برترین‌ها: هفتاد و پنج سال از مرگ پر ابهام آنتوان دو سنت اگزوپری، خلبان، شاعر و داستان نویس معروف فرانسوی و خالق شازده کوچولو می‌گذرد. اگزوپری، نه تنها خلبانی بی باک، میهن پرست و مبارزی ضد فاشیسم بود بلکه تجربه‌های زندگی پرماجرایش را به عنوان خلبان پست هوایی فرانسه و خلبان جنگ، دستمایه رمان‌ها و داستان‌های شاعرانه و خیال انگیز خود ساخت.
او که بار‌ها از خطرات مهلک هوایی جان بدر برده بود، سرانجام قربانی عشقش به پرواز و هوانوردی شد.
هواپیمای اگزوپری در پروازی اکتشافی بر فراز دریای مدیترانه در 31 ژوئیه 1944 سقوط کرد و باعث مرگش شد. محل سقوط او بار‌ها به امید یافتن ردی از او یا جنازه اش کاویده شد، اما هیچ نشانی از او به دست نیامد. سنت اگزوپری، کوتاه زیست و آثار اندکی خلق کرد، اما آثار معدودش به خاطر جنبه‌های عمیق انسانی، لحن شاعرانه و شخصیت‌های جذابش، مخاطبان بی شماری در سراسر جهان دارد.
به مناسبت هفتاد و پنجمین سالگرد مرگ اگزوپری، نگاهی می‌کنیم به ده رمان و نوشته ادبی شاخص او.
هوانورد
«هوانورد»، نام نخستین داستان کوتاهی است که از آنتوان دو سنت اگزوپری در سال 1926 منتشر شد. این داستان که نخستین بار در مجلهٔ فرانسوی کشتی پولب به چاپ رسید در اصل بخش کوتاهی از رمان بلند او به نام «فرار ژاک برنیس» است که بعداً اگزوپری آن را با تغییرات زیادی با عنوان «پیک جنوب» منتشر کرد. ژان پروست، ویراستار مشهور فرانسوی که این داستان را ویرایش کرد، اگزوپری را در منزل یکی از دوستان مشترک شان دیده بود و تحت تاثیر سبک نوشتن او و قدرت تخیل و توصیف او به عنوان یک خلبان قرار گرفت. «هوانورد»، شرح زندگی شخصیتی خیالی به نام ژاک برنیس، خلبان فرانسوی است و دوره‌های مختلف زندگی او از آغاز خلبانی تا مربی گری پرواز را دربر می‌گیرد.
پیک جنوب
«پیک جنوب» نام اولین رمان سنت‌اگزوپری است که در سال 1929 به وسیله انتشارات گالیمار در فرانسه منتشر شده است. در این رمان، همه چیز از زاویه دید ژاک برنیس (قهرمان داستان هوانورد)، تصویر شده است؛ از زمانی که او با هواپیمایش از فرودگاه تولوز فرانسه به هوا برمی خیزد و به سمت صحرای آفریقا پرواز می‌کند.
اگزوپری «پیک جنوب» را زمانی که در تنگۀ جوبی در کنار صحرای غربی در جنوب مراکش بود نوشت. در این رمان با مردی سرو کار داریم که صحرا و مردمانش را خوب می‌شناسد. نخستین پاراگرف رمان، فضای شبانه صحرا را چنین تشریح می‌کند: »آسمانی به شفافیت آب که ستارگان در آن تن شسته و خودنمایی می‌کنند؛ و آنگاه شب فرو می‌افتد و ریگ‌های روان صحرا خود را زیر نور ماه می‌گسترند.»
در سال 1937 فیلمی به زبان فرانسوی به کارگردانی پیر بیلون با اقتباس از رمان «پیک جنوب» ساخته شد.
نامه به یک گروگان
سنت‌اگزوپری «نامه به یک گروگان» را در سال 1943 نوشت که در همان سال منتشر شد. او این اثر را که از شش فصل تشکیل شده، در اصل به عنوان مقدمه‌ای برای رمان دوستش لئون ورث با عنوان سی و سه روز نوشته بود. (اگزوپری این اثر و داستان شازده کوچولو را به لئون ورث تقدیم کرده است)، اما لئون ورث به خاطر یهودی بودنش، در پاییز 1940 به جورا در فرانسه پناه برد و رمانش منتشر نشد. از این رو آنتوان مقدمهٔ خود را تغییر داده و همۀ ارجاعات آن به دوستش را حذف کرد و آن را در قالب یک نامۀ بلند به دوستی ناشناس که آنتوان او را گروگانی فرانسوی در دست اشغالگران نازی معرفی می‌کند، منتشر شد.
در این اثر، اگزوپری، هنگام پرواز از لیسبون، آخرین نگاهش را به اروپای تاریک که در چنگال نازیسم و هیتلر اسیر است، می‌افکند. در نظر او، همه چیز در میان تیرگی غم‌انگیزی فرورفته‌است.
