برخی از آثار روزه داری در سلامت جسم

مقدمه

یکی از احکام مهم دین مبین اسلام روزه داری‌ ماه‌ مبارک رمضان است. در مراتب روزه داری روزه‌داران به عوام، خواص و خواص الخواص تقسیم می‌شوند، اما هر سه قسم در ترک خوردن و آشامیدن و امساک از هر حلال و حرامی که خداوند بدان‌ فرمان‌ داده است و نیز حفظ جوارح مشترک هستند و سلامت و بهبود جسم و جان نتیجه‌ای است که عاید دارنده هر مرتبه از روزه داری خواهد شد (ر.ک. ملکی تبریزی، 1377: 208).

باید خداوند منان را به خاطر فضیلت‌هایی که به ما مسلمانان عنایت فرموده است شاکر باشیم و از این همه نعمت غفلت نورزیم. بهترین دین، بهترین کتاب‌، بهترین‌ پیامبر‌، بهترین قبله، بهترین امام، بهترین‌ عبادات‌ و در‌ بین آنها بهترین و مؤثرترین نوع عبادت، یعنی روزه داری، را به ما ارزانی داشته است.

بی‌شک، انسان روزهدار بر اثر گرسنگی که‌ کشیده‌ است‌ علاوه بر بهره‌مندی از سفره بهشتی حضرت حق‌ در‌ بهشت، در این دنیا نیز از نظر سلامتی جسم و جان نیز حضّ و بهره‌ای می‌برد (میبدی، 1371، ج‏1: 494- 496‌).

1. پیشینۀ‌ روزه داری‌

با توجه به فرمایش قرآن کریم: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما‌ کُتبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُم‏»(بقره: 183) و منابع تاریخی، روزه در میان امت‌هاى گذشته وجود داشته و حتى بت‌پرستان‌ نیز‌ براى‌ تقرب به بتهاى خود گاهى روزه مى‏گرفتند و اکنون نیز در میان‌ بت‌پرستان‌ هندوستان روزه گرفتن در مواقع خاصى مرسوم است.

در مذاهب قدیم مصر و روم و یونان و هند نیز‌ انواع‌ روزه‌ معمول بوده است. گویا روزه، پیش از وجوب در ادیان الهى، انگیزه‌ فطرى‌ داشته‌ است، زیرا بشر تعالى‌طلب که نمی‌خواسته در سطح حیوانات پائین آید و یکسر محکوم تمایلات‌ و شهوات‌ حیوانى‌ گردد، روزه را وسیله و سپرى براى مقاومت در برابر این‌گونه تمایلات شناخته تا خود‌ را‌ برتر آرد و قهرمانى نماید (طالقانی، همان، ج‏2: 61).

یهود و نصارى و صابئین نیز براى‌ خود‌ نوعى‌ روزه داشته‏اند و در تورات و انجیل کنونى در مواردى روزهدارى تحسین شده و از روزه گرفتن‌ موسى‌ و عیسى سخن به میان آمده است و در سوره مریم آمده که آن حضرت‌ نذر‌ کرد‌ روزه بگیرد: «فَقُولِی إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیَوْمَ إِنْسِیًّا (مریم: 26)؛ پس بگو‌ من‌ براى خدا روزه‏ای نذر کرده‏ام؛ پس؛ امروز با هیچکس حرف نمى‏زنم.» حضرت‌ داود(ع)‌ صاحب‌ نیرو براى عبادت خدا بود و نیمه‏اى از عمر خود را روزه گرفت، چه اینکه یک‌ روز‌ افطار‌ کرده و روز دیگر را روزه‏دار بود (طبرسی، 1360، ج‏21: 82).

موسى(ع)‌ پیش‌ از دریافت وحى چهل روز روزه گرفت. یهود بیاد خرابى اورشلیم یک روز از ماه، روزه‌ آب‌ می‌گیرند. آنها علاوه بر پرهیز از آب خوردن، روزه دیگر هم دارند‌. در‌ اناجیل نیز به‌وجوب روزه تصریح شده و روزه‏دار‌ را‌ ستوده‌ و از ریا برحذرش داشته. روزه مشهور مسیحیان‌ پیش‌ از عید فَصح است. روزه دیگر هم دارند که حیوانى نمی‌خورند. از این‌گونه‌ روزه‏هاى‌ پراکنده که در میان یهودیان‌ و مسیحیان‌ معمول بوده‌، معلوم‌ می‌شود‌ که اصل روزه از ارکان عبادات‌ آنها‌ شمرده می‌شد.

