مبارزه با هوای نفس و دنیاپرستی

بدترین دشمن هوا و هوس و برنامه های وجود مبارک حضرت امیر (سلام الله علیه) به نامه هفتاد و هشتم نهج البلاغه بیان شده است. این نامه مربوط به همان جریان اموی هاست که قرآن به سر گذاشتند و در جریان حکمیت، ابوموسای اشعری را بر وجود مبارک امیرالمؤمنین تحمیل کردند. اصرار اسلام که جامعه باید عاقل باشد و تعبیر لطیف رسول گرامی (علیه و علی آله آلاف التّحیة و الثّناء) که فرمود: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ»،نه «فریضٌ» اینجا مبتدا مذکر، خبر که نمی تواند مؤنث باشد. این این «تاء» تای مبالغه است. اگر تای مبالغه نبود، می فرمود: «طلب العلم واجبٌ أو فریضٌ». اگر خدا بخواهد انسانی را به عنوان جانشین خود در زمین خلق کند می گوید: «إنی جاعلٌ فی الارض خلیفاً»، نه ﴿خَلِیفَةً﴾،می خواهد کسی که جامعیت علمی و عملی داشته باشد این تای مبالغه را آن‎جا اضافه بکند و گرنه آدم که مؤنث نیست. حسین بن علی (سلام الله علیه) به همان معنا عقیله بنی هاشم است که زینب (سلام الله علیها) است این «تاء» تای مبالغه است؛ مثل تای «علامة»، نه تای تأنیث. این قدر بِفَهم شدن بر مردم واجب است که نفرمود: «طلب العلم واجبٌ»، نفرمود: «طلب العلم فریضٌ»؛ فرمود: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ». اگر این علم و عقل و شعور نباشد، جامعه اگر رهبری مثل علی بن ابیطالب داشته باشد، یقیناً شکست می خورد. این نامه همان است. این رساله العجب را که در مجموعه کنز الفوائد کراجکی یک رساله شصت، هفتاد صفحه ای است که خیلی مفصّل نیست. اسم این رساله به نام العجب، «تعجّبٌ»، این است. کتاب قوانین صاحب قوانین را می گویند قوانین، برای اینکه فصل های آن به نام «قانونٌ، قانونٌ» است یا کتاب مرحوم بوعلی به نام قانون است؛ چون فصل های آن «قانونٌ، قانونٌ» است.