پرواز شبانه
شهرت اگزوپرى با انتشار رمان «پرواز شبانه» آغاز شد که با مقدمه اى از آندره ژید، نویسندۀ نامدار فرانسوى در سال1931 منتشر شد. آندره ژید در مقدمۀ خود بر این کتاب نوشت: «با آنکه نخستین کتاب اگزوپرى (پیک جنوب) را دوست دارم، اما این یکی را سخت بدان ترجیح مى دهم.»
وقایع داستان «پرواز شبانه» در آمریکاى جنوبى مى گذرد، در دورانى که هوانوردى تجارى، کارى قهرمانانه بود. قهرمان این اثر، به خلبان‌ها مى آموزد که از مرگ نهراسند و به ماموریت هایشان وفادار باشند.
در سال 1933 کلارنس براون، فیلمی بر اساس «پرواز شبانه» ساخت که در آن کلارگ گیبل، هلن هیز و رابرت مونتگمری بازی می‌کردند. همچنین گاردنر رید، آهنگساز آمریکایی نیز با الهام از این رمان، قطعۀ ارکستری کوتاهی در 7 دقیقه ساخت که در سال 1937 اجرا شد. لوئیجی دالاپیکولا، آهنگساز ایتالیایی نیز در سال 1940 اپرای پرواز شبانه را بر اساس این رمان ساخت که در واقع واکنشی در برابر ظهور فاشیسم در این کشور بود. از برگردان هاى این اثر به فارسی، مى توان از ترجمه هاى پرویز شهدى و پرویز داریوش نام برد.
زمین انسان‌ها
«زمین انسان ها»، از آثار مهم اگزوپری است که نخستین بار در سال 1939 در فرانسه منتشر شد. اگزوپرى زمانى این اثر را نوشت که در طى یکى از پروازهایش بر فراز آسمان اسپانیا، مجروح شده بود و دورۀ نقاهتش را در نیویورک سپرى مى کرد. «زمین انسان ها» یادآور دورانى است که اگزوپرى در مقام یک خلبان، بسته‌ها و نامه هاى پستى را از بلنداى صحراى بزرگ آفریقا، و از فراز کوه هاى آمریکاى جنوبى مى گذراند.
اگزوپری در این رمان، ضمن ستایش از فداکارى‌ها و از جان گذشتگى هاى هم قطارانش، به یاد مى آورد که چگونه در حالی که همراه مکانیسین خود، در میان ریگزارها، سرگشته و از تشنگی نیمه جان شده بوده، نخستین بار انسانیت را در هیبت یک بادیه نشین لیبیایی دیده که آمده بود تا نجات دهنده شان باشد. «زمین انسان‌ها»، جایزۀ بزرگ آکادمی فرانسه را دریافت کرد.
«زمین انسان ها» چندین بار به فارسی ترجمه شده که از میان آن‌ها مى توان به ترجمه هاى حبیب الهى، پرویز شهدى و سروش حبیبى اشاره کرد.
خلبان جنگ
اگزوپری را بزرگترین خلبان-نویسنده همه دوران‌ها می‌دانند. او رمان «خلبان جنگ» را در سال 1940 نوشت. این اثر، روایت آمیخته با رنج و فشارهاى روحى اگزوپرى است. زمانى که او در مقام خلبان شناسایى در نبرد فرانسه در سال 1940، مشغول به خدمت بود، با روحیه شاعرانه اى که داشت، خاطراتش از بیم ها، ناامیدى‌ها، شهامت‌ها و پایدارى‌ها در مقابل خطر مرگ و جراحت سال هاى سیاه جنگ را ثبت کرد.
سنت‌اگزوپری در این رمان، تجربه ماه‌ها پرواز خود را در شرح یک مأموریت هراس‌آور بر فراز شهر آرس در فرانسه خلاصه می‌کند. «خلبان جنگ» در سال 1998 به شکل نمایشی رادیویی در رادیو بی‌بی‌سی 4 اجرا و پخش شد. این رمان در ایران توسط اقدس یغمایى ترجمه شده است.
دژ (قلعه نظامی)
«دژ» اثری ناتمام از سنت اگزوپری است که بعد از مرگ نابهنگام او در سال 1948 منتشر شد. پس از اشغال فرانسه، اگزوپری به آمریکا تبعید شد و در سال‌های تبعید داستان «دژ» و داستان‌های دیگری مثل «شازده کوچولو» و «خلبان جنگی» را نوشت. او در داستان «دژ» با تکیه بر تجربه‌های شخصی اش و مراقبه در احوال انسان معاصر و جهان پیرامونش، سعی کرده است درک خود از خرد انسانی را توسعه بخشد.
او همانند یک انسان صحرانشین و سلطان بربر‌ها که دژ نظامی اش را میان شن‌های صحرا بنا می‌کند، خِرَد مورد نظرش را به شکل خلل ناپذیری بنا کرده است. به علاوه همۀ تم‌های اصلی آثار قبلی اگزوپری از جمله عشق، آفرینش، آموزش، خدا، انسان و سفر، در این اثر نیز جلوه گر شده است.