یهود و نصارا تا عصر حاضر در سال چند روز به‌ اشکالى‌ مختلف روزه مى‏گیرند، یا از خوردن‌ گوشت و یا از شیر‌ و یا‌ از مطلق خوردن و نوشیدن خوددارى‌ مى‏کنند‌. و نیز در قرآن کریم داستان روزه زکریا و قصه روزه مریم از سخن گفتن‌ آمده‌ است. و در غیر قرآن مسئلۀ‌ روزه‌ از‌ اقوام بى دین‌ نیز‌ نقل شده، هم‌چنان‌که از‌ مصریان‌ قدیم و یونانیان و رومیان قدیم و حتى وثنى‏هاى هندى تا به امروز نقل شده، که هر‌ یک‌ براى خود روزه‏اى داشته و دارند، بلکه‌ مى‏توان‌ گفت عبادت‌ و وسیله‌ تقرب‌ بودن روزه از امورى‌ است که فطرت آدمى به آن حکم مى‏کند (طباطبایی، 1374، ج‏2: 8).

وقتی حضرت یونس(ع) پس‌ از‌ وعده عذاب به مردم نینوا، از‌ شهر‌ خارج‌ گردید‌، پادشاه‌ نینوا به سبب‌ تهدیدهای‌ یونس و مشاهده آثار عذاب مردم را به روزه‌دارى امر نمود و نینوائیان تائب گشته هلاکتى که بر‌ سرهاى‌ ایشان‌ معلق بود برطرف شد (بلاغی، 1386ق، ج 1: 455‌).

ویل‌ دورانت‌ با‌ اشاره‌ به‌ حالات برخی پادشاهان و اندیشمندان رومی می‌گوید:

وسپاسیانوس. .. به طور مرتب به زادگاه خود می‌رفت تا از طرق زندگی روستایی آن لذت برد، و اجازه نمی‌داد که هیچ چیز‌ در آن محل تغییر کند. تجمل‌پرستی و تنبلی را ملامت می‌کرد، غذای دهقانان را می‌خورد، ماهی یک بار روزه می‌گرفت، و با اسرافْ جنگی آشتی‌ناپذیر داشت. .. اپیکتتوس، اندیشمند موحد، گهگاه روزه می‌گرفت‌ و از‌ آنچه میل به آن داشت خودداری می‌کرد (ر.ک. ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج 3: 338- 581).

2. فلسفه و حکمت روزه داری

از آنجا که خداوند متعال غنی بالذات و برى از هر نقص و احتیاج است‌، هر‌ اثر خوبى که عبادت‌ها داشته باشند، تنها عاید بندگان مى‏شود، همان‌گونه که اثر سوء گناهان نیز هرچه باشد به خود بندگان باز می‌گردد‌. قرآن‏‌ کریم در بسیاری از آیات‌ خود‌ آثار اطاعت‌ها و نافرمانى‏ها را به انسان بر مى‏گرداند، انسانى که جز فقر و احتیاج چیزى ندارد: «إِن أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها» (اسراء‌: 7)

با‌ دقت در معنای روزه[1] و عبارت‌: «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون» در انتهای آیه 183 سوره بقره می‌توان به فلسفه و حکمت روزه، که دستیابی به تقوای الهی است، پی برد. تقوایی که عاید انسان روزه دار می‌گردد. علامه طباطبایی‌ معتقدند‌ فائده داشتن تقوا مطلبى است که احدى در آن شک ندارد، چون هر انسانى به فطرت خود این معنا را درک مى‏کند، که اگر بخواهد به عالم طهارت و رفعت متصل‌ شود‌، و به مقام‌ بلند کمال و روحانیت ارتقا یابد، اولین چیزى که لازم است بدان ملتزم شود این است که از‌ افسار گسیختگى خود جلوگیرى کند، و بی‌قید و شرط سرگرم لذت‏هاى جسمى و شهوات‌ نباشد‌، و خود‌ را بزرگ‌تر از آن بداند که زندگى مادى را هدف بپندارد، و از هر چیزى که او را ‌‌از‌ پروردگار تبارک و تعالى مشغول سازد، بپرهیزد. ایشان روزه را از جمله راه‌های کسب‌ تقوا‌ دانسته‌ و آن را نسخه شفابخش بشر برای خلاصی از شهوات در همه عصرها معرفی می‌کند:

و این‌ تقوا تنها از راه روزه و خوددارى از شهوات به‌دست مى‏آید، و نزدیک‏ترین راه و مؤثرترین‌ رژیم معنوى و عمومى‏ترین آن‌ به‌طورى‌ که همه مردم در همه اعصار بتوانند از آن بهره‏مند شوند، و نیز هم اهل آخرت از آن رژیم سود‌ ببرد‌، و هم شکم‏بارگان اهل دنیا، عبارت است از خوددارى از شهوتى که همه مردم در همه اعصار مبتلاى بدانند، و آن عبارت است از شهوت شکم از خوردن و آشامیدن، و شهوت جنسى که‌ اگر‌ مدتى از این سه چیز پرهیز کنند، و این ورزش را تمرین نمایند، به تدریج نیروى خویشتن‏دارى از گناهان در آنان قوت مى‏گیرد و نیز به تدریج بر اراده خود مسلط‌ مى‏شوند‌، آن وقت در برابر هر گناهى عنان اختیار از کف نمى‏دهند، و نیز در تقرب به خداى سبحان دچار سستى نمى‏گردند، چون پر واضح است کسى که خدا را در‌ دعوتش‌ به‌ اجتناب از خوردن و نوشیدن و عمل‌ جنسى‌ که‌ امرى مباح است اجابت مى‏کند، قهراً در اجابت دعوت به اجتناب از گناهان و نافرمانى‏ها شنواتر و مطیع‏تر خواهد بود (‌ ‌طباطبایی، 1374، ج‏‌2: 8- 9).

باید‌ توجه‌ داشت که شرط تقوای الهی و قبولی آن در‌ پیشگاه‌ پروردگار، انجام عمل و عبادت از روی اختیار کامل است، وگرنه تقوای تحمیلی و اجباری عملی یا سلب قدرت عملی به‌ خاطر‌ مریضی‌ و یا هر دلیل دیگر ارزشی ندارد. به قول شهید مطهری‌، حقیقت تقوا همان روحیه قوى و مقدس عالى است که خود حافظ و نگهدارنده انسان است. باید مجاهدت کرد تا‌ آن‌ معنا‌ و حقیقت پیدا شود (مطهری، 1383، ج‏23: 694).

یکی از اندیشمندان‌ می‌گوید‌:

تحلیل رسوبات و رطوبت‌هاى زائد دستگاه‌هاى تغذیه، سبک و حساس شدن دستگاه اعصاب و مغز، بیدار شدن احساس رأفت‌ و همچنین‌، یاد‌ پیوسته خدا و فرمان او، همه براى رسیدن به مقام تقوا می‌باشد. از‌ سوى‌ دیگر‌، تقوایى که در خلال درون مایه و پایه گرفته باشد خود این‌گونه آثار را همیشه‌ دارد‌ و نگهبانى‌ می‌نماید (صبوری‌اردوباری، بی‌تا: 174).

3. آثار روزه داری در سلامت جسم

شارع مقدس در مسئله‌ روزه داری‌ مسلمانان در کنار نشاط و شادابی روح، که اوج آن در تقوای الهی متصور‌ است‌، به‌ سلامتی جسم نیز بی‌توجه نبوده و آن را پایه و رکاب برای پرواز روح قرار داده‌ است‌. روزه‌دارى علاوه بر آثار معنوی همانند جلب امداد الهى، بشارت‏، پذیرش توبه‏، تعظیم‌ خدا‌، سپاسگزارى‌ به درگاه خداوند، موفقیّت و پیروزى بر گرفتارى و شداید، موجب بهره‏مندى انسان از خیر «وَ أَنْ‌ تَصُومُوا‌ خَیْرٌ لَکُمْ»(بقره: 184) در دنیا نیز می‌شود (هاشمی رفسنجانی و جمعی از‌ محققان‌، 1386‌، ج15: 182- 183) و تمام سود و فائده آن عائد عبادت کنندگان مى‏شود (مکارم شیرازی، 1374 ج‏‌1: 626‌).