فصل های این رساله «عجبٌ، عجبٌ» است، تحلیلی ندارد. می گوید در مدینه دو تا داستان اتفاق افتاد که شگفت انگیز است: داستان اوّل این است که بعد از رحلت رسول گرامی(علیه و علی آله آلاف التّحیة و الثّناء) علی بن ابیطالب که بعد از آن حضرت اوّلین شخصیت جهان اسلام بود علماً و عملاً، صدیقه کبری(سلام الله علیها) که اوّلین بانوی علمی و عملی و قرآنی اسلام است، چندین شب و روز همین فاطمه (علیها سلام) مردم همین مدینه را دعوت کرد فرمود: بیایید علی بن ابیطالب را یاری کنید. هیچ کس جواب نداد! بعد از جریان عثمان و قیام مردم به پذیرش ولایت حضرت امیر(سلام الله علیه)، زنی که او را همه شما می شناسید، در همین مدینه قیام کرد، گفت علی بن ابیطالب را بکُشید هزارها نفر شمشیر کشیدند، «عجبٌ»! در همین مدینه! این بزرگوار در این رساله تحلیل نمی کند، اصلاً اسم رساله به نام «عجبٌ» است. مگر شما علی را نمی شناختید؟ عظمت او، علم او، زهد او، تقوای او؟! در هر جبهه ای که علی بود پیروزی بود. در یکی از جبهه های جنگ دست راست حضرت علی آسیب دید، پرچم افتاد، عده ای از رزمندگان همان جبهه این پرچم را بلند کردند، حضرت فرمود: «فَضَعُوهُ فِی یدِهِ الشِّمَال»؛«فان شماله خَیر من أیمانکم»؛ این پرچم را بگذارید دست چپ علی. دست چپ علی از دست راست شما بالاتر است، این علی بود. این طور نبود که در خفا زندگی کند. در حضر و سفر همه او را دیدند. صدیقه کبری (سلام الله علیها) هم که پیغمبر دست او را می بوسید این را هم که دیدند. هر وقت صدیقه کبری (سلام الله علیها) وارد محضر پیغمبر می شد: «قَامَ إِلَیهَا»، نه «قام لها». گاهی انسان وقتی مهمان بیاید، به احترام مهمان بلند می شود. گاهی به استقبال او می رود. پیغمبر به استقبال فاطمه می رفت، نه تنها به احترامش بلند می شد، این پیغمبر بود و آن هم فاطمه بود. اینها را مردم می دیدند. «قَامَ إِلَیهَا»، نه «قام لها». این فاطمه و آن هم علی (صلوات الله و سلامه علیهما) هیچ کس یاری اش نکرد. بعد عایشه را هم که می شناختید، این دعوت کرد که بیایید علی بن ابیطالب را بکُشید، جنگ جمل را راه انداخت، آن همه خون! حضرت از این صحنه ناله می کند و گِله می کند. این است که می بینید مرحوم کلینی (رضوان الله تعالی علیه) گرچه دست ما از علم مرحوم کلینی کوتاه است، این بزرگوار چقدر عالم و خردمند بود، کتابی از این بزرگوار در دست ما نیست فقط همین حدیث است، این هشت جلدی. گاهی هم فرمایشات ایشان هست. ایشان یک خطبه نورانی هشت، ده صفحه ای دارد آخرین سطری که مرحوم کلینی دارد این است، می گوید: «إِذْ کانَ الْعَقْلُ هُوَ الْقُطْبَ الَّذِی عَلَیهِ الْمَدَارُ وَ بِهِ یحْتَجُّ وَ لَهُ الثَّوَابُ وَ عَلیهِ الْعِقَابُ»؛ مرحوم میردامادکه آن خطبه را شرح کرده، به این یک سطر که رسیده مایه گذاشته تا بفهمد و بفهماند. حرف کلینی این است که قطب فرهنگی یک ملّت فهم اوست، عقل اوست. «إِذْ کانَ الْعَقْلُ هُوَ الْقُطْبَ الَّذِی عَلَیهِ الْمَدَارُ»؛ مدار فرهنگی یک ملّت عقل آن ملّت است. «إِذْ کانَ الْعَقْلُ هُوَ الْقُطْبَ الَّذِی عَلَیهِ الْمَدَارُ وَ بِهِ یحْتَجُّ»؛ تمام استدلال ها در محور عقل است، تمام ثواب ها در مدار عقل است، تمام عِقاب ها در محور بی عقلی است. اگر آن عقل نباشد، همین رساله عجب در هر عصر و مصری نوشته می شود.

در چنین فضایی وجود مبارک حضرت امیر نامه ای برای ابوموسای اشعری می نویسد، در بحبوحه جنگ صفین؛ عمروعاص از یک طرف، معاویه را تزریق می کند که این قرآن را به سر نیزه بگذار! آن روز که قرآن چاپ نشده بود، یک؛ فراوان هم نبود، دو؛ چند برگی از قرآن را اینها در روی نیزه گذاشتند و گرنه اینکه می گویند قرآن ها را بر بالای نیزه گذاشتند که نبود، مگر آن‎جا چندتا قرآن بود؟ این اوراقی از قرآن را روی این نیزه ها گذاشتند. می گفتند «بیننا و بینهما القرآن». عمروعاص بعد از آن دسیسه این را پیش بینی کرد که بر فرض اگر علی بن ابیطالب (سلام الله علیه) حکمیت را بپذیرد از طرف اموی ها چه کسی برود و از طرف آنها چه کسی بیاید؟ هر دو را نشستند نقشه کشیدند. خود عمروعاص که طراح اصلی این قسمت بود گفت اگر حکمیت را پذیرفت من باید از طرف حکومت شما یا دولت شما یا جمعیت شما حَکم باشم و آن شیخ کم سواد بی خِرد؛ یعنی ابوموسای اشعری او باید بیاید. این دو تا کار را ما باید انجام بدهیم.