مانون رقاص
مانون رقاص، رمان کوتاهی از سنت اگزوپری است که سال‌ها بعد از مرگ او به وسیله انتشارات گالیمار فرانسه در سال 2007 در پاریس منتشر شد. اگزوپری آن را در سال 1925 تکمیل کرد، اما در زمان حیات او هرگز به صورت کتابی مجزا منتشر نشد. رمانی شاعرانه که با لحنی درون گرایانه نوشته شده و حال و هوای زندگی سنت شکنانه اگزوپری را در دهه بیست پاریس به خوبی معنکس می‌کند. مونولوگ ها، بیانگر عشق و عواطف شدید او به لوییس دو ولمورین، نویسنده زن فرانسوی و نامزد اگزوپری است که سرانجام او را رها کرد و با مرد دیگری ازدواج کرد.
شازده کوچولو
شازده کوچولو، مشهورترین اثر سنت اگزوپری در سال 1943 یعنی یک سال قبل از مرگ او نخست در آمریکا و بعد در فرانسه منتشر شد. این رمان، که به بیش از 250 زبان زندۀ دنیا ترجمه شده و سالانه دو میلیون نسخه از آن به فروش می‌رود، به عنوان بهترین رمان قرن بیستم در فرانسه شناخته شده است. اگزوپری این داستان را به دوست قدیمی و آنارشیستش لئون ورث، تقدیم کرده است.
«شازده کوچولو»، داستانی عاطفی با درونمایه‌ای اخلاقی و فلسفی دربارۀ تنهایی، عشق و دوستی است که در قالب سقوط شاهزاده‌ای جوان به زمین بیان می‌شود. این داستان زیبا و خیال انگیز، حاصل ماجرا و شخصیتی واقعی است که اگزوپری در دل صحرای موریتانی آن را تجربه کرده است. او که بر اثر خرابی هواپیمایش، مجبور به فرود اضطراری در دل صحرا شده، در آنجا با پسربچه‌ای که رفتاری عجیب و غیرعادی دارد، روبرو می‌شود که بعدها، الهام بخش او برای خلق شخصیت شازده کوچولو می‌گردد.
شازده کوچولو با اینکه به زبانی ساده و برای کودکان نوشته شده، اما اثری تمثیلی و فلسفی دربارۀ زندگی و ماهیت انسان، تعصب‌ها و جهل او و بیگانگی اش بر روی زمین است: «انسان تنها با قلب خود می‌تواند به روشنی ببیند. آنچه که ضروری است در نظر چشم نامرئی است.»
یکی از ویژگی‌های مهم این اثر و تفاوت آن با کار‌های دیگر اگزوپری، مصور بودن آن است که با نقاشی‌های آبرنگی که اگزوپری خود کشیده است تزیین شده است.
شازده کوچولو از زمان انتشارش در آمریکا تا کنون منبع الهام بسیاری از فیلمسازان، موسیقی دانان و نمایشنامه نویسان بوده و در قالب‌های مختلف فیلم (زنده و انیمیشن)، تئاتر، باله، اپرا، نمایش رادیویی و برنامه تلویزیونی اجرا شده است. نخستین بار روس ها، اقتباسی سینمایی از این داستان در سال 1966 ارائه کردند. پس از آن نخستین نسخه سینمایی آن به زبان انگلیسی در سال 1974 ساخته شد با بازی باب فاس در نقش مار و جین وایلدر در نقش روباه. نسخه سه بعدی انیمشین آن نیز هم اکنون در دست تولید است.
شازده کوچولو چندین بار به فارسی ترجمه شد که معروف‌ترین ترجمه متعلق به احمد شاملو است. محمد قاضی، ابوالحسن نجفی، مصطفی رحماندوست و رضا طاهری از دیگر مترجمان این داستان اند، اما ترجمه‌های متعدد دیگری نیز از این اثر صورت گرفته است.
نوشته‌هایی دربارۀ جنگ
سنت اگزوپری ضد نازیسم بود و بعد از اشغال فرانسه به وسیله نازی‌ها در سال 1940 به آمریکا گریخت تا دولت آمریکا را به مشارکت در جنگ ترغیب کند. «نوشته‌هایی دربارۀ جنگ»، مجموعه مقالات، اسناد و مشاهدات سنت اگزوپری را دربر می‌گیرد که بین سال‌های 1939 و 1944 نوشته شده و برای نخستین بار در سال 1982 به وسیله انشارات گالیمار در فرانسه منتشر شد.
این نوشته‌ها که قبلا جایی منتشر نشده و یا در دسترس نبود، شناخت دقیقی از روحیۀ میهن پرستانۀ سنت اگزوپری و انگیزه هایش برای شرکت در جنگ و دفاع از فرانسه به دست می‌دهد. به نوشته ریمون آرون در مقدمۀ این کتاب، این نوشته‌ها برای کسانی که سال‌ها به دنبال فهم این موضوع بودند که چرا اگزوپری می‌خواست برای فرانسه بجنگد، اما در عین حال از وابستگی به ژنرال دوگل و گُلیست‌ها پرهیز می‌کرد، پاسخ‌های خوبی دارد.
منبع: bbc