براساس‌ نتایج یک پژوهش پیمایشی بیشتر روزه‌داران سنین بین 35-49 سال که‌ از‌ نظر شخصیتی به فلسفۀ روزه و روزه داری معتقدند و با مشکلاتی چون فقر اقتصادی و یا بیماری‌های مثل بیماری‌های‌ دستگاه‌ گوارش، قلبی و عروقی دیابت، نقرس، آترواسکلروز، تورم مفصلی، چاقی و افسردگی روبرو بودند‌ و با‌ روزه داری و رژیم غذایی مناسب به شادابی جسمی‌ وروانی‌ رسیده‌اند‌ (پورفرشته، 1380: 48).

علامه مجلسی با نقل‌ از‌ پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید: «صُومُوا تَصِحُّوا؛ روزه بگیرید تا سالم بمانید» (مجلسی، 1403‌ق، ج‏‌93: 255) و علی(ع) نیز دربارۀ‌ تأثیر‌ روزه بر‌ سلامتی‌ جسم‌، آن را زکات بدن اعلام می‌کند‌: «لِکُلِّ‌ شیْ‏ءٍ زَکَاةٌ وَ زَکَاةُ الْبَدَنِ الصِّیَام‏» (شریف الرضی، 1414ق: 494).

در ادامه‌ به‌ برخی از آثار روزه داری اشاره‌ می‌کنیم.

3-1. تنظیم دستگاه گوارش‌

رسول‌ خدا(ص) می‌فرماید: «الْمَعِدَةُ بَیْتُ‏ کُلِ‏‌ دَاءٍ‌ وَ الْحِمْیَةُ رَأْسُ کُلِّ دَوَاءٍ؛ معده خانه تمام دردهاست و امساک بالاترین داروها.» منشأ‌ بیماری‌ها‌ معده است و بهترین معالجات امساک‌ است‌، زیرا‌ هر دارویی که‌ نافع‌ باشد نوعاً ضررهایى هم‌ دارد‌؛ چنان‌که در اخبار به آن اشاره شده است، ولى امساک ضررى ندارد. (مستغفرى، جعفر‌ بن‌ محمد، 1385: 19).

تصور نشود که امساک‌ موجب ضعف‌ مزاج‌ است‌، زیرا قوت انسان در‌ سلامتى اوست و ضعف انسان از بیماری حاصل می‌شود و امساک موجب صحت است و اغلب امراض از‌ امتلاء‌ معده است. اگر کسى در ماه‌ سه‌ روز‌ روزه بگیرد‌ علاوه بر آنکه‌ به‌ مستحب مؤکدى عمل نموده است از بیماری‌ها هم مصون خواهد بود. بهتر آن است که روز‌ پنجشنبه‌ اول‌ هر ماه و پنجشنبه آخر ماه و اولین چهارشنبه‌ دهه‌ دوم‌ هر‌ ماه‌ را‌ روزه بگیرد و مستحب است اگر ترک شد قضا کند (ثقفى، 1398ق، ج‏1: 227).

صاحب مفاتیح الحیات که تأکید بر زندگی سالم دارد، به نقل از رسول خدا(ص)‌ می‌گوید: معده حوض بدن است و رگ‌ها به آن پیوسته‌اند، پس هرگاه معده سالم باشد رگ‌ها سلامت صادر می‌کنند و هرگاه معده بیمار باشد، رگ‌ها بیماری صادر می‌کنند (جوادی آملی، 1396: 95‌)

پزشکان‌ معتقدند که روزه داری در یک ماه، سیستم بدن را بازسازی می‌کند. سلول‌هایی که درون دستگاه گوارش هستند از ریزش بالایی برخوردارند، چون به مدت یک ماه سیستم گوارشی بدن‌ کم‌تر‌ فعالیت دارد، در حال استراحت است و امکان تجدید این سلول‌ها وجود دارد، هم چنین میزان متابولیسم افزایش یافته و سوخت و ساز بدن را تحت‌ تأثیر‌ قرار می‌دهد، درنتیجه، میزان فعالیت‌های‌ متابولیسمی‌ به حد نرمال می‌رسد. بنابراین، دستگاه گوارش بعد از ماه رمضان بهتر به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

