روزه در آیین یهود و مسیحیت

روزه‌داری‌ در‌ میان‌ اقوام و ملل مختلف، به صورت‌های متفاوت وجود داشته است و از آن برای تهذیب نفس، رفع‌ بلایای آسمانی و رهایی از اندوه و رنج‌ های غیر مترقبه بهره می‌برده‌اند.

جمیز هاکس [1]در‌ قاموس کتاب مقدس آورده‌ است‌ که می‌توان گفت حکم طبیعت است که در این مواقع پرورش و نمو را ترک می‌کند، اشتها را می ‌برد و محرک اجتناب ‌های دیگر نیز می‌ باشد. به‌ طور کلی در عهد عتیق و جدید، به هیچ‌ وجه اشاره‌ ای به این مطلب نیست که قبل از ایام موسی، روزه بدین نحو معمول بوده است اما به چهل روز روزه داشتن حضرت موسی، ایلیا و عیسی اشاره شده است.

در‌ کتاب‌ یونس نبی (یوناه در عبری) آمده است، در میان مردم نینوا (که مؤمن به دین الهی نشده بودند) ایمان به تأثیر روزه در رفع بلاهای دنیوی و اخروی وجود داشته است‌. در‌ این کتاب، پس از ذکر یأس یونس نبی از توبه قوم و روگردانی وی از آنان آمده است: «و مردمان نینوا به خدا ایمان آورده‌اند و روزه را ندا کرده، از بزرگ‌ تا‌ کوچک ایشان، پلاس ‌ها را پوشیدند و به محض این‌ که خبر به ملک نینوا رسید از تختش برخاست و لباس عزتش را از بدنش کند. پلاس پوشیده، بر خاکستر نشست. پس از‌ فرمان‌ ملک‌ و بزرگان در نینوا، بدین مضمون‌ نداکنان‌ گفتند‌ که انسان ‌ها، بهایم و گاوان و گوسفندان چیزی را نچشند و خوردنی‌ ها را نخورند و آب را ننوشند و انسان ‌ها و بهایم پلاس بپوشند و به خدا به‌ شدت‌ فریاد‌ کنند و هرکسی از راه زشت خود و از ظلمی‌ که‌ در دستش است، برگردد. که می ‌داند، شاید که خدا برگشته، تغییر به اراده ‌اش بدهد و از شدت قهرش رجوع کند‌ تا‌ که‌ هلاک نگردیم.»[2]

حکم روزه و پرهیز غذایی در میان اغلب ادیان‌ معمولا در نص تعالیم وجود دارد، اگرچه بعضی از ادیان جزئی روزه‌داری، از قبیل برشمردن روزه‌های واجب و مستحب‌ و نحوه‌ روزه‌داری‌، نیز در سنت و سیره اولیای دین و تفاسیر بزرگان آمده است. به‌ هرحال‌ آن‌چه‌ از تعالیم ادیان الاهی بر می‌آید، روشن می ‌کند که هدف از روزه‌داری به ‌طور کلی، تهذیب نفس‌ و ایجاد‌ طهارت‌ و پاکی معنوی و رفع رنج و بلایای طبیعی با کمک گرفتن از یک ریاضت‌ شرعی‌ است‌.

روزه در آیین یهود (تعنیت) در آیین یهود که قدیمی‌ ترین احکام مدون شریعت را‌ در‌ بر‌ دارد، روزه مورد سفارش قرار گرفته است. در این آیین از روزه تحت عنوان‌ «تعنیت‌»یاد می ‌شود که به معنای«رنج دادن جان»است. اولین فرمان روزه به‌ صراحت‌ در‌ تورات برای «روز توبه»داده شده است: «برای شما فریضه دایمی باشد که در‌ روز‌ دهم از ماه هفتم (عبری)جان‌های خود را رنج دهید (روزه بگیرید) و هیچ‌ کار‌ نکنید‌؛ خواه متوطن باشد و خواه غریبی که در میان شما مأوا گزیده باشد. زیرا در این‌ روز‌، کفاره برای تطهیر شما انجام خواهد شد و از جمیع خطاهایی که نسبت‌ به‌ خداوند‌ مرتکب شده‌اید، پاک می‌ شوید.»[3] «و این برای شما فریضه دایمی خواهد بود تا برای بنی اسرائیل‌ از‌ تمامی‌ گناهان ایشان یک مرتبه هر سال کفاره شود. پس چنان‌که خداوند موسی‌ را‌ امر فرمود هم‌ چنان به عمل آورد.»[4]

