تمرین تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، این آماری است که چندی قبل از زبان محمدرضا مودودی، سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت بیان شد؛ آماری که نشان می‌دهد هر چند بخش قابل توجهی از کشورهای دنیا، امروز تجارت در یک فضای جهانی را پذیرفته‌اند اما همچنان این تجارت با همسایگان و کشورهای حاضر در یک منطقه است که حرف نخست را می‌زند، تجارتی که هر چند ایران در سال‌های گذشته بخش زیادی از ظرفیت بالقوه موجود در آن را از دست داده اما با پیوستن به اتحادیه اقتصادی اوراسیا گامی مهم برای جبران این فرصت از دست داده برداشته است.

هرچند موقعیت جغرافیایی ایران، باعث شده این کشور در تاریخ طولانی خود، همواره نقشی کلیدی در تجارت ایفا کند و از جاده ابریشم تا تجارت در دوران مدرن، عبور محموله‌های ترانزیتی از ایران، برای بسیاری از کشورهای منطقه، یک مزیت نسبی قابل توجه به وجود آورد اما در سال‌های گذشته ایران اولویت اقتصادی خود را تغییر داده و نقش‌آفرینی به عنوان یک صادرکننده نفت و یک مسیر تردد برای ترانزیت کالاهای صادراتی دیگر کشورها، تلاش کرده خود را در حوزه صادراتی غیرنفتی نیز مطرح کند. آمار صادرات غیرنفتی ایران در سال 97 نشان از صادرات بیش از 40 میلیارد دلاری تاجران ایرانی دارد و هر چند این عدد در دوران تحریم، یک موفقیت به شمار می‌رود اما همچنان فاصله‌ای طولانی تا رسیدن به اهداف بلندمدت دارد.

حتی اگر محدودیت‌های تحریم را نیز کنار بگذاریم، نوع محصولات صادراتی ایران که بسیاری از آنها از فناوری‌های نوین فاصله دارند از یک سو و دشواری و هزینه بالای نقل و انتقال کالا به مقاصد دور باعث شده که لااقل در کوتاه‌مدت تمرکز بر بازارهای منطقه‌ای و نیاز کشورهای همسایه اولویتی مهم برای اقتصاد ایران باشد. جدای از چین به عنوان مهم‌ترین غول در حال رشد اقتصاد جهان که از سال‌ها قبل، در فهرست شرکای تجاری مهم ایران قرار گرفته، آمارهای تجاری کشور در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که عراق، بیشترین حجم از صادرات ایران را به خود اختصاص داده و کشورهایی مانند امارات متحده عربی و ترکیه دیگر شرکای مهم تجاری ایران به شمار می‌روند. در طول این سال‌ها علامت سوال مهمی که در کارنامه تجاری ایران وجود داشته، چرایی پایین بودن میزان تجارت دوجانبه با روسیه است، همسایه شمالی که هر چند از نظر سیاسی همکاری‌های گسترده‌ای داشته اما در عرصه اقتصاد هیچ‌گاه در فهرست اصلی‌ترین شرکای تجاری کشور قرار نگرفته است. آخرین آمارهای ارایه شده نشان می‌دهد که متوسط صادرات ماهانه ایران به روسیه طی 5 ماهه نخست سال 2019 میلادی به 51 میلیون دلار رسیده است. هر چند این عدد در قیاس با سال میلادی قبل، در هر ماه افزایش بیش از شش میلیون دلاری را نشان می‌دهد اما حتی در صورت تداوم این روند تا پایان سال نیز، کل صادرات ایران به روسیه در مرز 600 میلیون دلار قرار می‌گیرد که در قیاس با وضعیت اقتصاد روسیه بسیار ناچیز است. ایران در پنج ماهه ابتدایی سال 2019 به‌طور متوسط ماهانه حدود یک درصد از نیاز وارداتی روسیه را تامین کرده و عملا سهمی بسیار ناچیز در این بازار گسترده دارد.

فرصت مهم اوراسیا

با وجود قرار گرفتن روسیه در منطقه اوراسیا، عملکرد تجارت جهانی در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که اقتصاد این منطقه با رقبای خود، فاصله‌ای بسیار گسترده دارد. از سویی شرق آسیا با توسعه قابل توجه چین، ژاپن و کره جنوبی، شرایطی منحصر‌به‌فرد پیدا کرده و از سوی دیگر، اقتصاد اوراسیا، قابل قیاس با بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیست. این خلأ و فاصله بزرگ باعث شد از چند سال قبل کشورهای حاضر در این منطقه به فکر ایجاد یک اتحادیه اقتصادی بیفتند که لااقل مشکل تبادلات اقتصادی منطقه‌ای میان خودشان را برطرف کنند، موضوعی که پس از چند سال بررسی، سرانجام به تاسیس اتحادیه اقتصادی اوراسیا منجر شد. قرارداد تشکیل اولیه اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال 2014 میان کشورهای روسیه، بلاروس و قزاقستان منعقد و جایگزین اتحادیه گمرکی اوراسیا شد و سپس کشورهای ارمنستان و قرقیزستان نیز به عضویت آن در آمدند و این اتحادیه کار خود را به‌طور رسمی از اول ژانویه 2015 آغاز کرد.