3-2. جلوگیری از اختلالات مغزی

پزشکان معتقدند هنگامی‌ که‌ فرد سالمی بیش از‌ حد‌ غذا مصرف می‌کند، نوعی اختلالات در مغز او ایجاد می‌شود. با روزه داری، تغییرات شیمیایی‌ای در مغز رخ می‌دهد که به سلامت مغز کمک می‌کند. پروتئین‌هایی که به هنگام ورزش در‌ مغز‌ تولید می‌شود پروتئین‌های «نوروتروفیک» هستند، جالب است که این پروتئین‌ها با روزه داری نیز در مغز تولید می‌شوند و مدارهای عصبی مغز را فعال می‌کنند. رشد و فعال شدن آن‌ها به تشکیل «سیناپس‌"های‌ مغز کمک‌ می‌کند. همچنین باعث تولید «کتون"ها، که یک منبع انرژی برای عصب هستند، می‌شود و در توانایی ارتباط‌ انسان با دیگران و صبر و حوصله تأثیر مثبت می‌گذارد و از مبتلا شدن‌ به‌ بیماری‌های‌ «آلزایمر» و «پارکینسون» جلوگیری می‌کند.

3-3. کاهش وزن

روزه داری یک ماهه یکی از راه‌های مهم جلوگیری از اضافه وزن‌ و ‌‌چاقی‌ است که خداوند بر مسلمانان واجب کرده است تا از این طریق یک‌ خانه‌ تکانی‌ انجام دهند و بار بدن را برای سلامتی کم کنند. (صبوری‌اردوباری، همان: 62- 63).

اما باوجود‌این‌ برخی افرادی که اضافه وزن دارند و می‌خواهند در ماه رمضان لاغرتر شوند، به‌ جای اینکه به وزن‌ ایدئال‌ خود برسند، برعکس چاق‌تر می‌شوند. دلیل آن هم می‌تواند پرخوری در سحر و بعد از افطار و نیز کم تحرکی در ماه رمضان باشد. پزشکان توصیه می‌کنند که در ماه مبارک رمضان نباید‌ وعدۀ سحری را حذف کرد، چون با حذف این وعده، میزان قند خون افت کرده و فرد تمایل به پرخوری و یا خوردن غذاهای پرکالری پیدا می‌کند. خوردن غذاهای پرچرب در سحری توصیه‌ نمی‌شود‌. باید با آب ولرم افطار کرد. فاصله بین افطار تا شام زیاد نباشد. به شرطی که شام سبک باشد.

3-4. سلامت قلب

یکی از فواید مهم روزه داری بهبود سیستم قلب است‌ و خطر‌ ابتلای به سکته قلبی را کاهش می‌دهد، چون یکی از دلایل مهم سکته‌های قلبی افزایش افسارگسیخته میزان «هموسیستئین» در بدن می‌باشد و روزه داری میزان آن را در بدن کاهش داده‌ و تنظیم‌ می‌کند. همچنین، روزه داری با کاهش فشار خون و بهبود تپش قلب بیماری‌های قلبی و دیگر بیماری‌هایی که ناشی از فشارخون بالاست را کاهش می‌دهد.

وقتی معده پر از غذاست برای هضم‌ آن‌ نیاز‌ است که قلب با تپش‌ بیشتر‌ و سریع‌تر‌ خون مورد نیاز رگ‌های سیستم هضم غذا را تأمین کند، اما وقتی معده بر اثر روزه داری خالی است قلب به آرامی‌ می‌تپد‌ و تپش‌ آرام به سلامت قلب کمک می‌کند.

3-5. سم زدایی‌ بدن‌

دکتر پاک‌نژاد با استفاده از سخنان «ژان فرد موزان» و «کارل»، از اندیشمندان مشهور، درباره سم‌زدایی بدن از طریق روزه‌، می‌گوید‌: یک‌ ماه روزه داری باعث می‌شود که انسان در پایان ماه دارای یک بدن تازه تعمیر آزاد و از قید و بند سموم رها شده باشد (علی‌نژاد، 1387: 81).