حضرت امیر در این فضا، این نامه دردآلود را برای ابوموسی می نویسد. این هفتاد و هشتمین نامه نهج البلاغه است و تمام نامه هم در همین هشت، ده سطر است؛ چون بعضی از نامه ها را مرحوم سید رضی گزینش می کند؛ مثلاً نامه ای که ده صفحه است یا کمتر یا بیشتر، مختصر می کند؛ آن خطبه نورانی که به حضرت گفته شد: «صِفْ لِی الْمُتَّقِین»، حضرت گفت و گفت و شنونده، «فَصَعِقَ هَمَّامٌ صَعْقَةً کانَتْ نَفْسُهُ فِیهَا»،آن خطبه نورانی تقریباً بیست صفحه است که هفت، هشت صفحه آن را مرحوم سید رضی نقل کرد و بخشی را هم در جاهای متفرّق نقل کرد و گرنه یکسره آن خطبه را نقل نکرد. نامه ها هم همین طور است گاهی گزینش می کند، ولی این نامه هفتاد و هشتم را گزینش نفرمودند، هر چه هست مرقوم فرمودند.

اصرار عمروعاص این بود که حَکمیت را بر حکومت علوی تحمیل کند، یک؛ خود از طرف معاویه و حکومت معاویه حاکم بشود، دو؛ از طرف حضرت امیر(سلام الله علیه) ابوموسای اشعری را برگزینند، سه. این یک مثلث نفوذی سه جانبه بود. درباره خودش به مقصد رسید، خود را به عنوان حَکم از طرف معاویه حُکم گرفت بعد از اینکه فرمانروایی مصر را از معاویه گرفت و در جیب خود گذاشت. با این نامه وارد صحنه شد؛ یعنی این خرید و فروش دین به این صورت شد؛ دین را صریحاً فروخت و آن سند را گرفت در جیب گذاشت وارد صحنه حَکمیت شد و گرنه حاضر نبود چنین صافِ صاف بیاید شش دانگ دینش را بفروشد. بنا شد که در این حَکمیت اگر حکومت اموی پیروز شد او استاندار مصر بشود و شد؛ این کار را کرد.

 اما عمده نفوذ در دستگاه علوی است، چگونه حضرت را وادار کردند که حاکم شدن و حَکمیت ابوموسای اشعری را امضا کند؟! حضرت فرمود ابن عباس باید باشد. او به ما نزدیک تر است شاگرد من است، حرف های مرا بهتر درک می کند، سالیان متمادی ابن عباس تفسیر را خدمت حضرت امیر می خواند، گفت او شاگرد من است و بهتر حرف مرا می فهمد. ابوموسای اشعری آن خِرَد را ندارد؛ نه خرَد فردی را دارد، نه از خرَد جمعی استفاده می کند. حضرت امیر فرمود: بسیار خب! حالا اگر ابن عباس نشد ابوالأسود دئلی؛ ابوالأسود دئلی هم شاگرد حضرت امیر بود ادبیات را نزد او خواند، اسم چیست؟ فعل چیست؟ حرف چیست؟ ما که در عرب یک کتاب قوانین ادبی مدوّن عرب نداشتیم. ذوقی بود، شعری بود، ادبیاتی بود ذهنی، نه مدوّن خارجی که قابل تدریس باشد. به برکت قرآن و افرادی مثل حضرت امیر (سلام الله علیه) ادبیات عرب رایج شد. این کتاب های ادبی عرب را، چه نحو چه صرف، چه معانی چه بیانش قسم مهمّ آن را ایرانی ها نوشتند، اینها بعد از اسلام نوشته شده است. اصرار وجود مبارک حضرت امیر این بود که ابن عباس باید از طرف ما حاکم باشد. اوّلاً ما حاکمیت را قبول نداریم؛ بر فرض هم باشد او باید بشود. نشد ابوالأسود دئلی باشد. گفتند نه آن و نه این، الا و لابد ابوموسی اشعری باشد! حضرت از حُمق او باخبر بود؛ لذا این نامه را مرقوم فرمود. در بحبوحه این جریان، نامه را برای ابوموسای اشعری نوشت.