بررسی وضعیت کشورهای عضو این اتحادیه نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از ظرفیت‌ها به وسیله روسیه در اوراسیا فعال می‌شود. این اتحادیه مساحتی نزدیک به 20 میلیون مترمکعب را در برمی‌گیرد که بخش قابل توجهی از آن مربوط به کشور پهناور روسیه است و نزدیک به 185 میلیون نفر جمعیت نیز باز بخش قابل توجهی از آن را روس‌ها تشکیل می‌دهند.

این اتحادیه با هدف، کاهش محدودیت‌های اقتصادی، کاهش و حذف تعرفه‌های گمرکی، تعریف تعرفه‌های ترجیحی و ارایه مشوق‌های لازم اقتصادی برای افزایش همکاری‌های مشترک میان کشورهای عضو، تاسیس شده و یک نقطه امن تجاری در شمال ایران به وجود آورده است. بحث پیوستن ایران به این اتحادیه از چند سال قبل مطرح و با استقبال ابتدایی اعضا، مذاکرات برای الحاق به این اتحادیه آغاز شد.

پس از طی کردن گام‌های ابتدایی سرانجام از چند ماه قبل برنامه الحاق نهایی با تصویب مجلس و سپس تایید شورای نگهبان کلید خورد تا در نهایت از پنج آبان امسال، عضویت آزمایشی ایران در این اتحادیه کلید بخورد. رضا اردکانیان، وزیر نیرو، دهم مهر ماه امسال اعلام کرد: موافقتنامه همکاری اقتصادی میان ایران و اتحادیه اوراسیا از پنجم آبان ماه عملیاتی می‌شود. به موجب این تفاهمنامه حدود 840 قلم کالا مشمول تعرفه ترجیحی خواهد شد و این یعنی تعرفه‌ها تخفیف پیدا کرده و تعرفه تعدادی از کالاها هم صفر خواهد شد. ایران می‌تواند بیش از 500 کالا را با تعرفه‌های مخفف یا صفر صادر کند و صادرات بیش از 300 قلم هم برای سایر کشورها در نظر گرفته شده است. از آبان ماه امسال فرصت حداکثر سه ساله‌ای داریم که می‌توانیم این الحاق موقت را به حالت دایمی تغییر دهیم به صورتی که همه کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران بتوانند به صورت منطقه آزاد تجاری عمل کنند.

تمرین تجارت آزاد

طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، عضویت موقت ایران در اتحادیه اوراسیا از یکشنبه هفته جاری کلید خورده و طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، تعداد زیادی از کالاها در این تجارت امکان جابه‌جایی با تعرفه ترجیحی خواهند داشت. این برنامه‌ریزی از سویی می‌تواند در تامین نیازهای وارداتی ایران در دوران تحریم نقشی بسیار مهم ایفا کند و از سوی دیگر با توجه به محدودیت‌هایی که در تبادلات بانکی وجود دارد، احتمالا طرح واردات در ازای صادرات نیز از گزینه‌های روی میز اوراسیا برای اقتصاد ایران خواهد بود.

هرچند با توجه به تازه بودن این عضویت، هنوز ابعاد مشخص تاثیرگذاری کار مشخص نیست، اما آنچه بیشترین اهمیت را دارد، برداشتن سد مهم پیش ‌روی اجرای توافقنامه‌های تجاری منطقه است. هر چند ایران چند سال قبل و در سطحی محدود توانسته بود، در تجارت با ترکیه، تعرفه‌های ترجیحی را اجرایی کند اما حضور رسمی در اتحادیه‌ای که چند عضو مهم منطقه‌ای دارد، احتمالا مهم‌ترین تمرین ایران، برای پیوستن به تجارت آزاد جهانی است. با وجود آنکه در سال‌های گذشته بارها بحث پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی مطرح بوده و حتی در برخی سال‌ها، پیگیری‌هایی نیز برای پیوستن به آن انجام شده اما هربار ترس از شوک حذف تعرفه‌های گمرکی یا کاهش حمایت از تولیدات داخلی، مانع از پیگیری جدی از این امر شده و از این‌رو شاید، حضور در تجارت آزاد محدود در سطح منطقه بتواند تصویری روشن‌تر از ورود ایران به این عرصه‌ها در سطحی کلان عرضه کند، تصویری که نتیجه ابتدایی آن افزایش ظرفیت بازارهای صادراتی، تامین نیازهای وارداتی کشور، افزایش ارزش ریال با استفاده از ارزهای منطقه‌ای به جای دلار و قرار گرفتن در فهرست کشورهایی است که تجارت با منطقه‌شان را به شکلی جدی دنبال می‌کنند.