انباشت مواد غذایی‌ هضم‌ نشده‌ در بدن، به خصوص غذا‌های دارای مواد نگهدارنده و افزودنی، به مرور‌ زمان‌ در بدن مصرف کننده به سم تبدیل می‌شوند. این انباشت غذای هضم نشده به این دلیل‌ است‌ که‌ بدن فرصت هضم کامل غذاهای وارد شده به بدن را پیدا نمی‌کند‌ و قبل‌ از‌ هضم کامل غذا با ورود غذای بعدی مواجه می‌شود. به ناچار، آنها را در‌ لایه‌های‌ درونی‌ بدن ذخیره کرده تا فرصت هضم آنها را بیابد. بهترین زمان برای این کار‌ ناتمام‌ ماه، مبارک رمضان است. وقتی انسان روزه دار است بدنش برای هضم غذای‌ موجود‌ در‌ معده انرژی صرف نمی‌کند، بلکه انرژی خود را برای سوزاندن اضافات و سموم انباشته شده‌ در‌ لایه‌های تو در توی بدن صرف کرده ‌و بدن را بازسازی می‌کند و در بازسازی‌ بدن‌، سلول‌های‌ جدیدتری تولید می‌کند.

کنترل و تنظیم کلسترول

چربی‌های مضر موجود در مواد غذایی مصرف شده طی‌ چند‌ ماه سال، در ماه روزه پاکسازی می‌شوند. بر اساس مطالعات پژوهشگران روزه گرفتن‌ برای‌ افرادی‌ که مبتلا به چربی خون بالا هستند، بسیار مفید است. روزه به مبارزه علیه چربی‌های‌ بد‌ خون‌ یعنی «کلسترول بد» یا «LDL» پرداخته و برعکس، میزان چربی‌های مفید خون یعنی‌ «کلسترول‌ خوب» یا «HDL» را افزایش می‌دهد.

بدن در مدت زمان روزه داری از چربی‌های ذخیره شده استفاده‌ می‌کند‌ که این کار کاهش توده‌های چربی بدن و همین‌طور کاهش وزن را به‌ دنبال‌ دارد، زیرا یکی از دلایل مهم افزایش‌ وزن‌ و چاقی‌، تجمع چربی‌های بد در بدن است. به‌همین‌دلیل‌، روزه‌ گرفتن می‌تواند برای افرادی که به چربی خون مبتلا هستند، مفید باشد.

3-6. ترمیم‌ بافت‌ سلولی

به سبب یک ماه‌ روزه داری‌ یک شوک‌ حیاتی‌ به‌ سرتاسر محیط زنده سلولی بدن وارد‌ می‌شود‌. این شوک بر اثر ضعف و قوتی که به خاطر گرسنگی و افطار حاصل‌ می‌شود‌ یک تکان و شوک در سلول‌های بدن‌ ایجاد می‌کند و یک سری‌ سلول‌ها‌ براثر این ضعف از بین‌ می‌رود‌ و سری دیگر از سلول‌ها بعد از افطار به وجود می‌آید. درحقیقت، یک خانه‌ تکانی‌ صورت می‌گیرد (صبوری‌اردوباری، همان: 147‌ و 170‌ و 217‌).

3-7. درمان بیماری‌های پوستی‌

پزشکان‌ معتقدند روزه داری در ماه‌ رمضان‌ برای پوست هم تأثیرات مثبت به جای می‌گذارد، چون در طی این ماه، بدن‌ اقدام‌ به پاکسازی خود می‌کند، در طی‌ روزهای‌ اول ماه‌ رمضان‌ به‌ دلیل این پاکسازی سموم‌ به شکل جوش در پوست صورت ظاهر می‌شود. اما بعد از اینکه بدن، خود را‌ با‌ شرایط روزه داری مطابقت داد، با ادامه‌ روزه داری‌ این‌ جوش‌ها‌ را‌ نیز پاکسازی می‌کند‌. البته‌ مصرف آب کافی در هنگام سحر و افطار به دفع این سمومی، که به شکل جوش ظاهر‌ شده‌اند‌، بیشتر‌ کمک می‌کند. همچنین، افرادی که دارای بیماری‌های‌ پوستی‌ مانند‌ کهیر‌ هستند‌، بدون‌ شک، روزه داری به درمان سریع‌تر آن‌ها کمک می‌کند.

3-8. افزایش ایمنی بدن

کسانی که در ماه رمضان روزه می‌گیرند بدنشان در طول روز مواد غذایی دریافت نمی‌کند و ادامه‌ این وضعیت باعث فعال شدن سیستم ایمنی بدن آنها می‌شود. اما باید به خاطر داشت که نباید در مصرف غذا در هنگام سحر و بعد از افطار زیاده‌روی کرد و حتماً باید‌ برنامۀ‌ غذایی صحیحی را برای ماه رمضان رعایت نمود. البته، گفتنی است که سالمندانی که دچار بیماری‌های خاصی هستند، در صورت روزه گرفتن سیستم ایمنی بدنشان برعکس عمل کرده و پایین‌ می‌رود‌، این افراد در صورت تصمیم به روزه گرفتن حتماً تحت نظر پزشک اقدام به روزه داری کنند.