نوشت این نامه ای است از علی بن ابیطالب امیر مؤمنین (سلام الله علیه) «إلی أبی موسی الأشعری جواباً فی أمر الحکمین» که این نامه را «سعید بن یحیی الأموی» در کتاب المغازی نقل کرد. در طلیعه نامه، حضرت اوّل به نام خدا و اینهاست؛ بعد فرمود: «فَإِنَّ النَّاسَ قَدْ تَغَیرَ کثِیرٌ مِنْهُمْ عَنْ کثِیرٍ مِنْ حَظِّهِمْ»؛ انقلابی قیام شده، پیغمبری قیام کرده، جنگ هایی شده، فتوحاتی شده، غدیری پیش آمده، مردم خیلی ترقّی کردند؛ اما خیلی ها برگشتند. «فَإِنَّ النَّاسَ قَدْ تَغَیرَ کثِیرٌ مِنْهُمْ عَنْ کثِیرٍ مِنْ حَظِّهِمْ فَمَالُوا مَعَ الدُّنْیا وَ نَطَقُوا بِالْهَوَی»؛ این دو اثر، این دو غدّه بدخیم جاهلیت را قرآن گفت و خطّ بطلان بر آن کشید؛ گفت این غدّه بدخیم فکری این است که اینها بر مدار گمان حرکت می کنند، یک؛ غدّه دیگر این است که در مقام عمل، با میل حرکت می کنند، نه با عقل عملی. ﴿إِنْ یتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ﴾، در بخش اندیشه. ﴿وَ ما تَهْوَی الْأَنْفُسُ﴾، در بخش انگیزه! وقتی می خواهند فکر کنند، از مرحله مظنّه دیگر بالاتر نمی روند؛ با اینکه ﴿وَ إِنَّ الظَّنَّ لا یغْنی مِنَ الْحَقِّ شَیئاً﴾.  این در بخش جزم. ما یک جزم داریم که دستگاه آن را عقل نظری به عهده دارد و یک عزم که هیچ ارتباطی بین عزم و جزم نیست، این مربوط به یک قوه دیگر است، آن مربوط به یک قوه دیگر است؛ این برای انگیزه است آن برای اندیشه است، این در بخش عقل عملی است آن در بخش عقل نظری است. گرچه ده ها کار را مشترک انجام می دهند، ولی در مرزبندی علمی مرز اینها جداست. فرمود در مرز عمل، با هوی تصمیم می گیرند؛ در مرز اندیشه، با گمان فکر می کنند، ﴿إِنْ یتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ﴾، یک؛ این «إن» هم که «إن» نافیه و مفید حصر است، در جمله بعد هم حصر است و مورد محذور است: ﴿وَ ما تَهْوَی الْأَنْفُسُ﴾.