علاوه بر روزه واجب، ملت یهود هرگاه می‌ خواستند در حضور‌ خداوند‌ اظهار عجز و تواضع کنند، روزه می ‌داشتند تا به گناهان خود اعتراف کرده‌، به‌ وسیله روزه و توبه رضای خداوند را تحصیل‌ کنند‌.[5] و نیز‌ در کتاب اول سموئیل آمده است: «و سموئیل‌ گفت‌ که تمامی اسرائیل را به مصبه جمع نمایید که خداوند را در باب‌ شما‌ استدعا خواهم نمود. و ایشان به‌ مصبه‌ جمع شده‌، آب‌ کشیده‌ و در حضور خداوند ریختند و در آن‌ روز‌، روزه گرفتند و در آن‌جا گفتند که خداوند را گناه نمودیم...»[6]

در کتاب‌ اشعیای‌ نبی نیز به اهمیت روزه‌داری و شاخصه‌ های‌ روزه پسندیده اشاره شده‌ است‌، در جایی که بنی اسرائیل‌ به‌ خداوند خطاب می ‌نمایند: «چرا وقتی روزه می‌ داریم نمی ‌بینی و زمانی که جان‌ های خود را‌ رنجانیدیم‌ به ما توجه نکردی؟ (خداوند پاسخ‌ می‌ دهد‌:) شما‌ در روز روزه‌ خویش‌، خوشی (سود) خود را‌ جست‌وجو‌ می‌ کنید و بر عمله ‌های خود ظلم می ‌نمایید.

اینک به جهت نزاع و مخاصمه روزه می‌ گیرید و با‌ خشونت‌ شرارت می ‌کنید. امروز، روزه نمی ‌گیرید که‌ آواز‌ خود را‌ در‌ اعلی‌ علیین بشنوانید. آیا روزه‌داری‌ که من می‌ پسندم این است که آدمی، روزی، جان خود را برنجاند و سر خود را‌ مثل‌ نی، خم ساخته، پلاس و خاکستر زیر‌ خود‌ بگستراند؟ آیا این‌ روزه‌ و روز‌ مقبول خداوند می ‌خوانی‌، مگر‌ روزه‌ای که من می‌ پسندم این نیست که بندهای شرارت را بگشایید و گره‌ های یوغ را باز کنید‌ و مظلومان‌ را‌ آزاد سازید و هر یوغ را بشکنید. مگر‌ این‌ نیست‌ که‌ نان‌ خود‌ را به گرسنگان تقسیم نمایی و فقیران رانده شده را به خانه خود بیاوری و چون برهنه را ببینی او را بپوشانی و خود را از آنانی که از گوشت‌ تو می‌باشند مخفی نسازی، آن‌گاه نور تو، مثل فجر طالع خواهد شد و صحت تو به زودی خواهد رویید و عدالت تو پیش تو خواهد خرامید و جلال خداوند ساقه تو خواهد بود‌. آن‌گاه‌ دعا خواهی کرد و خداوند تو را اجابت خواهد فرمود و استغاثه خواهی نمود و او خود را خواهد گفت که اینک حاضر هستم.»[7] بنابراین اگرچه مفهوم روزه در آیین یهود، خودداری‌ از‌ خوردن و آشامیدن از زمان سپیده صبح تا فرا رسیدن تاریکی کامل هوا می ‌باشد اما انجام اعمال خیر و پرهیز از شرارت، سبب مقبول واقع‌ شدن‌ روزه در پیش‌گاه خداوند می‌ شود‌.

انواع‌ روزه‌ هایی که در آیین یهود وجود دارد عبارت‌اند از:

الف. روزه‌ های واجب: روزه‌های فریضه در آیین یهود شش مورد است که تنها در مورد‌ آن‌، زمان رعایت روزه‌داری از‌ قبل‌ از غروب، آغاز و با تاریکی هوای روز بعد (زمان در آمدن ستاره‌ ها) پایان می ‌یابد و بیست و پنج ساعت طول می ‌کشد که عبارت‌اند از:

1- روز یوم کیپور[8]: (که عبارت عبری کلمه کفاره‌ است‌.) مهم ‌ترین روزه و به اصطلاح، روزه بزرگ یهودیان روزه یوم کیپور، در هفتم ماه تشرین انجام می شود که در پایان دوره چهل روزه ایام توبه و روز بخشایش است و دستور این روزه‌ همان‌ طور که‌ بیان شد در تورات، سفر لاویان، آمده است و در حقیقت این روز، با روزه کفاره می ‌شود (پوشش‌ گناه برداشته می‌ شود.) در این روزه موارد زیر رعایت می ‌شود: -پرهیز‌ از‌ کار‌ کردن(همانند روز سبت[شنبه])؛

-خودداری از خوردن و نوشیدن؛

-از صبح تا شب در کنیسه به سر بردن‌؛

-‌‌پرهیز‌ از هرگونه شست‌وشو و استحمام؛

-خودداری از روغن مالی و هر گونه آرایش؛

-پرهیز از روابط‌ زناشوئی‌؛

-نپوشیدن‌ کفش چرمی که راحت ‌ترین کفش شمرده می‌ شود، جهت رنجاندن جسم خود؛ زیرا تورات می ‌فرماید: «خود‌ را در این روز برنجانید»[9] و هم‌چنین درباره علت این حکم گفته ‌اند، ممنوعیت پوشیدن‌ کفش چرمی از این‌ بابت‌ است که ارجحیت انسان با عمل نیک بوده و اگر تخطی کند بر حیوان برتری ندارد تا پوست او را برپا کند و لذا از روی تواضع باید از پوشیدن کفش چرم حیوان‌ در هنگام روزه‌داری بپرهیزد. (روزه ‌های چهار روزه زیر (شماره‌های 2، 3، 4 و 5)در ارتباط با یاد بود وقایع مربوط به ویرانی معابد اول و دوم بیت المقدس گرفته می‌ شود.)

2- روزه نهم ماه آب (یا آو‌)

این‌ روزه به یاد بود خرابی معبد بیت المقدس در دو مقطع زمانی زیر رعایت می‌ شود: یکم. خراب شدن آن توسط بخت النصر پس از 410 سال آبادی (از زمان سلیمان‌ نبی‌ تا نهم ماه آب سال 586 ق. م.) دوم. خرابی آن توسط رومیان، 490 سال پس از خرابی اول در نهم ماه آب. در این روزه ممنوعیت ‌ها مانند روزه یوم کیپور‌ است‌ و روزه‌ ای بیست و پنج ساعته است با تفاوت ‌های زیر: -کار کردن حرام نیست ولی آن را خوش یمن نمی‌ دانند.

-روز را تا ظهر در کنیسه هستند و مراثی ارمیا و... قرائت می‌ شود‌.

3- روزه‌ گدلیا‌ در سوم ماه تشرین: این‌ روزه‌ به‌ نام یکی از بزرگان یهود است که بعد از حمله بخت النصر مسئول رسیدگی به ‌امور یهودیان بوده است و چون وی‌ در‌ این‌ روز کشته شده است یهودیان به پاس احترام‌ به‌ او این روز را روزه می‌ دارند.

4- روزه دهم ماه طبت: روزه در سال روز شروع محاصره شهر بیت المقدس‌ توسط‌ بخت‌ النصر.

5- روزه هفدهم ماه تموز روزه در سال روز ورود‌ رومیان به بیت المقدس که در آن کشتار بسیاری صورت می‌ گیرد.

6- روزه استر[10] در سیزدهم ماه اذار‌ (ادار‌): به‌ یاد بود سه روز روزه یهودیان ایران در زمان خشایار شاه‌ که‌ حکم قتل عام آن‌ها را صادر کرد و با تلاش ملکه یهودی وقت(استر) حکم باطل شد (و به‌ یاد‌ بود واقعه پوریم). در این روز استحمام و شست‌وشو ممنوعیت ندارد.

ب. روزه ادینه‌ پسح‌(فصح‌): این روزه مختص پسران و مردان نخست‌زاده خانواده است و به یاد بود ضربت خداوند به‌ مصریان‌ در‌ زمان خروج بنی اسرائیل از مصر و مصونیت یهودیان از آن ضربت است.