3-9. پیشگیری از دیابت

دیابت غیر وابسته به‌ انسولین‌ یا دیابت نوع 2 به دلیل‌ ناتوانی‌ بدن در تولید انسولین مورد نیاز بدن و یا ناتوانی از استفاده از انسولین تولید شده بدن، بیشتر در بزرگسالان پدید می‌آید. افزایش دریافت مواد‌ غذایی‌ پرچرب و پر«کربوهیدرات» در‌ طول‌ روز در بیماران مبتلا به دیابت منجر به افزایش قند خون و همینطور افزایش وزن می‌شود. این بیماران از طریق روزه‌گرفتن و با کاهش دریافت کالری می‌توانند مانع از ذخیره قند خوراکی‌های‌ دارای‌ قند شوند. البته، لازم است این بیماران برای چگونگی روزه‌گرفتن حتماً با پزشک مربوط مشورت کنند.

3-10. جلوگیری از اضطراب و افسردگی

یکی دیگر از آثار روزه داری کمک در درمان بیماری‌های‌ روحی‌ و افسردگی انسان‌ است. به طور قطع، روزه تأثیر ضد اضطراب و افسردگی دارد.

در خصوص تأثیر روزه داری بر کاهش اضطراب‌ و افسردگی در تحقیقات انجام شده بر 85 نفر از دانشجویانِ دانشگاه‌ علوم‌ پزشکی‌ هرمزگان که در دو نوبت انجام شد، تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که روزه داری تأثیر مثبتی در ‌‌کاهش‌ شیوع اضطراب و افسردگی دارد و روزه داری همراه با افزایش انجام فرایض دینی، باعث کاهش‌ ضریب‌ کلی‌ علایم مرضی می‌گردد.[2] نیز در بررسی‌های به عمل آمده در مرکز پزشکی دانشگاه اصفهان آمده‌ است: بهداشت روان انسان، تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد و شیوه‌های مقابله با‌ استرس و کنترل پیامدهای آن‌، یکی‌ از این عوامل است که امروزه به جای تأکید بر ماهیت و شدت استرس، بر شیوه‌های مقابله با استرس تأکید می‌شود که روش مقابلۀ مذهبی یکی از این شیوه‌هاست.[3] همچنین در پژوهش‌ دیگری که از سوی مرکز تحقیقات غدد درون‌ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران روی 39 زن و 70 مرد روزه دار داوطلب که حداقل 25 روز را روزه گرفته بودند انجام شد‌، نشان‌ داد که در طول ماه رمضان از میزان اضطراب مردان، به طور معناداری، کاسته شده است.[4]

4. ارتباط روزه با تنظیم رژیم‌ غذایی‌

روزه گرفتن با تنظیم رژیم غذایی ارتباط مستقیم دارد. در حقیقت، کسی که اهل روزه است شیوه تغذیه خود را تنظیم می‌کند و ناخودآگاه با اسراف مبارزه می‌کند (بلاغی، همان‌: 364‌).

تحقیقی‌ که در انستیتوی تحقیقات تغذیه‌ای‌ و صنایع‌ غذایی‌ کشور  وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی  روی سی جوان روزه‌دار انجام گرفت، تغییرات رفتاری و تغذیه‌ای و غذای مصرفی آنان بررسی‌ شد‌. یافته‌های‌ این بررسی حاکی از آن است که در‌ طول‌ ماه مبارک رمضان در 43 درصد از افراد احساس خستگی و عدم تمایل به کار دیده می‌شود، مصرف گروه شیر‌ و فرآورده‌های‌ آن‌، سبزیجات و میوه‌ها نسبت‌به ماه‌های دیگر کاهش و مصرف گروه غلات و چربی‌ افزایش یافته بود. 35 درصد افراد نیز وعدۀ سحر را از رژیم غذایی خود حذف کرده بودند. در‌ این‌ پژوهش‌ پیشنهاد شده است: از آن جایی که جوانان بخش عظیمی از‌ نیروی‌ انسانی و فردای جامعه هستند، توجه به حفظ سلامت و پیش‌گیری از ابتلای آنان به بیماری‌های ناشی از‌ رفتار‌ غلط‌ غذایی باید در اولویت باشد و برنامه‌های آموزشی کاربردی برای اصلاح تغذیه‌ای صحیح‌ در‌ ماه‌ رمضان توصیه می‌شود.