 فرمود: جاهلیت این است، ما آمدیم هر دو را اصلاح کردیم. گفتیم: ﴿إِنَّ الظَّنَّ لا یغْنی مِنَ الْحَقِّ شَیئاً﴾، تا می توانید در مدار علم حرکت کنید. بعد هم گفتیم: «أَعْدَی عَدُوِّک نَفْسُک الَّتِی بَینَ جَنْبَیک»، اگر بخواهید به مقصد برسید باید بر هوس پا بگذارید؛ چون هیچ دشمنی بدتر از هوس نیست. دشمن بیرون از ما زمین می خواهد و معدن می خواهد و حداکثر جان ما را می خواهد؛ اما این هوس که با معادن ما و با مال ما کار ندارد؛ این هوس در درجه اوّل با دین ما کار دارد، بعد با آبروی ما. اگر کسی را  خدای ناکرده  بی دین کرد، این طور نیست که او را رها کند. این را «مسلوب الحیثیة» می کند و بی آبرو می کند بعد می اندازد دور. این دو تا کار برای هوس است؛ لذا وجود مبارک پیغمبر (علیه و علی آله آلاف التّحیة و الثّناء) فرمود بدترین دشمن، همین هوس است: «أَعْدَی عَدُوِّک نَفْسُک الَّتِی بَینَ جَنْبَیک». این نه از ما خانه و باغ و راغ می خواهد، نه معدن نفت و گاز می خواهد. از ما اوّل دین، بعد آبرو، بی حیثیت می کند. چندین روایت این دو حیثیت را گوشزد کرد؛ اما قرآن کریم فرمود: ﴿إِنْ یتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ﴾، این را ما باید به علم تبدیل کنیم بگوییم: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ»، نه «فریضٌ»، تا ظن رخت بربندد. ﴿وَ ما تَهْوَی الْأَنْفُسُ﴾، باید بگوییم که ﴿قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ ٭. . . الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ﴾ کذا، «و الَّذِینَ هُمْ عَنِ الهوی کذا»، «الَّذِینَ هُمْ عَنِ کذا». اینجا هم فرمود: «فَمَالُوا مَعَ الدُّنْیا» این مربوط به بخش عمل و انگیزه آنها «وَ نَطَقُوا بِالْهَوَی» که برابر آن سخنگوی هوس شدند.

 بعد فرمود: «وَ إِنِّی نَزَلْتُ مِنْ هَذَا الْأَمْرِ مَنْزِلًا مُعْجِباً»؛ من چیزی، یک جریان شگفت انگیزی دیدم، ما خیلی از صدر اسلام فاصله نگرفتیم. آن شگفت این است: «اجْتَمَعَ بِهِ أَقْوَامٌ أَعْجَبَتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ»؛ خودپسندی و غرور؛ خودشان را می پسندند، فکر خودشان را می پسندند. این ﴿فِی قُلُوبِهِم مَرَضٌ﴾بود، من می خواهم اینها را درمان کنم، می ترسم این زخم چرکین به صورت زخم کهنه و خون بسته دربیاید و کار از علاج بگذرد، من با چه این را درمان کنم؟ با قتل که نمی شود، با کشتن که نمی شود. نه با عدل من، اینها آدم می شوند، نه با قتل اینها، کاری از پیش می رود. من مشکل جدّی دارم. این را در نامه ای برای ابوموسی نوشت. «اجْتَمَعَ بِهِ أَقْوَامٌ أَعْجَبَتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ وَ أَنَا أُدَاوِی مِنْهُمْ قَرْحاً»؛ زخمی را من دارم معالجه می کنم؛ چون زخم کهنه بدانید درمانش در سابق بسیار مشکل بود. این اوّل زخم بود بعد به صورت یک خون بسته درآمد. «أَخَافُ أَنْ یکونَ عَلَقاً»؛ به صورت یک علقه دربیاید به صورت یک خون بسته دربیاید، من کجایش را ببینم درمان کنم؟