ج. روزه‌ های مستحب‌(رشوت‌ به معنای اختیاری)

1- روزه ‌های دوشنبه و پنج‌ شنبه در طول سال؛

2- روزه ‌های آدینه ماه عبری ‌(روز‌ قبل‌ از حلول ماه قمری [ماه ‌های عبری قمری هستند])؛

3- عروس و داماد در روز عروسی و یا قبل‌ از‌ آن، در صورت امکان روزه می‌ گیرند. (تا توبه کرده و با پاکی وارد زندگی‌ جدید‌ شوند‌.)؛

4- کسی که خواب آشفته ‌ای دیده و آن را نشان بدی می ‌داند، به خاطر کفاره گناهان و رفع‌ مصیبت‌ روزه می‌ گیرد؛

5- رسم بعضی از یهودیان برای روزه گرفتن در سال روز‌ فوت‌ پدر‌، مادر یا علمای بزرگ دینی.

قابل ذکر است که در روزه‌های مستحب برخی ممنوعیت‌ ها مثل‌ شست‌وشو‌ و استحمال‌ وجود ندارد. همان طور که بیان شد رساله«تعنیت» که درباره ایام‌ روزه‌ است نیز تنها شامل حال ایام عزاداری برای حوادث و رنج ‌هایی که پدید می ‌آید، می ‌پردازند و نیز آمده‌ است‌ که گاهی در موقع مصیبت عام، روزه غیر مرسوم قرار می ‌دادند و در‌ این‌ صورت اطفال شیرخواره را و گاهی حیوانات را‌ نیز‌ از‌ چرا، منع می‌ کردند.[11] لذا هنگام وقوع‌ بلایای‌ طبیعی یا قحطی و خشک‌سالی و نظیر آن، بنا به حکم مرجع دینی کلیمیان، روزه‌ جماعتی‌ گرفته می‌ شود.

امروزه در میان‌ امت‌ یهود، پیروان‌ ارتدکس‌، خود‌ را بیشتر ملزم به رعایت امر‌ روزه‌ می‌دانند اگرچه پیروان فرق کنسرواتیو (محافظه ‌کاران) و حتی رفرمیست ‌ها (تحول گراها) حتما روزه‌ بزرگ‌ را می‌ گیرند.

روزه[12] در آیین‌ مسیحیت

در سنت و سیره‌ عیسی‌ مسیح در اناجیل، اشاره به‌ روزه‌داری‌ وی شده است به طوری که در انجیل متی درباره احوالات مسیح پس‌ از‌ تعمید توسط یحیی آمده است‌: «آن‌گاه‌ عیسی‌ به دست روح‌ به‌ بیابان برده شد تا‌ ابلیس‌ او را تجربه نماید. و چون چهل شبانه روز، روزه داشت آخر گرسنه گردید...»[13]

البته‌ در سیره مسیح مشخص نیست که‌ آیا‌ خود روزه‌ مخصوص‌ داشته‌ است یا خیر. قابل‌ ذکر است که در اناجیل نقل شده که فریسیان (فرقه‌ ای از یهود از احکام تورات‌ را‌ بیشتر رعایت می ‌کرده ‌اند) و حتی شاگردان یحیی‌، درباره‌ این‌که‌ شاگردان‌ عیسی‌ روزه نمی‌ دارند گله‌ می‌ کنند‌: «آن‌گاه شاگردان یحیی نزد وی آمده، گفتند: چگونه است که ما و فریسیان روزه بسیار می ‌داریم لکن‌ شاگردان‌ تو‌ روزه نمی ‌دارند.»[14]

و در پاسخ سؤال آمده‌ است‌: «عیسی‌ بدیشان‌ گفت‌: آیا‌ پسران خانه عروسی، مادامی که داماد با ایشان است می‌ توانند ماتم کنند؟ ولکن ایامی می‌آید که داماد از ایشان گرفته می‌شود در آن هنگام روزه خواهند داشت و هیچ کس‌ بر جامه کهنه، پارچه نو، وصله نمی‌ کند؛زیرا آن وصله از جامه جدا می ‌گردد و دریدگی آن بدتر می‌ شود. و شراب نو را در مشک ‌های کهنه نمی ‌ریزند والا مشک ‌ها دریده می ‌گردد. شراب‌ ریخته‌، مشک ‌ها تباه گردد، بلکه شراب نو را در مشک ‌های نو می‌ ریزند تا هر دو محفوظ باشند.»[15]

قریب به این مضمون، در انجیل لوقا باب 35/5-33 و انجیل مرقس باب‌ 20‌/2-18 نیز تکرار شده است. در این پاسخ عیسی دو نکته لحاظ شده است: اول علت عدم روزه‌داری شاگردان و دوم این‌که پس از‌ عیسی‌، امر روزه‌داری بر پیروان لازم‌ است‌.

