-*عطیه میرزا امیری: بیش فعالی یکی از اختلالاتی‌ست که به وفور در کودکان اشتباه تشخیص داده می‌شود یا به طور کلی شناسایی نمی‌شود.
به گزارش به نقل از ضمیمه خانواده روزنامه اطلاعات، گاهی اوقات شیطنت و جنب و جوش زیاد کودک را به این اختلال ربط می‌دهند و گاهی برعکس، کودک بیش فعال است اما والدین تحرک زیاد او را به پای شیطنت‌هایش می‌گذارند و آن را طبیعی تلقی می‌کنند. فعالیت و تحرک زیاد، دشواری در حفظ یک وضعیت ثابت، تکانش‌گری و فکر نکردن به پیامد اتفاقات، بخشی از رشد و رفتارهای طبیعی در بسیاری از کودکان سنین پیش دبستانی است.
اما در بعضی از کودکان این ویژگی‌ها به صورت افراطی، مخرب و غیرقابل کنترل بروز پیدا می‌کنند که در صورت تشخیص اختلال نقص توجه بیش فعالی به عنوان عامل زمینه ساز، تشخیص و درمان زودهنگام، به کاهش اثرات مخرب آنها کمک خواهد کرد.
سبک فرزندپروری نقش موثری در کاهش علائم بیش فعالی دارد:
متخصصان حوزه کودکان بر این باورند که در سنین پیش دبستانی، مداخلات رفتاری، شامل آموزش تکنیک‌های فرزندپروری به والدین، حرف اول را در درمان بیش فعالی می‌زند و درمان دارویی در این سنین، زمانی در نظر گرفته می‌شود که درمان رفتاری غیرقابل دسترس، بی‌تاثیر یا ناکافی در کنترل علائم مشکل ساز کودک
باشد.پس درمان رفتاری برای کودکان بیش فعال همراه با نقص توجه، اولویت دارد و در میان درمان‌های رفتاری، آموزش به والدین در ارتباط با نحوه صحیح تعامل با کودک، ارجحیت بیشتری نسبت به آموزش‌های مستقیم به کودک دارد. در توضیح این اولویت درمانی متخصصان بر این باورند که حذف عوامل محیطی محرک و تشدید کننده نقش اساسی در کنترل علائم بیش فعالی دارد.
به طوری که، در بسیاری از موارد اعمال برخی تغییرات ساده در محیط و تکنیک‌های رفتاری با کودک، تاثیر قابل توجهی در کاهش تنش ناشی از علائم کودک دارد.
تأمین توجه مثبت؛
در تعامل با کودکی که ذخایر انرژی او پایان ناپذیر به نظر می‌رسند، یافتن زمان و انرژی کافی برای بازی کردن و همراهی مداوم با او، بسیار دشوار به نظر می‌رسد. با این وجود اختصاص دادن توجه مثبت، همه جانبه و انحصاری برای زمان‌هایی هرچند کوتاه به کودک، با کاهش میل کودک به توجه طلبی، یک سرمایه گذاری روانی ارزشمند در رابطه با کودک است.
ارائه دستورالعمل‌های مؤثر؛
کودکان مبتلا به بیش فعالی، دامنه توجه محدودی دارند، به همین دلیل برای دنبال کردن یک تکلیف یا فعالیت ذهنی، نیاز به کمک بیشتری دارند. معمولا وقتی برای اولین بار به آنها یک دستورالعمل گفته یا آموزش داده می‌شود، به طور کامل آن را نمی‌شنوند. برای کمک به آنها در این زمینه، می‌توان از روشهای مختلفی، برای جلب توجه‌شان به طور کامل، کاهش احتمال حواس پرتی و اطمینان از فهم کامل یک تکلیف استفاده کرد. به طور مثال پس از خاموش کردن تلویزیون و برقراری ارتباط چشمی مستقیم با کودک از او خواست که اتاقش را مرتب کند. در همین زمینه بهتر است که از ارائه دستورالعمل‌های زنجیره‌وار مانند لیستی از کارها و تکالیف مختلف به کودک اجتناب کرد و حتی پس از درخواست انجام یک کار از کودک، از او خواست که آنچه را شنیده تکرار کند تا از درک کودک نسبت به آنچه باید انجام دهد، اطمینان حاصل شود.
استفاده از تکنیک وقفه(time-out) در مواقع نیاز؛
خارج کردن موقتی کودک از محیط، می‌تواند به بازیابی آرامش جسمانی و ذهنی او کمک کند. در این زمینه لازم است به کودک آموخت که در لحظات برانگیختگی، احساس خشم و کلافگی، به محل آرام و ساکتی برود و به این ترتیب از خود و دیگران در برابر آسیب‌های بیشتر مراقبت کند.
نادیده گرفتن بدرفتاری‌های خفیف؛
توجه طلبی، به ویژه در کودکان بیش فعال، می‌تواند از طریق رفتارهای مخرب و مقابله جویانه اتفاق افتد. بر همین اساس معطوف کردن توجهی حتی منفی، می‌تواند باعث تقویت رفتارها و تکرار آنها شود. نادیده گرفتن رفتاری مانند غر زدن، با صدای بلند صحبت کردن و قطع کردن گفتگوی دیگران، به تدریج این پیام را به کودک منتقل می‌کند که چنین رفتارهایی منتهی به دریافت توجه نخواهند شد.
وضع یک سیستم پاداش؛
کودکان بیش فعال غالبا در برابر انتظار طولانی برای دست یابی به یک پاداش به سرعت دچار احساس ملال و سرخوردگی می‌شوند. به همین دلیل تعیین پاداش‌های متنوع برای رفتارهای روزمره مثل نشستن در پشت میز تا پایان خوردن غذا، تعیین قراردادهایی برای جمع کردن امتیازات، جایگزین کردن چند جایزه کوچک با یک جایزه بزرگ و… به جذاب‌تر شدن رفتارهای مطلوب و افزایش انگیزه برای پیروی از قوانین، به کودک کمک خواهد کرد.
اجازه دادن به بروز پیامدهای طبیعی؛
بسیاری از اوقات اجازه دادن و منتظر ماندن برای وقوع یک پیامد طبیعی، تاثیر بیشتری نسبت به تلاش برای متقاعد کردن کودک دارد. به طور مثال اگر کودک اصرار به ادامه بازی و نخوردن غذا دارد، پافشاری نکردن والدین برای متقاعد کردن او، می‌تواند منتهی به مواجه شدن با گرسنگی به عنوان پیامد طبیعی این رفتار، انتظار زمانی طولانی برای وعده غذایی بعد، و تغییر رفتار به دنبال تجربه این دشواری‌ها، شود.
همکاری با مربیان و معلمان کودک؛
بسیاری از کودکان بیش فعال نیاز به ملاحظات ویژه‌ای مانند در نظر گرفتن زمان اضافه‌تر برای پاسخ به سوالات و انجام تکالیف دارند که آگاهی مربیان نسبت به این موضوعات و همسو شدن رویکرد آنها با والدین و درمانگران، در کاهش تنش و جلوگیری از تاثیر علائم بر رشد اجتماعی کودک، موثر خواهد بود.
* کارشناس ارشد روانشناسی
