج از کشور پیدا کند. تا پیش از این، اینطور بود که درآمد توسعه‌دهندگان iOS بیشتر از توسعه‌دهندگان اندروید در ایران بود. اما در شرایط فعلی و با آنچه امروز می‌بینیم، کسی نباید روی iOS به عنوان محل درآمد اصلی‌اش حساب باز کند. یکی از استارت‌آپ‌های بزرگی که می‌شناسم می‌خواهد توسعه‌دهنده iOS خودش را مرخص کند و یک PWA مناسب ارائه دهد.»
او می‌گوید اکثر اپلیکیشن‌هایی که این روزها به مشکل خورده‌اند، اپ‌های کاربردی هستند و نهایتاً کاربر می‌خواهد در آنها یک سرویس دریافت کند و پرداختی انجام دهد که با وب اپلیکیشن کاملاً ممکن است. از سوی دیگر هزینه توسعه PWA هم از هزینه توسعه اپلیکیشن iOS کمتر است چراکه توسعه‌دهندگان وب هزینه کمتری از توسعه‌دهندگان iOS دریافت می‌کنند.
آیا ایرانیان آیفون را کنار گذاشتند؟
در 21 اسفند 97، وزیر ارتباطات در سالروز تاسیس وزارت ارتباطات سخنرانی می‌کرد که به فشار اخیر اپل به کسب‌وکارهای ایرانی با بستن گواهی سازمانی نیز اشاره کرد و آمارهایی در این زمینه ارائه داد: «سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی که در گذشته گزارش می‌داد روزی 7 هزار گوشی اپل وارد شبکه می‌شود، وقتی گزارش 5 روز منتهی به حذف اپلیکیشن‌ها را به من داد متوجه شدیم که نه‌تنها 7 هزار گوشی به شکل روزانه فعال نمی‌شود، بلکه در این چند روز 70 هزار گوشی خاموش شده‌اند. این نشان می‌دهد چسبندگی سرویس‌های ایرانی و ارائه خدمات به مردم رونق پیدا کرده است. این ها نشانه‌های رشد در داخل کشور است.»
در این مدت اما بعضی از کسب‌وکارها وب‌اپلیکیشن‌های مناسبی را ارائه کرده‌اند. اکنون سوال اصلی این است که آیا آیفون در بازار ایران کمتر خرید و فروش می‌شود؟ «مزدک ابراهیمیان»، فعال حوزه بازار موبایل و مدیر محصول شرکت «مدیا پردازش» در گفتگو با دیجیاتو اعلام می‌کند که وضعیت اپلیکیشن‌ها، کمترین اثر در فروش موبایل‌های شرکت اپل در بازار ایران را داشته است:
«وضعیت اپلیکیشن‌ها در فروش موبایل‌های اپل کمترین تاثیر را داشته، چراکه کاربران آیفون به برند اپل وفادار هستند. حتی برایشان مهم نیست که اپلیکیشن‌هایشان کار نکند؛ یا همواره ورژن‌های مختلف را امتحان می‌کنند یا نهایتاً به سراغ نسخه وب می‌روند. آن‌چیزی که باعث شده فروش آیفون کمتر شود، فقط و فقط اختلاف قیمت وحشتناکی است که دلار علت اصلی‌اش است. تا سال گذشته یک آیفون X با قیمت 6 میلیونی می‌توانست در سبد خرید بسیاری از افراد قرار گیرد ولی امروز دیگر 18 میلیون تومان، رقمی نیست که هرکس بتواند به راحتی برای خرید موبایل کنار بگذارد. البته یک قشر خاص و محدود وجود دارد که حتی آیفون را با قیمت 100 میلیونی‌اش هم تهیه می‌کند، اما امروز آن قشر متوسطی که در اصل بازار را می‌چرخاند، آیفون را از سبد خریدش خارج کرده است. با این وجود حتی همان افرادی که دیگر نمی‌توانند آیفون بخرند، باز هم نسبت به این برند تعصب دارند. امروز کسی نمی‌گوید حالا که اسنپ روی آیفون کار نمی‌کند، پس من موبایل اندرویدی می‌خرم. تعداد این افراد واقعاً کم است. کسانی با آیفون کار کرده‌اند همچنان می‌خواهند با آیفون ادامه دهند.»
ابراهیمیان به این نکته نیز اشاره می‌کند که به دلیل آشفتگی ادامه‌دار بازار موبایل، نمی‌توان اندازه‌گیری دقیقی از آیفون‌های فروش رفته داشت، چراکه بیشتر این محصولات به شکل قاچاق و از طریق مسافری وارد کشور می‌شوند و سپس بدون مشکل رجیستر نیز می‌شوند و کاربران بدون اینکه خدمات گارانتی را دریافت کنند، محصول را تهیه می‌کنند.
از سوی دیگر میلاد احرام‌پوش، هم‌موسس جشنواره وب و موبایل ایران نیز تاکید می‌کند که این وضعیت نهایتاً می‌تواند یک اثر 10 الی 15 درصدی در فروش آیفون داشته باشد: «عمده افرادی که در ایران آیفون دارند، افرادی هستند که آیفون را به خاطر خود این محصول تهیه می‌کنند نه به خاطر اپلیکیشن‌هایش. چند سال پیش هم که خطای 1009 فراگیر شده بود و به راحتی نمی‌شد از اپ‌استور اپلیکیشن دانلود کرد، باز هم شاهد تاثیر خاصی در فروش آیفون در بازار موبایل نبودیم. امروز هم اگر PWA فراگیر شود، مشکلی وجود ندارد. نهایت تاثیری که این مسائل می‌تواند روی فروش آیفون داشته باشد، یک کاهش 10 الی 15 درصدی است.»
امروز شاید تنها بارقه امید باقی‌مانده، وب اپلیکیشن‌ها باشند. اکنون باید ببینیم که کسب‌وکارهای ایرانی و کاربران آیفون چگونه خود را PWAها که به شکل دائم برای کارکرد نیاز به اینترنت دارند، چگونه هماهنگ خواهند کرد. یا شاید هم برخلاف پیش‌بینی‌ها، بیشتر افراد مهاجرت به جهانی دیگر موسوم به اندروید را ترجیح دهند. شما از کدام دسته‌اید؟