در انجیل متی، از قول مسیح، روزه باعث قوت روح انسان شمرده شده است، به طوری که آمده: «اما شاگردان نزد عیسی آمده، در‌ خلوت‌ از او پرسیدند چرا‌ ما‌ نتوانستیم او(دیو)را (از آن مصروع) بیرون کنیم. عیسی ایشان را گفت به سبب بی ‌ایمانی شما؛زیرا هر آینه به شما می ‌گویم اگر ایمان به قدر دانه خردلی می ‌داشتید‌، بدین‌ کوه می ‌گفتید از این‌جا منتقل شو، البته منتقل می‌شد و هیچ امری بر شما محال نبود. لیکن این جنس جز به دعا و روزه بیرون نمی‌ر ود.»[16] البته در سیره مسیح، امر‌ به‌ رعایت روزه‌ مخصوص وجود ندارد، ولی طبق سنت مسیحی حواریون (پس از عیسی)، مؤمنان و راهبان ایام گذشته عمری را‌ با انکار لذات و زحمات بی ‌شمار و روزه ‌داری به سر برده‌اند.[17]

ولی‌ برحسب‌ نص‌ انجیل، عیسی و حواریون در موقع لزوم، روزه را منظور و معمول داشته‌اند ولی امر بر حتمیت و وجوب آن ‌‌وجود‌ ندارد.[18] در طول تاریخ مسیحیت علی‌رغم تمایل یبه تجرد و ریاضت به جهت‌ تعالیم‌ خاص‌ عهد جدید، خصوصا کلام پولس در نامه اول تیموتائوس، پرهیز و روزه فی نفسه مفید دانسته‌ نشده، اما همواره قدر و اعانتی برای تقدس و توبه انگاشته شده است.

روزه ایستر‌[19]

با این حال‌ مسیحیان‌ مؤمن چهل روز قبل از عید پاک را ایام روزه و پرهیز می ‌دانند که به این روزه، روزه لنت[20] می‌ گویند و در چهارشنبه Ash Wednesday انجام می ‌شود. در این روز کلیساها سرود‌ دینی سال قبل را می‌سوزانند و کشیش روی پیشانی عبادت ‌کنندگان از خاکستر آن صورت صلیب می‌ کشد.

روزه نینوا(روزه آشوریان)

برای آشوریان، ایام متفرقه‌ای جهت روزه وجود دارد که مهم‌ ترین آن، روزه‌ نینواست‌ که سه روز طول می ‌کشد و شخص مدت هفتاد و دو ساعت بدون آب و غذا باید بگذراند. در این سه روز دعا و مراسم اجرا می‌شود و روز چهارم روز شکرگذاری است. البته به‌ خاطر‌ سختی این روزه تعداد کمی آن را می ‌گیرند.

در مورد شأن تاریخی آن آمده است که یونس نبی به نینواییان اعلام کرد که خداوند بعد از شش هفته، آن‌ شهر‌ را به خاطر گناهان مردم خراب خواهد کرد و برعکس تفکر یونس، مردمان نینوا حرف او را باور کرده، چهل روز نه می ‌خوردند و نه می‌ آشامیدند تا خداوند از گناه ایشان‌ در‌ گذشت‌. روزه نینوا در دهم فوریه‌ انجام‌ می ‌شود‌. آمده است در قرن پنجم میلادی بیماری طاعون در نینوا شیوع یافت روحانیون اعلام روزه کردند و این مناسبت نیز برای روزه‌ این‌ روز‌ وجود دارد.

منابع:

-استناد و مباحثی درباره تاریخ کلیسای‌ شرق‌ (کانون یوحنای رسول)، جلد اول؛

-اینار مولند، جهان مسیحیت، ترجمه باقر انصاری، انتشارات امیر کبیر، 1368؛

-مسیح و مسیحیت نزد‌ ایرانیان‌، حسن‌ دهقانی ثقفی، کتاب‌های سهراب، 1371؛

-آدین اشتاین سالتز، سیری در‌ تلمود، ترجمه باقر طالبی دارابی، مرکز ادیان و مذاهب 1382؛

-عهد عتیق و عهد جدید؛

-قاموس کتاب مقدس، ترجمه و تألیف‌ جیمز‌ هاکس‌.

پی‌نوشت ها