در پژوهش دیگری که در دانشگاه علوم پزشکی اراک انجام شده‌ بود‌، با‌ اشاره به اینکه روزۀ ماه مبارک رمضان باعث تنظیم کلسترول خون، کاهش اسیدیتۀ معده‌ و جلوگیری‌ از مشکلات گوارشی می‌شود، آمده است: در ماه مبارک رمضان باید گروه‌های غذایی‌ شامل‌ نان‌ و غلات، شیر و فرآورده‌های آن، میوه‌جات و سبزیجات و گوشت را به اندازۀ لازم مصرف کنیم و نیازی‌ به‌ مصرف چربی اضافی نداریم (روزه داری و سلامت از نگاه علم پزشکی، 1380، ش 31‌).

کتابنامه‌

قرآن‌ کریم.

نهج البلاغه (صبحی صالح).

بلاغی، سید عبدالحجت (1386ق). حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، قم، حکمت‌.

پایگاه‌ اطلاع رسانی حوزه، (مجله پگاه حوزه آذر ماه 1380، ش 31، روزه داری و سلامت‌ از‌ نگاه‌ علم پزشکی)، دسترسی در: https://hawzah.net

پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، 204245= https‌://www‌.sid‌.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id

پور فرشته، فرزیان (1380). نقش روزه‌ در‌ سلامتی جسم و روان، مجله غدد درون ریز و متابولیسم ایران، ش3 (ویژه نامه خلاصه مقالات کنگره روزه داری‌ و سلامت‌)؛

ثقفى تهرانى، محمد (1398ق). تفسیر روان جاوید، تهران، برهان.

جوای آملی، عبدالله‌ (1396‌). مفاتیح الحیات، تحقیق محمد حسین فلاح زاده‌ و دیگران‌، قم‌، اسراء.

راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد (1412ق‏). مفردات‌ ألفاظ‌ القرآن‏، بیروت، دارالقلم

سایت خبرگزاری مهر، 2781573/https://www.mehrnews.com/news

صبوری اردوباری‌، احمد‌ (بی تا). اهمیت روزه از‌ نظر‌ علم روز‌، تهران‌، شرکت‌ سهامى انتشار.

طالقانی، سیدمحمود (1362). پرتوى‌ از‌ قرآن، تهران، شرکت سهامى انتشار.

طباطبایى، سیدمحمدحسین‏(1374‏). المیزان فى تفسیر القرآن‌، ترجمه‌ سیدمحمد باقر موسوی همدانی، قم، ‏ دفتر‌ انتشارات اسلامى.

طبرسى، فضل‌بن‌حسن‌ ‏(1360‌). ترجمه مجمع البیان فى تفسیر‌ القرآن‏‌، تهران، فراهانی.

علی نژاد، احمد (1387). فلسفه روزه، تهران، لوح محفوظ.

مجلسی، محمد‌ باقر‌ بن محمد ‌تقى‏ (1403ق). بحارالأنوار‌، بیروت‌، دار‌ إحیاء التراث العربی‏‌.

مستغفرى‌، جعفربن محمد (1385ق). طب‌ النبی(ص)‌، محقق علی‌اکبر الهی‌خراسانی، نجف، مکتبه الحیدریه.

مطهرى، مرتضی (1383)، مجموعه آثار شهید مطهری، تهران‌، صدرا‌.

مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه‌، تهران‌، دارالکتب الاسلامیه‌.

ملکی‌ تبریزی‌، میرزاجواد (1377). المراقبات، ترجمه‌ علیرضا خسروی، قم، انصاری.

میبدی، رشیدالدین (1371).کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران، امیرکبیر.

ویل دورانت‌، ویلیام‌ جیمز (1365). تاریخ تمدن، ترجمه احمد‌ آرام‌ و دیگران‌، تهران‌، سازمان‌ انتشارات و آموزش انقلاب‌ اسلامی‌.

هاشمی رفسنجانی، اکبر و جمعی از محققان (1386). فرهنگ قرآن، قم، مؤسسه بوستان کتاب.

پی نوشت ها