چون قبلاً هیچ راهی نداشتند، داغ می کردند. در آن بخش از خطبه نهج البلاغه که بحث آن قبلاً گذشت. فرمود: «فَآخِرُ الدَّوَاءِ الْکی»؛ این «کِی» ناقص یایی است و مشدّد هم هست. «کِی»، «کَوی یکوِی»، ﴿فَتُکوَی بِهَا جِبَاهُهُمْ﴾، هم «عین الفعل» آن حرف علّه دارد هم «لام». مشدّدش می شود «کِی». اینکه جناب حافظ می گوید: «علاجِ کی کنمت کآخر الدواء الکی»،  نه «علاج، کِی کنم»! «علاجِ کی کنمت کأخر الدواء الکی»، این اشاره به خطبه نورانی حضرت امیر است. «کِی»؛ یعنی داغ کردن. حضرت در آن بخش فرمود کِی داغ می کنم. گاهی داغ هم اثر ندارد. آن ﴿فَتُکوَی بِهَا جِبَاهُهُمْ وَ جُنُوبُهُمْ﴾ که در سوره «توبه» است درباره جهنم است، نه دنیا. اینجا فرمود: من چه کار بکنم اینها را؟

بعد فرمود ابوموسی! تمام منطقه اسلامی را بگردید، هیچ کسی بهتر از من جامعه را به وحدت دعوت نمی کند. از حق مسلّم خودم در سقیفه گذشتم، برای اینکه جامعه اختلاف پیدا نکند. از من بهتر چه کسی را پیدا می کنید که مردم را به وحدت دعوت بکند؟ «لَیسَ رَجُلٌ فَاعْلَمْ»؛ ابوموسی بدان! این جمله معترضه است. «لَیسَ رَجُلٌ فَاعْلَمْ أَحْرَصَ [النَّاسِ ] عَلَی جَمَاعَةِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ(علیه و علی آله آلاف التّحیة و الثّناء) وَ أُلْفَتِهَا مِنِّی»؛ هیچ کس در امت اسلامی بیش از من و پیش از من، مردم را به وحدت دعوت نکرده و نمی کند. «أَبْتَغِی بِذَلِک حُسْنَ الثَّوَابِ»؛ البته برکات دنیایی دارد، تمدّن دنیایی دارد، رفاه دنیایی دارد، امنیت دنیایی دارد، امانت دنیایی دارد؛ ولی من اینها را تحت الشّعاع حُسن ثواب «لقاء الله» می دانم؛ در کنار آن ثواب «لقاء الله» البته این برکات هم هست. «أَبْتَغِی بِذَلِک حُسْنَ الثَّوَابِ وَ کرَمَ الْمَآبِ». بعد فرمود: من آن وعده ای که در زمان حکومتم به این ملّت دادم، به آن وعده عمل می کنم: «وَ سَأَفِی بِالَّذِی وَأَیتُ عَلَی نَفْسِی»؛ آنچه تعهد سپردم عمل می کنم.

 اما تو حالا بنا شد که اینها بر من تحمیل کردند که ابن عباس نه! ابوالأسود دُئَلی نه! تو به عنوان حاکم و حَکم از طرف ما بروی وارد میدان صفین بشوی، حَکَمیت را به عهده بگیری. «وَ إِنْ تَغَیرْتَ عَنْ صَالِحِ مَا فَارَقْتَنِی»؛ اینجا که نزد ما بودی این حرف ها را قبول داشتی، وقتی بروی با عمروعاص و سایر سیاسیون شام برخورد کنی و وضع تو عوض بشود، «وَ إِنْ تَغَیرْتَ عَنْ صَالِحِ مَا فَارَقْتَنِی عَلَیهِ» بدان این شقاوت است «فَإِنَّ الشَّقِی مَنْ حُرِمَ نَفْعَ مَا أُوتِی مِنَ الْعَقْلِ وَ التَّجْرِبَةِ»؛ جهنم بعد از بی خردی و حماقت است. این احمق است که به جهنم می رود. فرمود عقل را که قطب فرهنگی است به تعبیر کلینی، این را کسی از دست بدهد، تجربه را که این هم بخشی از تعقلات است از دست بدهد، می شود شقی. «فَإِنَّ الشَّقِی مَنْ حُرِمَ نَفْعَ مَا أُوتِی مِنَ الْعَقْلِ وَ التَّجْرِبَةِ». بعد فرمود: من که حسابم جداست؛ حالا چه قبول کنی چه نکول کنی، برای من فرقی نمی کند، من همان علی سابق هستم. «وَ إِنِّی لَأَعْبَدُ أَنْ یقُولَ قَائِلٌ بِبَاطِلٍ وَ أَنْ أُفْسِدَ أَمْراً قَدْ أَصْلَحَهُ اللَّهُ»؛ من به خودم اجازه نمی دهم که دستم به بیت المال دراز بشود یا حرف باطل بزنم به دیگری اجازه بدهم، حواستان جمع باشد! اگر فریب دادی یا فریب خوردی من همان علی سابق هستم. سابق و لاحق من یکی است، به خودم اجازه نمی دهم حرف بد بزنم، مال برای خودم را درست کنم. ابن ابی الحدید این را نقل کرد که هر هفته وجود مبارک حضرت امیر وارد بیت المال می شد، شخصاً «یکنِسُ بَیتَ الْمَال»؛شخصاً جارو می کرد، آن روز که بانک و مانند آن نبود. همین طلا و نقره بود؛ نه اوراق بهادار بود، نه سکه. سکه زمان عمربن عبدالعزیز به راهنمایی امام باقر(سلام الله علیه) زده شد در عرب ها؛ البته در امپراطوری ایران و غیر ایران سکه بود؛ اما در عرب ها نبود. هر کس می خواست معامله بکند یک شمش از طلا می برد، یک مثقال طلا یا دو مثقال طلا می داد، قدری گوشت می گرفت قدری نان می گرفت. حضرت به همین شیخ ابله ابوموسی نوشت: من به خودم «وَ إِنِّی لَأَعْبَدُ أَنْ یقُولَ قَائِلٌ بِبَاطِلٍ»؛ حرف باطل در محکمه ما ممنوع است. «وَ أَنْ أُفْسِدَ أَمْراً قَدْ أَصْلَحَهُ اللَّهُ»؛ خودم  معاذالله  کاری انجام بدهم که خدا آن را اصلاح کرده در قرآن دستور داده راهنمایی کرده، خودم بیراهه بروم اجازه نمی دهم به خودم، به دیگری هم اجازه حرف بد نمی دهم. «فَدَعْ [عَنْک ] مَا لَا تَعْرِفُ»؛ چیزی را که نمی دانی نگو. «فَإِنَّ شِرَارَ النَّاسِ طَائِرُونَ إِلَیک»؛ نه تنها عمروعاص، باند مستور و مخفی عمروعاص اینها پرکشان پرکشان می آیند تو را در این حکَمیت فریب بدهند. «طَائِرُونَ إِلَیک بِأَقَاوِیلِ السُّوءِ»؛ مواظب باش، همین طور هم شده. همین عمروعاص او را فریب داده و او همان قصّه انگشتر و تشکیلات و خلع علی بن ابیطالب  معاذالله  و گفتند ما هر دو را خلع می کنیم بعد خود جامعه تصمیم بگیرد؛ این انگشتر را از دست درآورد گفت من علی را  معاذالله  خلع کردم او هم انگشتر را در دستش گذاشت و گفت من معاویه را نصب کردم، جنگ صفین به آن صورت تمام شد. هنوز آن جنگ تمام نشده بود که وجود مبارک حضرت امیر در جریان شب نوزدهم و بیست و یکم شربت شهادت نوشید.

این عصاره نامه وجود مبارک حضرت امیر است که به صورت نامه 78 آمده و هر روز می تواند این نامه برای ما زنده باشد. الآن مهم ترین مسئله ما، گذشته از مسائل سیاسی ما که دیانت است وحدت است اینهاست؛ مسئله دعا و نیایش است. این قدر که در روایات ما آمده که خدا دعا را مستجاب می کند، خدا دعا را رد نمی کند، چگونه است که این ناله های ما را رد می کند.